De Heersemmolen van Beisem is gelegen op de Molenbeek, in een prachtige landschappelijke zone die grenst aan Erps-Kwerps. De bedding van de Molenbeek werd over een tweetal kilometer stroomopwaarts kunstmatigverhoogd om de watervoorziening van de molen te verzekeren. Dit werk werd gerealiseerd tijdens de middeleeuwen. Zo kon aan de molensluis een verval van 3,75 m bekomen worden. Stroomopwaarts van de molen loopt de beek evenwijdig met de Leuvenstraat over een afstand van ca. 150 m. De oever van de beek ligt 3 meter hoger dan de straat.

De molen ontleent zijn naam aan de Frankische plaatsnaam 'Hendersem', woonplaats van Hendrik. Er zijn twee vleugels die haaks op elkaar staan. Het metalen bovenslagrad en het binnenwerk zijn nog aanwezig.
De molen werd al vernoemd in 1356. Op 15 mei 1450 werd de molen door ridder Symon Pynnock uit Leuven verhuurd: het huurcontract is nog bewaard.De oudste gedeelten, opgetrokken in oranje Spaanse baksteen en witte zandsteen, dateren uit de 15de eeuw. In de daaropvolgende 500 jaar is er geregeld verbouwd en uitgebreid.
Op de kaart van Beisem van ca. 1750 is de molen duidelijk weergegeven. Men bemerkt zeer goed een dubbel gebouw: enerzijds de molen en het rad, anderzijds de eigenlijke constructie, m.a.w. de constructie zoals wij ze nu n og kennen.
De molen had niet enkel een economisch belang. Op het einde van het Ancien Régime zetelde de schepenbank van Beisem in de Heersemmolen.
De overlevering wil dat in de Franse periode de mis in het geheim opgedragen werd in de Heersemmolen, omdat die veraf gelegen was van het dorp.
Verschillende namen van molenaar zijn bekend. In 1755 was Jan Merckx molenaar, in 1781 woonde F. Merckx op de molen. Het kadaster van 1834 gaf brouwer Pieter Carleer als eigenaar op. Het bevolkingsregister van 1846 geeft Anthoon Joseph Vrebos, een 31-jarige landbouwer en molenaar, als bewoner van de molen.

Pas in 1894 werd de molen eigendom van de molenaar zelf. Johannes (Jan) Freys uit de Binnenstraat nam de pacht van de molen in 1871 over en vatte het plan de eigendom te kopen. Hij huwde in 1873 met Maria-Margaretha Neefs. Zij kregen 6 kinderen waarvan het oudste de enige zoon werd, nl. Robert, later nog vele jaren burgemeester van Veltem-Beisem. Robert maalde samen met zijn schoonbroer Frans Ginis. Jan stierf nochtans in 1893 vòòr hij de koop kon afsluiten. Het was zijn weduwe die de molen op 22 september 1894 kon kopen.
De laatste molenaar, Daniël Ginis (zoon van Frans Ginis en neef van Robert Freys) overleed in 1972. Zijn erfgenamen verkochten de molen in 1975 aan de huidige eigenaar. Deze huurde het gedeeltelijk reeds sinds november 1973.

In 1926 werd het houten bovenslagrad vervangen door een ijzeren exemplaar en werd het sluiswerk vernieuwd, waarbij beton werd gebruikt (jaartal als inscriptie).

In 1986 werd de molen gerestaureerd en weer maalvaardig gemaakt, op advies van het Genootschap voor Heemkunde van Herent en Omliggende en met de financiële steun van de Koning Boudewijnstichting en de Nationale Loterij. Op 16 juli 1993 werden de watermolen en het hoevecomplex beschermd als monument en samen met hun omgeving als dorpsgezicht.

In 2010 diende eigenaar Alex Orbaen een aanvraag in om het ijzeren waterrad, dat in 1926 het houten rad vervangen had en aan roestvorming onderhevig was, te herstellen. Door het verval besloot de eigenaar in 2011 het rad niet meer te laten draaien. In november 2013 kwam Molenbouw Wieme het waterrad herstellen. De toevoergoot in eik was reeds vernieuwd door 't Gebinte in mei 2013. Voor de herstelling van het waterrad werden de 78 kammen van het eerste tandwiel verwijderd. Deze werden einde mei 2014 door 't Gebinte teruggeplaatst waardoor de molen terug maalvaardig werd.

