De Peerder Watermolen was een watermolen?op de Dommel ten noorden van Peer ten westen van de Molhemstraat, waartoe men een holle weg moet afdalen.
De betreffende molen werd in 1338 aangeduid als IJvets moelen en ze werd verhuurd door de stad Peer. Het was een dwangmolen van de heerlijkheid Peer.
Op 10 augustus 1435 werd de molen verpacht door Jan II van der Marck (heer van Peer van 1425 tot 1464) aan de gebroeders Hendrik en Bartholomeus Meuws. De broers Meuws beloofden naar eer en geweten te zullen malen, niet meer dan het courante maalloon te nemen en de molen in goede staat te houden. De Perenaars moesten laten malen op deze molen of op die van Ellikom en ze moesten tevens de beek en de dijken onderhouden. Of deze molen ooit als volmolen heeft gefungeerd, kon niet worden achterhaald.
De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 22 november 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 0,420 meter goed. De toenmalige eigenaar was Pieter Boonen.
Eigenaars na 1840: - voor 1844, eigenaar: Boonen Pieter, molenaar te Peer - 1866, de weduwe en kinderen - 1892, verkoop: a) Boonen Louis Marie Josephina (voor 3/15), b) Boonen Victor (voor 4/15), c) Boonen Alexander (voor 4/15), d) Boonen Maria Rosalia (voor 4/15) - 1903, verkoop: Boonen Victor en Boonen Marie Rosalie, molenaars te Peer - 1923, erfenis: Boonen Jozef, molenaar te Peer - 1930, erfenis: Geris Louis, landbouwer te Molenbeersel - 1956, deling: Geris-Pijkels Christiaan, molenaar te Peer - 1966, begin vruchtgebruik: a) Geris-Roosen Louis, werkman te Peer (naakte eigendom), b) Geris-Pijkels Christiaan, molenaar te Peer (vruchtgebruik)
De voormalige stuwwaterloop en het eertijds tegen een gecementeerde onderbouw aangebrachte waterrad, nog zichtbaar op een oude, op 15 april 1926 verstuurde prentkaart, zijn sinds 1963 verdwenen. Op de Ferrariskaart (1771-77) komt een haaks op de Dommel gelegen langgestrekte watermolen voor, met aan de overzijde van de zijweg een parallel dito element. Twee andere losstaande parallelle langgestrekte elementen, gelegen aan weerszij van de Dommel, maakten mogelijk eveneens deel uit van het toenmalige geheel. In de Atlas van de Buurtwegen (1845) komt de watermolen eveneens voor, met een ditmaal haaks aangeduid element aan de overkant van de zijweg, zoals in de huidige situatie.
Dit was een bovenslagmolen, en wel de enige van haar soort op de Dommel. Het verval was hier immers groter, en de beek smaller, niet meer dan 2 meter. De Dommel kwam hier immers van het Kempens Plateau af.
In 1908 werden het huis en de molensteen nog vernieuwd, maar in 1966 werd het maalwerk afgebroken en het huis ingekort. De huidige bedding van de Dommel ligt 100 meter van het molenhuis verwijderd.
De huidige eigenaar, L. Geris-Roosen, kreeg toestemming om iets van de oude situatie te reconstrueren. Het is de bedoeling om een nieuw waterrad en een gedeeltelijke molentak te verwezenlijken.
Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & J. STINISSEN
Architectuur (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Molen(aars)huis van het breedhuistype met dubbelhuisopstand. Beschaduwd door een eik. Vooraan, een ronde gecementeerde waterput. Vier travee?n en ??n bouwlaag onder geknikt zadeldak (mechanische pannen), in zijn huidig uitzicht uit de eerste helft van de 20ste eeuw, doch met mogelijk oudere kern, cf. krulanker met dito spie aan de achtergevel. Verankerde baksteenbouw op gecementeerde plint; houtwerk vervangen door pvc of vernieuwd. Geprofileerde daklijst en aflijnende rechte muizentand met dropmotief,?waaronder de?tweede bakstenen lijst. Aangepaste rechthoekige muuropeningen op vernieuwde hardstenen lekdrempels. Noordoostelijke zijgevel met twee rechthoekige vensters op gecementeerde lekdrempels in geveltop. Later aangepaste zuidwestelijke zijgevel met aandak. Analoge achtergevel met hoeklisenen en witbeschilderde linkertravee. Linkervoorkamer met bepleisterde moerbalk Achter het woonhuis, veel later losstaand dienstgebouw van betonblokken onder lessenaarsdak (golfplaten). Ten noordwesten, deels door klimop begroeid, door een esdoorn beschaduwd, losstaand, verankerd cementstenen dienstgebouw onder zadeldak (Vlaamse pannen) met rechth. muuropeningen, achteraan en ten?noordwesten telkens een betonplaten aanbouw onder lessenaarsdak (golfplaten), alsook twee houten plaatjes met inscripties: 1338/1848/WATER-/MOLEN/1963, en: TEN "HUIZEN" WATERMOLEN. Boomgaard verderop ten noorden.
Literatuur
Werken J. Stinissen, "Geschiedenis van Peer in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd", Peer, 1998, p. 32, 49, 52, 94, 97, 320-325, afb. 3 op p. 33. Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2 Afdeling ROHM Limburg, Cel Monumenten en Landschappen, B.P.A. "Herwaardering oude landbouwnederzettingen"..., nr. PE33, afb. "Peer in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972, prentkaart nr. 24. De zeven torens, 14, 1999, p. 92 (oude prentkaart). H. Holemans & W. Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1950", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985, p. 67. J. Van der Meer, Proc?s intent? par le magistrat de Peer au comte de Gavre au sujet des moulins banaux de ce seigneur, in L?Ancien Pays de Looz, 11, 1907, p. 17-18. Geuns J., Molens in Peer, De zeven torens (Heemkundige Kring Peer), XX, 2005, 1, p. 3-7. "De molens van Peer", Ons Molenheem (Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem), 1999, januari-maart, nr. 1, p. 28.
Peer, Limburg
