De Grote Molen (voorheen: Molen van Steenbegen) is een watermolen in de Ernest Ourystraat 45 op de Grote Gete.

Hij  werd gebouwd in 1249. De molen vormde een leengoed dat afhing van het feodaal hof van de abdij van Goede Hoop (Bonne-Espérance).

Op 7 december 1342 kocht de abdij van Park te Heverlee molen aan. Er was tevens een "brasseresse" aan verbonden. In 1343 en in 1521 werd hij vermeld als slagmolen. De vermelding van 1353 luidt: "Item sestien pont sjaers ane eene slacmolen beleghen aldaer" en die van 1521: "boven die sclachmolen tuschen Hugaerden ende Nederhim".

In 1538 werd een proces gevoerd voor de Grote Raad van Mechelen over de herstelling van de (abdij)watermolen in Hoegaarden.
Eiser was de Abt en het convent van de Abdij van Park in Heverlee bij Leuven. Verweerder was Loys de Berlemont, heer van Floyon en Zittert.
De verweerder had de loop van de rivier de Gete gewijzigd door het graven van een sloot en het leggen van een dam. De Abdij van Park vorderde het herstel van de oude loop van de Gete en het herstel van de muren van hun watermolen te Hoegaarden, die door die wijziging werd beschadigd. Tevens vorderde de eiser dat er mocht gemalen worden voor de inwoners van Zittert (nu: Zétrud-Lumay).
In het vonnis werd de verweerder veroordeeld tot herstel van de oude Geteloop en van de muren van de molen in Hoegaarden en hij moest de inwoners van Zittert ongehinderd naar de molen laten gaan.

De molen brandde af rond 1580, vermoedelijk door oorlogshandelingen (troebelen). De "corenmoelen tot Steenbergen" diende in 1581 door Hendrik Neels voor rekening van de abdij te worden hersteld. Het document geeft een gedetailleerde beschrijving van de weken die aan het gebouw en aan het mechanisme moesten worden uitgevoerd.

"Verificatie van het opmaecken der molen van  Perch, gelegen tot Hougarden, 1581.
f° 1r°
"D'originael conditie heeft Hendrick Neels, ende es van mynen genadigen heeren ende Henrick voirschreven onderteeckent.
Op dese conditien sal Henrick Neels, moelenslager, die corenmoelen tot Steenbergen onder Hoegaerden opmaken ende maelen leveren Sinte Jansmesse naestcomende anno 1581, ende salt al leveren op zynen cost dat totter vorischreven moelen behoirt metten huyse daer die moelen onder malen sal, behalven den moelestenen metten zelen ende dyserwerck dat daer toe dienen sal; mach dat nemen vanden affgebranden moelen.
Ierst sal leveren eenen niyeuwen moelenboom gelyck den ouden poelenboom geweest es, op deselve groote, dicte ende linckde; daer en boven dbuyten rat, reep, armen, slecken, alpen, sterten, nagelen, als op zynen steeck soe dander rat geweest es, al maelbarich gestelt, ten houdden cante Lovenschen steeck."
Eerst zal hij een nieuwe molenboom leveren zoals de oude, met dezelfde grootte, dikte en lengte; daarenboven een nieuw waterwiel, met de velg (reep), de spaken (armen), de ijzeren verbindingsstukken tussen de gebogen onderdeel van de velg (slecken), de schoepen (alpen), de verbindingsstukken voor het monteren van de schoepen (steerten), de nagels, volgens dezelfde standaardmaat (steeck) als het oude wiel; het geheel moet ingesteld zijn om te kunnen malen en moet nauwkeurig beantwoorden aan de Leuvense steek.
"Insgelycx dbinnen rat met eenen lanteerne ende ganck cammen loffelyck maelende".
Hij moet eveneens het aswiel in de molen, een lantaarn (rondsel bestaande uit twee ronde schijven, waartussen een reeks houten spillen) en alle kammen voor het aswiel maken zodat ze behoorlijk (loffelyck) kunnen malen.