Alex ORBAEN, Veltem-Beisem

Technische beschrijving
De oudste gedeelten van het gebouwencomplex dateert uit de 15de eeuw. In de daaropvolgende 500 jaar is er geregeld gebouwd en uitgebreid, en dat tot in 1920-1930.
De watermolen is een 17de-eeuws gebouw met 17de-eeuwse en 19de- eeuwse uitbreiding. Het maalwerk is van de tweede helft van de 19de eeuw. De sluis dateert gedeeltelijk uit 1926 (inscriptie in betonnen borstbalk).
Het molengedeelte maakt deel uit van lang gestrekt complex bestaande uit: stal - molen - woning (twee fasen) - stallen met opslagruimte (tweede helft 19de eeuw). Er is een 19de eeuwse aanbouw tegen achtergevel.
Het eigenlijke molengebouw is opgetrokken in oranje Spaanse baksteen en witte zandsteen. Het sluit aan bij de woning en een bijgebouw. In de gevels kan men duidelijk de verschillende bouwperiodes waarnemen. Het gebouw heeft dertien traveeën en twee bouwlagen; de drie traveeën lange 19de-eeuwse stal is één bouwlaag hoog. In het 17de-eeuwse gedeelte werd natuursteen gebruikt voor de afwerking; het molengedeelte heeft een witstenen plint. Het gebouw is gevat onder een zadeldak, geknikt voor wat betreft het 17de-eeuwse gedeelte. Het dak is afgedekt met platte pannen en asbest schaliën.
Rechthoekige vensteropneningen met deels bewaarde kruiskozijnen en twee korbogige muuropeningen in het oudste gedeelte. De 19de-eeeuwse stal heeft rechts een zeer typische gevelordonnantie, die eerder bij pakhuizen en kleine mechanische maalderijen past, cf. middentravee met laaddeuren.
Evenwijdig met dit volume en verbonden met een houten gesloten brug, zijn er een hooischuur en stallingen.
Binnenkoer bekleed met kasseistenen.
De molen is bereikbaar via een afzonderlijke toegang, namelijk een poortje met witstenen omlijsting. Er is eveneens rechtstreekse verbinding met het woongedeelte. De voorgevel heeft kleine vensteropeningen met witstenen omlijsting en één venster met kloosterkozijn. De watergevel met natuurstenen onderste helft en met drie gelijke vensters is van luiken voorzien. Er is een deuropening naar het sluiswerk.
Waterrad & as
Het houten bovenslagrad werd in 1926 vervangen door een ijzeren bovenslagrad (plaatijzer en gietijzer).
Bevestiging op de stalen as door middel vqn naaf en groef. Rust op houten constructie met bronzen lagering.
Sluiswerk
Uitgevoerd in beton (1926) en baksteen; houten maalgoot, voorzien van houten begin- en einddeuren met houten staarten met bevestigingsgaten. Er zijn twee lossluizen met identieke uitvoering; één van de lossluizen is nu voorzien voor voeding van een turbine.
Waterloop
De bovenwaterloop is een indrukwekkende, hooggelegen by-pass met betonnen en houten oeverversteviging in de buurt van de molen. Er is een spaarvijver voorzien. De benedenloop loopt onder het gebouw door.
Molenwerk
Vaste constructie: hardstenen ring waarop vierkante, holle gietijzeren stukken bevestigd staan. Daarop ligt een platte gietijzeren ring waarop ronde gietijzeren zuiltjes met kapiteel en taatspotten (verstelbaar), op de zuiltjes rust de houten maalvloer. Het is een zware houten constructie.
- Wateras draait op zware arduinen blok; vier verstelbare taatspotten rondsel inschakelbaar met dommekracht (tand- en beugel).
- Gietijzeren raderen
- Meelgoten: hout, vierkant (2 gekoppeld en 2 afzonderlijk)
- Stenen: 4 steenkoppels
- Opmerkelijke bijbank
- Slijpsteen aangedreven door waterkracht
- Maalderstoel (zakkenwagentje op 4 houten wielen)
- Duiveltjes of zolderwagentjes
- Verticale as met conische overbrenging voor aandrijving haverpletter
- 2 houten galgen of steenkranen
- 2 builen (waarvan de ene uitgerust is met ziften, borstels, trilveren, ventilators en magneet)
- 2 houten jakobsladders
- 1 haverpletter "Th Loonen - Louvain": hout, ijzer, aandrijving met riem
- Op zolder 2: houten graankuiser met riemaandrijving
- Luiwerk; riemaandrijving; houten klauwwiel met ijzeren klauwen; houten riemwielen.

