De Eenhoorn of Witte Molen is een stenen korenwindmolen, type stellingmolen, aan de oostzijde van de Scheldelaan in het Antwerpse Havengebied. Tot in 1967 stond hij in Lillo-Kruisweg.

Johan Van de Sande-Verheyen liet in 1735 deze stenen stellingmolen oprichten in Lillo-Kruisweg ("Kleinen Vogelenzang"). Een inschrift herinnert nog aan deze gebeurtenis: JOANNES / VAN DEN SANDE / ANNA MARIA VERHEYEN / ANNO 17 MEI / 1735. Ook een chronogram brengt ons op het jaartal 1735 terug: PAROCHUS (100-5) / COCLET / HIC PRIOR STRUXIT / JOANNES VAN DEN SANDE / CONCLUSIT.

De oorspronkelijke ligging van de Eenhoorn of de Kruiswegmolen op Lillo-Kruisweg is thans opgenomen in het Havengebied Antwerpen. De molensite is te situeren aan de westzijde van het Kanaaldok B2, aan de zuidzijde van het Insteekdok Monsanto en aan de noordzijde van de Frans Tijsmanstunnel.

De Eenhoorn verkreeg zijn naam omdat hij (voor 1830) het eigendom was van David Gijsen, drogist op de Korenmarkt te Antwerpen, bij wie het bord "Den Eenhoorn" uithing. In de volksmond werd hij ook "Witte Molen" geheten, omwille van het feit dat hij wit gekalkt was.

We zien de molen aangeduid op de Ferrariskaart (1775) met het rood symbool van een stenen windmolen, in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "Kruysweg M(ole)n" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).

Kadasterbeschrijving van ca. 1830:
"windgraan- en pelmolen. Deze molen is in steen gebouwd en in goede staat van onderhoud. Hij heeft boven den gelijkvloer, drie verdiepingen en eene gaanderij. Hij bevat twee paar steenen geschikt tot het graenmalen, alsook twee paar steenen tot het pellen. Desnoods kunnen er twee paar stenen van elk slach 't samen gebezigd worden, doch het is niet gebruikelijk. Na aftrek van 1/3 voor kosten van onderhoud en herstel wordt zijn zuiver inkomen gebragt op fl. 330".

Bij felle overstromingen van 14 en 15 mei 1831 was hij de enige overlevende. Op 8 mei 1832 werd de molen geplunderd door het Hollands leger. Molenaar Roevens meldde dat volgende zaken werden ontvreemd: "22 veertel koren, 13 veertel tarwe, 4000 pond gepelde gerst, 6 veertel paardebonen, 14 eiken ribben van 14 voet lang, 300 voet olmen vellingen van 4 duim dik en 200 van 3 duim, 2000 voet greinen planken voor de gaanderij, 4000 voet beukenplanken, 372 eschen kammen, 2000 pond ijzer en 180 pond lood".

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Gijsen David Joannes, drogist te Antwerpen
- 09.12.1875, erfenis: Roevens-Gijsens Jean Baptist, molenaar te Lillo (overlijden van David Gijsen)
- 05.02.1885, verkoop: Spruyt-Vandenbosch Loius Victor Alphonse, molenaar te Lillo (notaris Van Hissenhoven)
- 27.09.1915, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Vandenbosch)
- 14.10.1920, eigenaar: De Jongh-Spruyt Josephus Joannes Aloysius, landbouwer te Lillo (notaris Vermoelen)
- 23.12.1965, verkoop: Stad Antwerpen (beslissing burgemeester)

Beschermd als monument op 13 oktober 1943 werd de molen in 1944 beschadigd door Engels geschut en daarna door V-bommen. De molen werd in 1957 hersteld door mlenmakers Caers uit Retie en Jansen uit Geel en op 7 maart 1957 werd de hernieuwde molen plechtig ingehuldigd.