Op 1 pluviöse an VI (20 januari 1798) werd de watermolen verkocht aan Honoré-Dominique d'Astier. De molen bezat vroeger twee waterraderen en zijn peilnagel stond toen 49,85 meter boven de zeespiegel.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: d'Astier graaf Honoré, te Zétrud-Lumay
- later, erfenis: a) d'Astier gravin Maria Ludovica, rentenierster te Zétrud-Lumay en b) de Legillon Carolus Josephus, de weduwe, rentenierster te Zétrud-Lumay
- 15.03.1864, erfenis: de Légillon Clementina, echtgenote de Limbourg, eigenares te Zétrud-Lumay (overlijden van de weduwe)
- 1870, eigenaar: de Limbourg Stirum - de Légillon Camiel, zonder beroep te Zétrud-Lumay
- 14.11.1891, gift: de Limburg Stirum - Van der Dilft de Borgvliet Guillaume Florent Marie Joseph, eigenaar te Zétrud-Lumay (notaris Pasteur)
- 16.05.1919, verkoop: Draulants-Hendrickx Charles Vincent, landbouwer te Hoegaarden (notaris Corthouts)
- 1920, verkoop: "Raffineries et Sucreries du Grand Pont" - Maatschappij "Groote brug van Hoegaarden", te Hoegaarden.
- 1990, verkoop: Ecowatt nv, Rotselaar
- ca. 2000, verkoop: Electrabel
- 2004, verkoop: Ecopower cvba, Berchem

Na enkele veranderingen van eigenaars belandde de molen in handen van de Raffineries et Sucreries du Grand Pont uit Hoegaarden. Deze suikerfabriek gebruikte tot in de jaren 1980 deze installatie om water te stuwen dat naar de fabriek werd gepompt om de suikerbieten te wassen.

Op 18 augustus 1914  werden felle gevechten geleverd aan de Gete, tussen Belgische en Duitse troepen. De Grote Molen en de suikerfabriek speelden een rol in de verschansing van de Belgische militairen.

In 1990 kocht Ecowatt nv de molen van de Tiense suikerraffinaderij en renoveerde het vervallen molengebouw tot een modern wooncomplex. In 1996 nam Ecowatt nv de stuw van de bypass over van de gemeente Hoegaarden. Hierdoor vormden molen en bypass terug één geheel, noodzakelijk voor de waterbeheersing. De pompinstallatie werd door Ecowatt nv vervangen door een kleine Kaplanturbine met een vermogen van 30 kWe, waardoor de molen sinds november 1996 elektriciteit produceert voor 40 gezinnen en de vermeden NOX- en CO2-uitstoot respectievelijk 28 kg/jaar en 51 ton/jaar bedraagt. In 2001 bedroeg de productie 33 kW, 88.000 kWh/jaar. In 2003 werd de molen na een overstroming stilgelegd.

Ecopower cvba uit Berchem (Antwerpen) kocht midden 2004 de kleine waterkrachtcentrale aan de Grote Molen van Hoegaarden van Electrabel. De centrale lag sinds de laatste overstroming van 2002 stil.  Bij deze overstroming werd duidelijk dat op zo'n cruciale momenten de stuwen aan de molen praktisch onbeheerbaar waren. De beheerder van de waterloop, de Afdeling Water, legde de toenmalige eigenaar voorwaarden op, die door de nieuwe eigenaar, Ecopower, vertaald werden in een aanvraag om verbeteringswerken aan beide stuwen aan te brengen. 

In 2010 lag de installatie stil om aanpassingswerken uit te voeren aan de beide stuwen, zodat bij noodweer veilig de nodige maatregelen genomen kunnen worden om wateroverlast te vermijden. Daartoe werden de oevers versterkt worden. Er is 80.000 kW groene stroom voorzien, genoeg voor 25 gezinnen.

