De Vurtense Molen werd voor 1775 opgericht als graanwatermolen op de Zwarte Beek (kadasterperceel C345). We zien hem aangeduid op de Ferrariskaart van dat jaar.

Voor 1844 was er een afzonderlijk molengebouw (op het perceel C346) dat als hennepbraakmolen was ingericht. In 1863 werden het waterrad en de inrichting verwijderd en werd het gebouw een landgebouw, dat in 1882 werd gesloopt.

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 20 december 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 1,300 meter goed.

Opeenvolgende eigenaars sinds 1844
- 1844, eigenaar: Nulens Pieter en co., landbouwers te Koersel (+1850)
- 1850, erfenis: Nulens Pieter, de kinderen en co, landbouwers te Koersel
- 1868, verkoop: Nulens Casimir, broers en zusters, te Koersel
- 1886, eigenaar: de erfgenmaen en co.
- 1929, verkoop: Claes-Bormans Etienne, landbouwer te Koersel
- 1939, verkoop: Droogmans-Leemans Marie François, eigenaar te Brussel
- 1950, deling: Droogmans-Wuillot Gaspard, ingenieur te Ukkel

Het houten onderslagrad, de houten wateras en het binnenwerk zijn verwijderd. Enkel het fraaie molengebouw in vakwerk blijft nog over.

Lieven DENEWET

Architectuur (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Schema: stal-dwarsschuurstal-woonhuis-molenhuis. Langgestrekt bakstenen gebouw onder zadeldak (mechanische pannen), uit 19de eeuw. Grondig aangepaste gevels. Haakse uitbouw van het woonhuis in de achtegevel, met een puntgevel voorzien van aandak en vlechtingen.
Buitenwerk (onderslagrad met houten as - cf. asgat) en binnenwerk verdwenen.
Tegenover het woonhuis ruim bakhuis van twee traveeën in lichtblauw overkalkte leembouw onder zadeldak, bedekt met Vlaamse pannen.

Historische sage.

De mulder en de mulderin van de Vurtense molen door bandieten vermoord
De eigenaars van de Vurtense molen hadden twee ossen verkocht. Omdat de knecht dat had rondgebazuind, werd de molenaar op een avond overvallen. De rovers beukten de deur in en riepen: "Geld afgeven!" De vrouw van de molenaar herkende in één van de rovers de knecht uit Beringen en zei: "Maar jongen, nadat wij zoveel voor jou gedaan hebben!" Daarop sneden de rovers de molenaar en diens vrouw de keel over.

(Variant). De eigenaars van de Vurtense molen hadden twee ossen verkocht. Omdat de knecht dat had rondgebazuind, werd de molenaar op een avond overvallen. De rovers beukten de deur in en riepen: "Geld afgeven!" De molenaar herkende in één van de rovers zijn knecht en zei: "Waarom doe je mij dit aan, nadat ik je zo heb geholpen?" Daarop werd de molenaar opgehangen. Ook de knecht werd vermoord, omdat de molenaar had gezegd: "Je weet toch dat ik geen geld heb!"

Bron: C. Ooms, Leuven, 1968.

------------------------

Rijksarchief Hasselt, Schepenbank Lummen nr. 88, 1691-1705. Gichten Loons recht buiten vrijheid 1705, 22.04. Folio 392v
Jan Vanden Bergh legt een notariële akte voor beschreven door notaris Gaethoffs op 24.01.1704 en vraagt realisatie en registratie. Henric Gruijters, molder der Castelsche Molen gelegen onder de jurisdictie van Coorselt 1) en Jan Vande Bergh, moderne molder der Veurtensche Molen onder Coorsel 2).
Henric Gruijters cedeert en transporteert zijn aandeel, pretensie en gerechtigheid die hij, uit kracht van cessie en koop op de genarreerde molen en annexe goederen heeft via gicht en opdracht gepasseerd voor de justitie van Lummen van Mr. Frans Aerts.
1) staat ook “die gaende wercken” die de molen aangaan af aan de tweede comparant, die ervoor de som van 2900 gulden BB belooft te geven op datum der gichte. Deze gicht moet tussen 14 en 8 dagen voor half maart plaats hebben.
Voorwaarden:
De koper zal de molen mogen en moeten aanslaan half maart e.k., de weiden en landen half oogst. De eerste comparant moet alle “arriergaties” op deze molen, zowel schattingen, geestelijke pachten en s’heeren ceijnssen tot de datum van de gichte betalen.
De molen is onbelast, tenzij aan de “fabrijke” en H. Geest van Beringen 108 halsters en een half koren met nog 14 halsters licht koren en 3 gulden 5 stuivers in Beringen.
De koper moet alle onkosten van deze verkoop betalen, zowel van conditiegeld, gicht en pontgeld, lijcoop, zonder korten.
Indien 2) deze koop zou willen “resitieren” mag hij dit doen tussen nu en 24u., mits hij de gemaakte onkosten betaalt.
Opgemaakt in Beringen in het huis van borgemeester Gilis Wauters met als getuigen Gilis Wauters, Antoin Stox en Peeter Leefs. Akte ondertekend door koper en verkoper.

Literatuur

Rijksarchief Hasselt, Schepenbank Lummen nr. 88, 1691-1705. Gichten Loons recht buiten vrijheid 1705, 22.04. Folio 392v
"Roofoverval Vurtense Molen te Koersel", in: Kiosk (Heemkundig tijdschrift van Beringen, Paal en Koersel), jg. 13, 2007, 2 (nr. 49), p. 20-21.
W. Schouteden, "Van gehucht tot mijncentrum"
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
F. Schlusmans F. m.m.v. J. Gyselinck, A. Linters, R. Wissels, M. Buyle, M.-Ch. De Graeve, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt", Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N1 (A-Ha), Brussel - Gent, 1981
Jef Theunis, "De beken, vijvers en molen in de vallei van de Zwarte beek", in: Kiosk (Heemkundig tijdschrift van Beringen, Paal en Koersel), Beringen, jg. 12, 2006, nr. 1 (nr. 44), p. 50-60, ill.
"De Vurtense slagmolen", in: Kiosk (Heemkundig tijdschrift van Beringen, Paal en Koersel), Beringen, jg. 4, 1998, 3 (nr. 14).
Mailbericht Isabelle Weytjens (bewoonster), 27.03.2013.