In 1966 kocht de stad Antwerpen de molen aan voor een bedrag van 6.847.000 frank. Deze instantie liet de stenen molen afbreken en verplaatsen naar de huidige standplaats aan de ScheldelaanHij ter hoogte van het chemisch bedrijf « Degussa », dit vanwege de uitbreiding van de Antwerpse haven. Op 18 augustus 1967 verscheen het koninklijk besluit tot verplaatsing, maar reeds op 20 februari 1967 was men met de afbraak begonnen. Op 10 juni 1967 draaide hij voor het eerst op zijn nieuwe standplaats. De werkzaamheden werden uitgevoerd door de firma De Vos uit Lommel. De bakstenen romp werd in grote fragmenten afgebroken, nadat men he eerst gans in een plaasteren keurslijf had gegoten. Aldus kon men al de beplaasterde fragmenten nummeren. Dit procédé werd gekozen om de onregelmatige vorm van de molen te behouden. De verplaatsing kostte 3.629.000 frank.

Tussen 1982 en 1990 werd de molen 's zondags in werking gesteld door vier vrijwillige molenaars waaronder Patricia Schellekens. Na de storm van januari 1991 moest de molen wegens een kapotte roede worden stilgelegd. In 1997 gebeurde een uitgebreide maalvaardige restauratie door de molenbouwers Peel uit Gistel. Hierbij werd sponsorgeld bekomen van het naastgelegen petrochemisch bedrijf Degussa (met hoofdzetel in Ludwigshaven). Helaas werd de molen toen niet in werking gebracht. De weigering een bouwvergunning toe te kennen voor de oprichting van een molenaarshuis naast de molen (aangezien die gelegen is in een "groen bufferbekken" in de industriezone) blokkeerde de voorgenomen exploitatie.
In april 2008 voerde 't Gebinte Molenbouw uit Erpe-Mere herstellingen uit zodat de molen weer draaivaardig werd. Op zondag 29 juni 2008 werd de molen opnieuw in gebruik genomen, in aanwezigheid van Vlaams minister Dirk Van Mechelen.  Iedere laatste zondagnamiddag van de maand wordt de molen in werking gesteld, naar een overeenkomst met de vzw Levende Molens.
In 2013 werden nieuwe onderhoudswerken uitgevoerd, o.m. aan het buitenschrijnwerk, voor een geraamd bedrag van 53.535 euro.
In 2015 werd een grote moerbalk vernieuwd, zonder een opening in de romp te maken. Het buitenoppervlak van de romp werd wit gekalkt. De romp sloeg groen uit en door het in brand steken van autobanden door een stakingspiket in de Antwerpse haven, zag hij er plaatselijk ook zwart uit. Voorafgaand werden er proefvlakken geplaatst met kalei en kalk. Omdat er geen of zeer weinig informatie is over de gebruikte toevoegstoffen werd de kwaliteit van de Italiaanse kaleimengsels in vraag gesteld.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Zie ook: Lillo, Eenhoorn I (Lillo-Kruisweg)

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2003:   0
2004:   0
2005:   0
2006:   0
2007:   0