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Dirk VANSINTJAN (Ecopower cvba)

Intekendatum: 17.10.2002, 14 u
Molen: Hoegaarden (Vl.-Brab.), Grote Molen - turbinewatermolen, thans woonblok met kleine waterkrachtcentrale
Bouwheer & ontwerper: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur, Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, Afdeling Water, Hasselt
Opdracht: Algemene offerte-aanvraag voor de werken, leveringen en diensten die nodig zijn voor de ruiming van de Grote Gete t.h.v. de molen van Hoegaarden en de Kleine Gete stroomafwaarts centrum Zoutleeuw tot samenvloeiing met de Grote Gete; cat. A, B of o/cat. B1, kl. 2, cat. 00, 01 of 02
Plaats aanbesteding: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departem. Leefmilieu en Infrastructuur, Administr. Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, Afdeling Water, Gouverneur Roppesingel 25, 3500 Hasselt

Intekendatum: 09.09.2010, 11 u.
Molen: Hoegaarden (Vl.-Brab.), Grote Molen - turbinewatermolen, thans woonblok met kleine waterkrachtcentrale
Bouwheer: Gemeente Hoegaarden
Ontwerper: Interleuven, Leuven (Fred Huysegems)
Opdracht: Herinrichting molenomgeving: aanleg visnevengeul met inbegrip van grondwerken, bouw kokerbrug, heien van damplanken en palenrijen, steenbestortingen, slibruiming, oeverversterkingen, betonwerken en plaatsing afsluiter, incl. alle aanhorigheden; aanleg fiets- en wandelpad in dolomiet met inbegrip van grondwerken; rooien beplantingen; aanbreng steenslagfunderingen; plaatsing afsluiting; renovatie stalen brug; aanplantingen hagen en bomen; uitvoeren grasinzaaiingen; aanleg verhardingen in dolomiet, tegels en grasrasters; plaatsing fietsbeugels, paaltjes, een infobord en schanskorven als zitelement;
cat. B en C, kl. 3, cat. 00 of 01, 02, 04 of 05; 95 werkdagen; raming: €428.000 (geheel);  € 225.057 (nevengeul met vistrap)
Plaats aanbesteding: Gemeentehuis, Gemeenteplein 1, 3320 Hoegaarden
Offertes: ETH sprl, Jodoigne, €483.604,27
Toewijzing: ETH sprl, Jodoigne

"Wateroverlast aangepakt". Robnet.be, 14.08.2010.
De gemeente Hoegaarden wil komaf maken met de wateroverlast in de gemeente. Daarvoor gaat ze de hele omgeving rond de Grote Gete en Grote Molen vernieuwen. Maar het project kijkt verder dan de overlast alleen, want ook het toerisme moet dankzij de vernieuwingen een boost krijgen.
Om de wateroverlast in te dijken gaat de gemeente het gebied rond de Grote Molen stevig onder handen nemen. Zo zullen de oevers van de rivier bijvoorbeeld versterkt worden. Maar de gemeente wil de omgeving rond de Gete ook verfraaien. Daarvoor wordt het oude vissershuis gerenoveerd en omgebouwd tot een informatiepunt voor toeristen. Ook een brug vlakbij wordt gerestaureerd en de oude populieren moeten verdwijnen. Niet helemaal naar de zin van de buurtbewoners, maar noodzakelijk volgens de gemeente. Tenslotte wordt ook de oude watermolen vernieuwd. Die moet na grondige verbouwingen groene stroom leveren 25 gezinnen. Het hele project kost zo'n 900.000 euro. Twee derde daarvan komt van Europa, de rest betaalt de gemeente zelf. Nog voor het einde van volgende zomer moet alles klaar zijn.

