Op de plaats van de huidige Kruiskalsijdemolen werd in de eerste helft van de 17de eeuw, door de familie Willaert een houten korenwindmolen gebouwd, die men in die tijd de 'Kruisvaartmolen' noemde. In 1790 noemde men de molen 'Kruiscalchiedemolen' naar het belangrijk kruispunt te Leke.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Verbrugghe Henri, de weduwe, molenarin te Leke
- later, eigenaar: Verbrugghe François
- 17.08.184, erfenis: Depré-Verbrugghe (= Verbrugghe Justine, de enige dochter van François Verbrugghe) Charles, molenaar te Leke (overlijden van François Verbrugghe)
- 28.01.1861, verkoop: Debacker-Duytschaver Isidoor, molenaar te Staden (notaris Steverlinck)
- 08.05.1879, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Duytschaver)
- 03.12.1888, verkoop: Vandenberghe-Vivey Bernardus, herbergier te Leke (notaris Vanderheyde - graan- en oliewindmolen)
- 05.04.1910, verkoop: a) Vandenberghe Hippoliet (voor naakte eigendom), handelaar te Leke en b) Vandenberghe-Vivey Bernard (voor vruchtgebruik), rentenier te Leke (notaris Masureel)
- 03.09.1916, einde vruchtgebruik: Vandenberghe-Mattelin Hippoliet, koopman te Leke (overlijden van Bernardus Vandenberghe)
- 11.09.1929, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Hippoliet Vandenberghe)
- 24.05.1955, deling: Dulst-Vandenberghe Silvester Jozef, molenaar te Leke (notaris Masureel)
- 08.12.1988, erfenis: de weduwnaar Silvester Dulst (overlijden van vrouw Vandenberghe)
- 2014, eigenaar: Dieter Dulst - Annelien Crul, Leke

In 1861 werd de molen openbaar verkocht aan Isodore De Backer-Duytschaver uit Staden. Hij liet de houten graanwwindmolen slopen en liet op dezelfde plaats een bakstenen stellingmolen bouwen in 1871. De molen werd opgetrokken is gele baksteen, werd 25 meter hoog, telde zeven verdiepingen en was ingericht om graan te malen en olie te slaan. Dat het een zware financiële dobber was, behoeft geen kijf, maar de eerdere melding dat hij in faling moest gaan, blijkt toch niet te kloppen.

De molen werd in 1888 opgekocht door Bernard Vandenberghe, vandaar de volksnaam "Berghens Meulen". In 1899 werd een stoommachine geplaatst, maar er werd ook nog met de wind gemalen. In 1911 nam Hypoliet Vandenberghe de molen over van zijn vader.

Op 17 oktober 1914, toen de Slag aan de IJzer losgebarsten was, werd bij de terugtrekking van de Belgen, de 25 m hoge molen grotendeels vernietigd met dynamiet om te beletten dat deze door de Duitsers als observatiepost zou gebruikt worden. De kap, wieken en een deel van de romp en gaanderij werden weggeblazen. De molenruïne heeft dan echter toch nog gediend als uitkijkpost voor de Duitsers: ze plaatsten er hun periscopen met sterke lange afstandslenzen. Vanaf de vernielde molen konden de Duitsers het front overzien vanaf de zee tot aan Veurne en Ieper.

Na 1918 werd de molen gedeeltelijk afgebroken: tot op 12m hoogte (tot aan de gaanderij, de 3de zolder, nl. de meelzolder) en in een klein bijgebouw liet Hypliet Vandenberghe een mechanische molen plaatsen. Hij overleed in 1929. Zijn dochter Rosa  en haar man Jules Dulst maalden er haver, gerst en tarwe met een semi-dieselmotor van Claeys tot de jaren 1950 en zoon Gilbert Dulst was de laatste molenaar. Hij bleef actief tot 1975. Bij de molen was ook een café Koophandelshuis waar de landbouwers vaak bleven plakken.

In 1995 werd de molen en het molenerf met de molenaarswoning beschermd als respectievelijk monument en dorpsgezicht, als typisch voorbeeld van een 19de eeuwse molensite

De huidige eigenaar Dieter Dulst is een afstammeling van de molenaars Dulst-Vandenberghe. Hij liet de molen en bijgebouwen in 1995 beschermen als monument en als dorpsgezicht. Rond 2000 werd gepland de romp te completeren tot maalvaardige windmolen. Er werd geopteerd om de romp op huidige hoogte te behouden, maar te renoveren en de mechanische maalderij opnieuw op punt te stellen. De hoeve kreeg in 2004 een herbestemming als Feestzaal-Vakantiewoning Ter Molen.