Persbriefing college 23 mei 2008 4 / 26. Marketing & communicatie. Grote Markt 1 - 2000 Antwerpen. Molen De Eenhoorn in Lillo en molen 't Veertje op Linkeroever gerestaureerd en maalvaardig (SW A2 nr 6127).
Zowel de molen ‘t Veertje (Antwerpen-Linkeroever) als de molen De Eenhoorn (Antwerpen-Lillo) werden de voorbije jaren gerestaureerd en opnieuw maalvaardig gemaakt. Voor het dagelijks onderhoud, het draaien en malen en de openstelling voor het publiek sluit de stad Antwerpen een beheersovereenkomst af met vzw Levende Molens. Op zondag 29 juni 2008 wordt dit gevierd: molen De Eenhoorn wordt dan plechtig ingehuldigd en houdt opendeur.
Zondag 29 juni, van 13 tot 18 uur, wordt molen De Eenhoorn aan de Scheldelaan in Lillo opengesteld voor het publiek. De vzw Levende Molens geeft rondleidingen in de molen en ook voor een wandeling met een gids in de omgeving zit u goed.  Er is een kleine tentoonstelling over de geschiedenis van De Eenhoorn en ook aan de inwendige mens wordt gedacht met een drankje.
Gerestaureerd en maalvaardig
De houten windmolen 't Veertje dateert van het einde van de 18de eeuw en stond oorspronkelijk in Kwaadmechelen. In 1937 moest de molen plaats ruimen voor het Albertkanaal en werd hij overgebracht naar Antwerpen-Linkeroever. Daar werd 't Veertje op het dak van een horecazaak geplaatst en werd het een belangrijk herkenningspunt op ‘Sint-Anneke plage'. In de jaren '90 liep de molen ernstige storm- en brandschade op. Daarom besliste het stadsbestuur om de molen te reconstrueren.
De stenen windmolen De Eenhoorn in Lillo werd omstreeks 1735 gebouwd. Zijn naam wordt gesymboliseerd door een windwijzer in de vorm van een gehoornd paard op zijn draaiende kap. In de volksmond wordt hij ook de ‘Witte Molen' genoemd, omdat hij in het wit gekalkt is. De Eenhoorn kende een woelige geschiedenis: de molen onderging overstromingen, plunderingen en bombardementen. Omwille van de uitbreiding van de Antwerpse haven werd De Eenhoorn in 1966 door de stad Antwerpen aangekocht, ontmanteld en overgebracht van de Kruisweg naar zijn huidige standplaats aan de Scheldelaan.
Beide molens zijn beschermde monumenten en werden gerestaureerd met behulp van een restauratiepremie van de Vlaamse gemeenschap. Ze zijn nu opnieuw volledig operationeel.
De stad heeft met de vzw Levende Molens een beheersovereenkomst afgesloten waarin het beheer, het klein onderhoud en de openstelling van deze monumenten voor het publiek geregeld worden. De molens zullen, als het weer het toelaat, regelmatig open zijn, draaien en malen. Minstens elke laatste zondag van de maand kan u de molens bezoeken tussen 13 en 17 uur, maar als op een andere dag de deur open staat of de molen draait, dan mag u gerust binnenstappen.
De stad herwaardeert hiermee niet alleen een belangrijk stuk bouwkundig erfgoed, beide molens vormen ook een extra toeristische troef binnen het rijk cultuurhistorisch aanbod van de stad.

Literatuur

R. Havermans, "De windmolen van Lillo-Kruisweg", in: Calmpthoutania, XIX, 1967, p. 13-16;
F. Bresseleers, "Waarom de Witte Molen ook de Eenhoorn heet", in: Ons Heem, XXII, 1968, p. 31-32;
G. Snacken, "Bijdragen tot de geschiedenis der gemeente Lillo", Antwerpen, 1931;
J. Van Tichelen, "Geschiedenis an Lillo", Antwerpen, 1936;
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens van de Voorkempen en van Groot-Antwerpen", Nieuwkerken, Ten Bos, 1983, p. 69-70;
Jos Spruyt, "Antwerpen, cultuurstad 1993? Vergeet het maar... Geknoei aan "De Eenhoorn" van Lillo tart alle verbeelding", Levende Molens, XV, 1990, 2, p. 9-11;
G. Kockelberg, "Historische molenvermeldingen in en om Antwerpen. Een blik op de 1000-jarige geschiedenis der Antwerpse molens", Antwerpen, 1986, p. 91-93;
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997);
M. Bollen, "Molenverhaal", in: Polderheem, VIII, 1973, nr. 2 (juni), p. 13-14;
Molenzorg Vlaanderen, "Stad Antwerpen zoekt vrijwillige molenaars", Molenecho's, XXXV, 2007, 3-4, p. 325;
M. Bollen, "Malende molen te Lillo!?", in: Polderheem, XXIV, 1989, nr. 2, p. 32-37, ill.;
T.S., "Douanier redt windmolen", in: Levende Molens, jg. 9 (1987), nr. 11, p. 82-83, ill.;
"In de bres voor levende molens. Lillo: Molen 'De Eenhoorn' ", in: Levende Molens, jg. 7 (1985), nr. 9, p. 65-66, ill.;
Fr. Bresseleers, "Terugblik op de windmolens in de Antwerpse polders", in: Ons Heem, jg. XX, 1966, nr. 6 (slachtmaand), p. 257-260;
R. Havermans, "Het notitieboek van de molenaarsfamilie Roevens van Lillo-Kruisweg", in: Polderheem, XXIV, 1989, nr. 2 (2de kwartaal), p. 29-31.