"Watermolen ‘Ernest Ourystraat' Hoegaarden", in: interactiefwaterbeheer.eu
Doelstelling
Volledig opwaarderen van de omgeving van de watermolen Ernest Ourystraat in Hoegaarden.
Uitvoering
Het project Watermolen ‘Ernest Ourystraat' Hoegaarden bestaat uit de volgende onderdelen:
- oeverversteviging en oeververfraaiing: voorkomen uitspoelen oevers aangelanden
- vismigratie: aanleg vistrap
- toerisme: renovatie vissershuisje als infoknooppunt en clubhuis vissersvereniging
- mobiliteit: aanleg fiets- en wandelpaden
Achtergrond
De regelmatig optredende wateroverlast door hoogwater op de rivier de Gete is de voornaamste aanleiding voor de opknapbeurt van de locatie rond de watermolen Ernest Ourystraat in de gemeente Hoegaarden. Door het bestaande verouderde sluizencomplex wordt het water bij hevige regenval opgestuwd door vaststekende obstakels, waardoor de by-pass in werking treedt en de oevers van de Gete en de omliggende eigendommen het zwaar te verduren krijgen, met in het slechtste geval een heuse overstroming tot gevolg. Voor deze problematiek worden de volgende maatregelen genomen:
- natuurvriendelijke oeverversterkingen,
- oeverwal ter vrijwaring van de eigendommen van de omwonenden
- vernieuwing van het sluizencomplex (dit is een privaat initiatief).
Aanleg vistrap
Om een oplossing te beiden aan de vismigratie ter hoogte van het sluizencomplex wordt er ook geopteerd om een vistrap te bouwen. Een traditionele vistrap wordt voorzien.
Verder wordt de omgeving toeristisch aantrekkelijker gemaakt door het vissershuisje te renoveren. Dit gebouw wordt ingericht als een overdekte rustplaats voor fietsers en wandelaars.
Clubhuis voor vissers
Een toeristisch infopunt met historische, ecologische en praktische informatie wordt geïntegreerd. Tevens wordt ook de binnenkant aangepakt voor de andere gebuikers, de grand-pont-vissers. Beneden wordt een ontmoetingslokaal voorzien en boven een vergaderlokaal voor de club.
Renovatie brug over Gete
Voor de veilige ontsluiting voor de wandelaar en fietser van het visserhuisje naar het centrum van Hoegaarden, langs het nieuwe OCMW-rusthuis en de Tuinen van Hoegaarden wordt de brug over De Gete gerenoveerd.
Hierdoor wordt een fiets- & wandelweg gecreëerd volledig vrij van het autoverkeer, ideaal om in alle rust en veiligheid een toegang te hebben tot het centrum van Hoegaarden.
Water en recreatie centraal
De volledige site draait rond de elementen water en mobiliteit, namelijk de sluis en de visvijvers als element water en het fietspad als element mobiliteit. Dit zijn de twee aantrekkingspolen van de volledige omgeving. Om de recreatie op de site ten volle tot zijn nut te kunnen laten komen, zijn vooral de veiligheidsaspecten van de wandelaar en de fietser primordiaal. Deze groep zwakke weggebruikers veilig over de N221 en naar het centrum van Hoegaarden loodsen, is cruciaal.
Partners en betrokkenen
VMM, afdeling water Hasselt (beheerder Grote Gete)
Stad Jodoigne en Waalse Overheid (vergunningverlener site)
Links
gemeentehoegaarden.be
molenechos.org/molen.php?AdvSearch=1337
Contact
Project Watermolen Ernest Ourystraat Hoegaarden:
- Gemeente Hoegaarden, Michiel Peeters, T (0032) (0) 16 76 87 30,
michiel.peeters ad gemhoegaarden.be
Het Interreg IVa-project Interactief Waterbeheer is een Vlaams-Nederlands programma dat bestaat uit een twintigtal waterprojecten gericht op innovatieve oplossingen voor het voorkomen van overstroming, watertekort en watervervuiling.
Meer informatie: interactiefwaterbeheer.eu

Literatuur

Archieven

Algemeen Rijksarchief Brussel, Grote Raad van Mechelen, reg. 838, zaak nr. 53, f° 555-560, dd° 20.09.1538 - Franstalig dossier.
Archief Parkabdij Heverlee, R VII, 27, Cartularium E, f° 90 (akte van 7 december 1342)
Archief Parkabdij Heverlee, R VII 27, Cartularium E, f° 87 (rekening van 1343).
Archief Parkabdij Heverlee, Corpus VII, Kastje XXII, Lias 1, nr. 19 (herstelrekening van 1581)
Archief K.U. Leuven, Archief van de Grauwzusters te Kabbeek, Tienen, V 54, Cijns van Mulken, f° 7v° (akte van 1521).

