De Neremmolen is een korenwatermolen met metalen bovenslagrad op de Molenbeek in de Gemeentestraat 11, aan de rechterzijde van de toegang van het erf, een vierkantshoeve.
Deze watermolen werd voor 1434 gebouwd. In een oorkonde van 29 november 1434 vn de Meier en de laten van het Hof van Ordingen wordt melding gemaakt over de verkoop aan de heer van Ordingen van 15 bunder, 5 grote en 17 kleine roeden land, in verschillende stukken, gelegen aan het land van Linthout, boven de Meer, aan de Bosschelre hegghe, aan de Mesberg, aan de Tommenelle en "te Nerem aan de molen bij de beek".
De hoeve met de molen was eigendom van Maria Colen, stichteres van de orde van de Kruisheren van Colen (Kerniel bij Borgloon). Een akte van 1555 bevestigt dit bezit. Op 27 juni 1569 werd over deze molen volgende ordonnantie uitgevaardigd door de "Schepenen der banke en heerlijkheid van Niel": "...dat het water ter molen te Nijel comende niet en mag opgehalden woorden van nijemande noch tot Nerem, dan 't saterdaege snoens tot sondagh snoens..."
De orde van de Kruisheren van Colen verpachtte de hoeve en molen tot in 1624, jaar waarin zij de "meulen" moesten verkopen aan de Commanderij van de Duitse Orde te Ordingen: "super molendinum Ordinis Teutonici situm in Nerim sub jurisdictione de Montenaken". Deze bleef in hun bezit tot aan de Franse bezetting.
Op de molen was gedurende lange tijd eenzelfde molenaarsfamilie actief. Vanaf 1782 pachtte Jan Beyns, die gehuwd was met de molenaarsdcohter, de molen. Tijdens de Franse overheersing kwam de molen in het bezit van de familie Beyns.
De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 27 augustus 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 1,773 meter goed. De toenmalige eigenaar was de weduwe Jozef Beyns-Dubois.
Eind 1865 kreeg de familie Beyns de toelating van de Bestendige Deputatie van Limburg om twee paar nieuwe molenstenen te steken. Bovendien mocht het bedrijf gemoderniseerd worden met een stoommachine en een stoomketel.
Eigenaars na 1840: - voor 1844, eigenaar: Beyns-Dubois Joseph, de weduwe, eigenares te Montenaken - 1854, deling: Beyns-Hockenziels Macairus, landbouwer te Montenaken - 1887, verkoop: Beauduin-Boxus Jules, koopman te Jeuk - later, eigenaar: Beauduin-Van Leden Florent, nijveraar te Jeuk - 1924, verkoop: Salmon-Hognouuille Ferdinand, molenaar te Montenaken - 1960, verkoop: Blancke-Thomas Joris, landbouwer te Montenaken.
De familie Beyns bleef in het bezit van de molen, tot de verkoop in 1887 aan Julius Beauduin uit Jeuk. Deze liet in de molen een nieuwe stoommachine plaatsen. In 1924 kocht Ferdinand Salmon-Hognoulle, handwerker en molder te Montenaken (tevens de vroegere eigenaar van de in 1922 afgebroken stenen Bergmolen van Montenaken) de Neremmolen aan. In de jaren 1960 werd de molen buiten werking gesteld.
De huidige hoevegebouwen stammen hoofdzakelijk uit de tweede helft van de 18de eeuw. In 1987 werd hij beschermd als monument. Het waterrad en het binnenwerk zijn nog aanwezig, maar de molen kan niet meer draaien. De huidige eigenaars hebben het water omgeleid, aangezien het vaak leidde tot overstromingen. Niettemin onderhouden ze hun molen goed.
Indrukwekkend geheel, gelegen in een gaaf bewaard landschap; een oprijlaan, aan de straatkant door een hek afgesloten, verbindt de hoeve met de straat.
Imposante, gesloten hoeve met bakstenen gebouwen onder zadeldaken (Vlaamse pannen, golfplaten voor de schuur en stallingen) gegroepeerd rondom het rechthoekig, gedeeltelijk geplaveid erf.