Lieven DENEWET, Frank BECUWE & Herman HOLEMANS

Gemeenteraad Diksmuide, 26.06.2006.
13. Gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan "Kruiskalsijdemolen" te Leke - Voorlopige vaststelling.
DE GEMEENTERAAD,
Gelet op de beslissing van de gemeenteraad dd 28.10.2002 houdende goedkeuring van het lastenboek,
kostenraming en wijze van gunnen voor de opmaak van het bijzonder plan van aanleg "Kruiskalsijdemolen" te Leke;
Gelet op de gemeenteraadsbeslissing dd 21.12.2002 houdende aanstelling van een ontwerper voor het bovenvermelde bijzonder plan van aanleg;
Overwegende dat het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan door de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen werd goedgekeurd op 24.11.2005
Overwegende dat het bijzonder plan van aanleg diende omgevormd te worden tot een ruimtelijk uitvoeringsplan;
Overwegende dat het onderhavig ruimtelijk uitvoeringsplan tot doel heeft de mogelijkheid te voorzien tot onderhoud van de site, waarbij er mogelijkheden worden voorzien om de site een nuttige en lucratieve invulling te geven en de nodige flexibiliteit in te voeren naar de toekomst toe en het voorzien van een bescherming van de omgevingskwaliteit en het creëren van een oplossing voor de parkeerproblematiek;
Overwegende dat de site zal aangewend worden als feestzaal en ontmoetingscentrum;
Gelet op het voorontwerp ruimtelijk uitvoeringsplan "Dorp Molenhoek" bestaande uit:
- blad 1: bestaande toestand
- blad 2: bestemmingsplan
- toelichtingsnota en verordende bepalingen
- adviezen diverse besturen opgemaakt dd 01.2006 door de bvba Geomex uit Staden en aangepast aan de adviezen van de diverse besturen die op 2 februari 2006 gevraagd werden in uitvoering van artikel 48 van het decreet van 18.06.1999 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening en latere wijzigingen;
Gelet op de plenaire vergadering van 02.03.2006 ;
Gelet op het verslag van de plenaire vergadering ;
Overwegende dat geen opmerkingen werden gemaakt door de besturen die werden uitgenodigd naar de plenaire vergadering;
Overwegende dat de Gecoro geen officieel advies heeft verstrekt, maar wel in haar zitting van 06.04.2006 heeft geopperd om eventueel te voorzien in een geluidsberm ten opzichte van de woningen langs de Lappersfortstraat in de bufferzone ten einde de geluidsoverlast tot een minimum te herleiden;
Gelet op het ontwerp opgemaakt door de bvba Geomex uit Staden voor het ruimtelijk uitvoeringsplan "Kruiskalsijdemolen" te Leke;
Overwegende dat de visie van het voorliggende gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan kadert binnen het ruimtelijk beleid voorzien in het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan, goedgekeurd 24.11.2005 door de Bestendige Deputatie;
Gelet op het decreet van 18.05.1999 houdende organisatie van de ruimtelijke ordening en latere wijzigingen, inzonderheid artikel 48 tot en met 52;
Gelet op de bepalingen van de Nieuwe Gemeentewet terzake;
Op voorstel van het college van Burgemeester en Schepenen;
Gehoord dhr. Eric De Keyser, Schepen voor ruimtelijke ordening, in zijn tussenkomst: "Via dit GRUP zal in de toekomst de site rond de beschermde molen kunnen ingevuld worden met een horecafunctie. Dit kan de dynamiek van het dorp Leke versterken. En het betekent ook een opwaardering van de molensite.";

BESLUIT met algemene stemmen:

Artikel 1 - Het Gemeentelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan "Kruiskalsijdemolen" te Leke bestaande uit :
- blad 1: bestaande toestand
- blad 2: bestemmingsplan
- toelichtingsnota en verordende bepalingen
- adviezen diverse besturen voorlopig vast te stellen.
Artikel 2 - Het College van Burgemeester en Schepenen te gelasten met het instellen van een openbaar onderzoek van 60 dagen overeenkomstig de bepalingen van artikel 49§2 van het decreet van 18.05.1999 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening.
Artikel 3 - Een afschrift van deze beslissing over te maken aan:
- AROHM - Ruimtelijke Planning Brussel
- Gewestelijk Planologisch ambtenaar
- Provinciebestuur - DRUM - eenheidsloket Ruimtelijke Plannen
- Vlaams Minister van Begroting, Financiën en Ruimtelijke Ordening
- dhr. Peter Vandamme, Gemeentelijk stedenbouwkundig ambtenaar ruimtelijke ordening.

Literatuur

Xavier Declerck, "Leke 14-18 - Het laatste dorp voor de Ijzer", Brugge, De Klaproos, 2009.
Luc Devliegher, De molens in West-Vlaanderen, Tielt/Weesp, 1984, p. 198-199 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9);
Jeroen Cornilly, Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel III. Arrondissementen Brugge, Diksmuide, Oostende en Veurne, Brugge, 2005, p.90;
Ludwig Vandenbussche, Leke en zijn verleden, Zingem, 1978, p. 249-254.
Herman Demoen, Het Diksmuidse van toen. Een verzameling beknopte historische gegevens, aangevuld met historische foto's en prentbriefkaarten, Brugge, 1985.
Frank Becuwe, Bouwhistorie van de Kruiskalsijdemolen in Leke, Molenecho's, XXXVI, 2008, 1, p. 24-36.
KRV, Gazette van Detroit, in: Het Nieuwsblad, 08.05.2009.
H. Missiaen & P. Vanneste m.m.v. F. Gherardts & O. Scheir, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Diksmuide, Deel I: Deelgemeenten Diksmuide, Beerst, Esen, Kaaskerke, Keiem en Lampernisse, Deel II: Deelgemeenten Leke, Nieuwkapelle, Oostkerke, Oudekapelle, Pervijze, Sint-Jacobskapelle, Stuivekenskerke, Vladslo en Woumen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL18", 2005.
Vandenberghe Godfried, "De frontroute". Dienst voor Toerisme Diksmuide, Ieper en Nieuwpoort", 1981, 21 p.
Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 4. Gemeenten K-L, Kinrooi, 1997.

Persberichten
Gudrun Steen, "Eigenaars plannen volledige restauratie van familiemonument. Zomercafé in beschermde molen", Het Laatste Nieuws, 20.05.2014.