Werken

Th. de Smidt, et al. (ed.), "Chronologische lijsten van de geëxtendeerde sententiën berustende in het Archief van de Grote Raad van Mechelen", 6 dln., Brussel, Kon. Comm. voor de uitgave van oude wetten, 1966-1988, onder hoofdredactie van mr. J. Th. de Smidt (et alii), dl. III, p. 361 (Herstelling van de (abdij)watermolen in Hoegaarden).
A. Wauters, "La Belgique ancienne et moderne. Géographie et histoire des communes belges. Continuation. Arrondissement de Louvain. Canton de Tirlement (Communes rurales, deuxième partie), Brussel, 1876, p. 9.
J. Van der Velpen, "Hoegaarden en zijn gehuchten, topografisch, toponymisch en archeologisch", in: Eigen Schoon en de Brabander, XL, 1957, p. 28-52;
H. Van Nerum, "De molens te Hoegaarden", in: Alpaïdas, VIII, nr. 28, p. 24-28; nr. 29, p. 23-25 en IX, nr. 30, p. 24-26, nr. 31, p. 23-26 en nr. 32, p. 23-26;
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 4: arrondissement Leuven (A-L)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1993;
F. Doperé, "De watermolens te Hoegaarden. Een technisch-historische benadering", in: Jaarboek-Mededelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring voor Leuven en omgeving, jg. 31 (1991), p. 3-86, ill. plans;
G.K. Kockelberg, "Molens van Hoegaarden", in: Ons Molenheem, XXX, 2005, nr. 2, p. 36-41;
H. Van Nerum, "De molens te Hoegaarden. - Vroeger verschenen in "Alpaidis", in: Ons Molenheem, 1983, nr. 2, p. 11-14, nr. 3 (sept.), p. 25-30.
Raymond Billen, "Gezocht: straffe verhalen over onze watermolens", Het Nieuwsblad, 12.02.2017.
 
Persberichten
GGA, "Waterkrachtcentrale wacht op vergunning", in: Het Nieuwsblad, regio Leuven-Hageland, 21.03.2006.
"Hoegaarden pakt wateroverlast Grote Gete aan", Het Laatste Nieuws, 14.02.2008.
BE, "Watermolen als krachtcentrale krijgt tegenwind", in: Het Nieuwsblad, 25.11.2006.
BE, "Hoegaarden krijgt groen wandelpad op Waalse grond", in: Het Nieuwsblad, 12.03.2008.
BE, "Geteoevers", in: Het Nieuwsblad, 04.09.2007.
STL, "Meer dan 2,3 miljoen voor verbetering groen, bodem en
water", in: Het Nieuwsblad, 26.09.2008.
Raymond Billen, "Vergunning voor werkzaamheden aan Grote Molen en Grote Gete", Het Nieuwsblad, 11.08.2010.
"Wateroverlast aangepakt". Robnet.be, 14.08.2010.
Raymond Billen, "Aanbesteding Getewerken op 9 september", Het Nieuwsblad, 17.08.2010.
Raymond Billen, "Buurt reageert op plannen Grote Gete en Grote Molen", Het Nieuwsblad, 16.08.2010.
Raymond Billen, "Hoog water sleurt houtafval tot aan sluis", Het Nieuwsblad, 16.08.2010.
Raymond Billen, "Spoorbrug wordt gerestaureerd. Nieuwe paden langs de Gete", Het Nieuwsblad, 16.03.2011.
Raymond Billen, "Toelichting bij project Interactief Waterbeheer.  Restauratie Celismolen en Visserhuis", Het Nieuwsblad, 22.02.2011
Raymond Billen, "Nood aan extra wachtbekken richting Tienen", Het Nieuwsblad, 27.05.2011.
Raymond Billen, "Voetgangersbrug over Gete klaar", Het Nieuwsblad, 09.06.2011.
Raymond Billen, "Kloosterstraat heeft vragen bij werken Grote Gete", Het Nieuwsblad, 24.06.2011.
Achiel Baeken, "Visvijvers, lokalen, brug en paden langs de Grote Gete. Jongste recreatiegebied van Hoegaarden ligt in Wallonië", 28.06.2011.
Raymond Billen, "Heemkring brengt gevechten aan de Gete in 1914 in herinnering", Het Nieuwsblad, 13.12.2012.
Raymon Billen, "Geen overeenkomst voor stuw aan Grote Molen", Het Nieuwsblad, 07.09.2013.
Mailbericht Ton Slings, 06.12.2012.
Raymond Billen, "Guidowke ontmoet de molenaars van Overlaar en Hoksem", Het Nieuwsblad, 06.05.2014.
Raymond Billen, "Vertellers bundelen oude verhalen over vernieuwde watermolens", Het Nieuwsblad, 22.10.2016.