Ten zuiden stond een monumentale inrijpoort met duiventoren; verankerde kalkstenen korfboogpoort, in de sluitsteen gedateerd 1787; baksteen met kalkstenen imposten aan de erfzijde. Zijgevels met aandaken en vlechtingen. De beek stroomde onder de inrijpoort door. Links en rechts, aanleunende stallen met rechthoekige, kalkstenen vensters en getoogde deuren in een rechthoekig, kalkstenen omlijsting met sluitsteen. Helaas werd deze poort na instorting gesloopt.
De oostelijke vleugel bevat het woonhuis en het molenhuis. Anderhalf hoog boerenhuis van het dubbelhuistype, op een licht verhoogde, begane grond met kalkstenen kelderspleten. Rechthoekige muuropeningen in vlakke, kalkstenen omlijsting. Kalkstenen, getraliede steekboogvensters, voorzien van sluitsteen met korte druiplijst in de achtergevel. Zijgevels met van schouderstukken en muurvlechtingen voorziene aandaken.
Molenhuis van twee traveeën, voorzien van twee gekoppelde steekboogdeuren met kalkstenen tussendorpels en sluitsteen met korte druiplijst. Achtergevel als bij het woonhuis. Buitenwerk: geklonken metalen aanvoergoot met vanuit interieur bedienbare houten toevoer. Geklonken metalen bovenslagrad, met schroefbouten op de armen (U-ijzers) bevestigd, en linkergevel op dezelfde wijze verbonden met oudere gietijzeren askop; metalen as, draaiend in metalen peulen.
Binnenwerk: gietijzeren drijfwerk naar drie maalstoelen (een zinken en een houten steenkist; een steenkist verdwenen); galg bewaard. Houten staande werk, doch maalstoelen rusten op gietijzeren kolommen. Vroeger eveneens dynamo op drijfwerk aangesloten (verdwenen), en in het op de molen aangebouwde en over de waterloop opgetrokken gebouwtje, was voorheen een stoommachine ondergebracht.
De westelijke vleugel omvat de stallingen, door een brand zwaar beschadigd. Rechthoekige kalkstenen muuropeningen en kalkstenen steekboogdeuren ingeschreven in een rechthoekige omlijsting met sluitsteen; kalkstenen asemgaten in de buitengevels. Ten noorden, ruime, dubbele dwarsschuur, voorzien van verankerde, bakstenen korfboogpoorten, twee kleine, kalkstenen venstertjes en twee gekoppelde steekboogdeuren in een rechth. kalkstenen omlijsting met sluitstenen; rondboogniskapelletje erboven.
Literatuur
Uitgegeven bronnen
A. Grauwels, "Regestenlijst der oorkonden", 1962. J. Grauwels, "Regestenlijst der oorkonden van de Landcommanderij Ouden Biezen en onderhevige kommanderijen" Brussel 1967. Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985;
Werken Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2. Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996. "Molens in Sint-Truiden - Gingelom - Borgloon", Tongeren, Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg, 1983. A. Kempeneers, "De oude vrijheid Montenaken of historisch en werkelijk afbeeldsel eener vrije gemeente in Haspengouw, vooral sedert de XVIde eeuw tot het einde der XVIIIde, zoo in 't geestelijk als in 't wereldlijcke opzigt", Leuven, 1861, 2 dln. R. Delmeire: "Montenakense molenecho's", in: Ons Landens Erfdeel. Tijdschrift van de Geschied- en Heemkundige Kring van Landen, nr. 30, jg. 10 (1987), p. 95-96, ill. Fabienne Descamps, "De Neremsmolen", in: Het drie Swaenenland, Heemkundige Kring Gingelom, jg. 1, 2005, nr. 1, p. 11-23, ill., pl. (annex 1-4). Frans Ringoot, "De molens van Montenaken", Ons Molenheem, XXXV, 2010, 1, p. 18-20. Robert Hayen, "De Nermshoeve te Montenaken", Het drie Swaenenland, Heemkundige Kring Gingelom, II, 2006, nr. 3. Werner Smet & Herman Holemans, "Limburgse Windmolens in heden en verleden", Kinrooi, 1981.
Mailberichten Jan Driessen, 28.12.2016, 30.09.2017.
Montenaken (Gingelom), Limburg