Persberichten
"Eenhoorn draait binnenkort weer", Gazet van Antwerpen, 06.12.2007.
SDL, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 02.02.2008.
SDL, "Eenhoorn", in: Het Nieuwsblad, 28.07.2007.
SDL, "Degussabaas", in: Het Nieuwsblad, 18.10.2007.
SDL, "Eenhoorn opnieuw verlamd. Restaurateur Lillose molen dreigt naar gerecht te staan voor betaling", in: Het Nieuwsblad, 04.08.2001. 
"Eenhoorn draait binnenkort weer", in: Gazet van Antwerpen, 06.12.2007.
SDL, "Eenhoorn", in: Het Nieuwsblad, 13.11.2007.
KRG, "Malende molens", in: Het Nieuwsblad, 30.10.2007.
SDL, "Eenhoorn", in: Het Nieuwsblad, 16.04.2007.
SDL, "Molen draait", in: Het Nieuwsblad, 17.04.2008.
SDL, "Eenhoorn", in: Het Nieuwsblad, 06.05.2008.
Persbriefing college 23 mei 2008 4 / 26. Marketing & communicatie. Grote Markt 1 - 2000 Antwerpen. Molen De Eenhoorn in Lillo en molen 't Veertje op Linkeroever gerestaureerd en maalvaardig (SW A2 nr 6127).
SDL, "Molen De Eenhoorn in Lillo maalt weer", in: Het Nieuwsblad, 27.05.2008.
SDL, "Eenhoorn", in: Het Nieuwsblad, 24.06.2008.
SDL, "Eenhoornmolen draait weer", in: Het Nieuwsblad, 28.06.2008.
"Molen De Eenhoorn uit 1735 maalt opnieuw", in: ATV-Nieuws, 30.06.2008.
Erik Vandewalle, "De Eenhoorn begint aan derde leven als molen", in: Gazet van Antwerpen, 01.07.2008.
SDL, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 26.02.2009.
SDL, "Lillo: Molendag", Het Nieuwsblad, 29.04.2009.
SDL, "Levende Molens", in: Het Nieuwsblad, 24.04.2009.
Lieve Van den Bulck, "Molens Lillo en Linkeroever zetten de deuren open. Elke laatste zondag van de maand", in: Het Nieuwsblad, 24.04.2009.
SDL, "Masterplan krijgt vorm", in: Het Nieuwsblad, 26.11.2009.
Hermine Bokhorst, "La renaissance de la «Licorne. Anvers", Le Soir, 22.09.1999.
Staf Delie, "Roefeldag in Berendrecht-Zandvliet-Lillo", Het Nieuwsblad, 23.09.2011.
SDL, "Bestuur wil molens redden van de ondergang", Het Nieuwsblad, 02.07.2013.
SDL, "Lillose ‘Eenhoorn’ wordt na de winter gerestaureerd", Het Nieuwsblad, 01.09.2014.
SDL, "Lillose molen eindelijk geschilderd. De Eenhoorn is weer "de Witte Molen", Gazet van Antwerpen, 08.06.2015.
KMA, “Lillo. Witte molen verhuisde in 1967 voor havenuitbreiding”, Gazet van Antwerpen, editie Noord, 26-27.09.2015, p. 39.
Staf De Lie, "Molens aan bod in Poldermuseum", Het Nieuwsblad (dig.), 17.04.2016.
Staf De Lie, "Huifkar op Lillo Boekendorp", Het Nieuwsblad, 28.06.2016.
Staf De Lie, "Boekenmarkt Lillo met minder pokémonjagers", Het Nieuwsblad, 14.08.2016.

Mailberichten
Maarten Osstyn, Adegem, 04.12.2017.