Brief van eigenaar Alex Orbaen aan Molenforum Vlaanderen, 6 mei 2014.

Veltem-Beisem, 6 mei 2014

Orbaen Alex
Heersemmolen
Leuvenstraat 55
3020 Veltem-Beisem

Molenforum Vlaanderen
tav dhr. Lieven Denewet
secretaris
Bruggestraat 74
8830 Hooglede

Geachte heer,
Betreft: 7 juni
Uw nota van 19 april heeft mij veel plezier bezorgd. Graag hierna enkele beschouwingen.

1. Over de maalvaardigheid
De molen is altijd maalvaardig geweest tot in 2011.
Het ijzeren waterrad dat in 1926 geïnstalleerd werd in vervanging van een houten, geraakte stilletjes aan in verval door roest.
In 2010 ben ik begonnen met aanvragen om het te herstellen. In 2011, gezien het verval, heb ik besloten het te stoppen. Het is pas in november 2013 dat uiteindelijk Molenbouw Wieme het waterrad kwam herstellen. De toevoergoot in eik was reeds vernieuwd door 't Gebinte in mei 2013. Voor de herstelling van het waterrad werden de 78 kammen van het eerste tandwiel verwijderd. Deze werden door 't Gebinte teruggeplaatst einde mei 2014, wardoor de molen terug maalvaardig is geworden.

2. Jarenlange inzet.
De laatste actieve maalder is plots gestorven in 1972. Ik ben op de molen gekomen in  november 1973 en heb hem aangekocht in 1975.
Sindsdien is er onafgebroken gewerkt geweest aan onderhoud, herstellingen en verbeteringen. Ieder jaar sinds 1975 zijn er verschillende opendeurdagen per jaar ingericht. Ook werd er al die tijd in archieven gezocht naar de geschiedenis van de molen, de evolutie van de naam, de verschillende eigenaars, de molenaars enz. Opgeklommen tot in 1386 (maar toen bestond de molen al)

3. 7 juni
Ik zal aanwezig zijn op 7 juni, heb mij reeds ingeschreven en betaald voor een boottochtje.

Met vriendelijke groeten
(get.) Alex Orbaen

Literatuur

Orbaen & Bauwens, "De 'Heersemmolen' (Veltem-Beisem)", in: Molenecho's, IX, 1981, p. 20-21;
H. Vannoppen, "Geschiedenis van Veltem-Beisem, het dorp van Lodewijk van Velthem", Veltem-Beisem, 1976;
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Jo De Schepper, Beschermingsdossier DB000771 (1993)
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 5: arrondissement Leuven (M-Z)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1994;
F. Dirks, "Restauratie van de 'Herissenwatermolen' op de Molenbeek", in: Natuur- en Stedeschoon, Antwerpen, jg. 63 (1994), nr. 5, blz. 36, ill.;
[Paul Bauters], "De Heersemmolen te Veltem-Beisem", in: "Levende Molens", jg. 8 (1986), nr. 6, p. 44, ill.;
Julius Cresens, "De Heersemmolen op de Molenbeek te Beisem, aan de grens met Erps", in: Curtenbergh, Cultuur-Historische Vereniging, Erps-Kwerps, 1999, p. 2-9;
Henri Vannoppen, "Chaos en orde in Herent en Kortenberg - Een verhaal van officieren, "champetters", "gendarmen", politie en 5 jaar Politieraad HerKo", Veltem, PZHerKo, 2006 (hoofdstuk 3: Chaos en orde in Veltem en Beisem onder het Ancien Régime, p. 24 );
http://www.heersemmolen.be