De Watermolen van Tielen is een watermolen met metalen onderslagrad op de Aa, aan de zuidwestzijde van de Watermolenstraat (nr. 6).

Met zekerheid weten we dat deze watermolen al in 1428 bestond. Dan was Kathelijne van Ranst-de Pane "Vrouwe van de Heerlijkheid van Tielen en Gierle". Zij had die in leen van de Heren van Geel, die op hun beurt afhingen van de Hertogen van Brabant. Zij was ook eigenares van de watermolen. Deze leenvrouw had het recht om in haar heerlijkheid Tielen cijns of belasting te heffen. De watermolen komt opnieuw aan bod in en document uit 1526.

In de winter van 1565 viel de watermolen om door een grote ijsgang op de Aa. Dit werd op 15 december 1565 geakteerd door de schepenen van Gierle: "Accoorde tusschen de gemeyne ingesetenen van Thielen ende Gierle ter eenre, ende den Heere van Thielen ter andere seyde (...) voor onsen waetermolen geheeten Thielen beecke inde riviere vander Aa, was door de voorleden ijsganck o(m)megevallen ende andersints vergaen ende gesoncken, soo dat onsen moldere geen ordre en hiel ofte en caste gehouden (...) des toirconden hebben wij deese tegenwoordighe doen scrijven ende met onser handt onderteeckent, onsen propren segel hier onder aen doen hangen op den 15 decembris 1565".

Het huidige molenhuis met een typische korfboog boven de deur werd in 1681 gebouwd en heeft een dak dat gedeeltelijk met stro bedekt is.
Door het rechttrekken van de Aa, werd het noodzakelijk een aftakking te graven, die de molen van stromend water voorziet. De molen heeft echter te kampen met watergebrek.
Het waterrad en het metalen aandrijfmechanisme is afkomstig van een watermolen van Chastre (prov. Namen).

De watermolen staat aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775), in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) en op de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850), met "M(oul)in".

Kadastrale beschrijvingen:
- 1817: "Un moulin à eau dans la commune: le moulin à un tournant et ne peut à cause du manque d'eau être activé que sis mois de l'année. Il est loué depuis nombre d'années au sieur Adriaan van Zeer à un prix de f. 500. D'après cette base ce moulin sera estimé conformément et justement à un revenu net annuel de f. 395".
- ca. 1830: "is gelegen op de kleine rivier de Aa en bevind zig in een slegt en weinig geryfelijk batiment en heeft een omgang en twee paar steenen welke niet gelijktijdig kunnnen werken. hij is redelijk gekalandeerd en heeft dikwijls gebrek aan water. Hij is met andere eigendommen verhuurd aan Adriaan Van Zeer"

Net als het kasteel van Tielen werd de watermolen eeuwenlang vererfd.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: a) Van der Gracht de Rommerswael Albertina, rentenierster te Mechelen en b) Van der Gracht de Rommerswael Louisa, rentenierster te Mechelen; molenaar, sinds voor 1817, was Van Zeer Adriaan
- later, erfenis: Van der Gracht de Rommerswael Louisa, rentenierster te Brussel (overlijden van Albertine Van der Gracht de Rommerswael)
- 15.01.1864, deling: a) Van der Gracht de Rommerswael Pierre François Leopold, eigenaar te Mol en b) Van der Gracht de Rommerswael Edouard Jacques Joseph, eigenaar te Antwerpen (notaris Pauwels)
- 08.04.1864, erfenis: a) Van der Gracht de Rommerswael-Olieslagers Eduard, de weduwe (voor 1/4 volle eigendom en 1/4 vruchtgebruik) en b) Van der Gracht de Rommerswael (later gehuwd met Polus Ernest) Reine (= Regina) Leopoldine Jeanne Marie (voor 1/2 volle eigendom en 1/4 naakte eigendom)
- 15.03.1884, erfenis: a) Van der Gracht de Rommerswael Regina (voor 6/8 volle eigendom + 1/8 naakte eigendom), eigenares te Antwerpen en b) Van der Gracht de Rommerswael-Olieslagers Ferdinand, de weduwe (voor 1/8 volle eigendom en 1/8 vruchtgebruik), rechter te Mol (overlijden van Eduard Van der Gracht de Rommerswael)
- 24.04.1915, einde vruchtgebruik: Polus-Van der Gracht de Rommerswael Ernest Maria Pieter, zonder beroep te Tielen (overlijden van de weduwe van Eduard Van der Gracht de Rommerswael)
- 13.05.1918, verkoop: Dionys-Busscgios Petrus Victor ("Fik"), moelnaar te Tielen (notaris Jansen)
- 18.02.193, gift: a) Dionys-Van Ende Louis (voor naakte eigendom), molenaar te Tielen en b) Dionys-Bisschops Petrus Victor (voor vruchtgebruik), zonder beroep te Tielen (notaris Jansen)
- 31.08.1937, erfenis: a) Dionys-Van Ende Louis (voor naakte eigendom), molenaar te Tielen en b) Dionys-Bisschops Petrus Victor, de weduwe (voor vruchtgebruik) (overlijden van Petrus Victor Dionys)
- 14.01.1950, einde vruchtgebruik: Dionys-Van Ende Louis, molenaar te Tielen
- 14.05.1981, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Louis Dionys)
- 1981, verkoop: Mermans Charles & Van Bosch C.
- 12.05.2011, verkoop: koppel uit Vlimmeren (voor 907.000 euro)

In 1918 kocht Victor ("Fik") Dionys-Bisschops de molen met woonhuis, paardenstal en bakhuis. In de jaren na de tweede wereldoorlog sloeg de landbouw nieuwe wegen in en het molenaarsvak werd onrendabel. In 1981 overleed de laatste molenaar Louis Dionys, zoon van Victor. De molen werd opnieuw verkocht aan Charles Mermans - C. Van Bosch en hersteld. Al op 13 april 1953 werd de molen samen met zijn omgeving als landschap beschermd. Pas 40 jaar later (01.02.1993) volgde de bescherming van de watermolen en het woonstalhuis als monument.
De Watermolen werd op 12 mei 2011 verkocht aan een echtpaar uit Vlimmeren voor 907.000 euro.

Molenbouw De Jongh bv uit Veldhoven voerde midden 2015 enkele onderhoudswerken uit. De gepotdekselde delen van het waterrad kregen een schilderbeurt en binnenin werden allerlei kleine werkjes uitgevoerd. De watermolen is weer maalvaardig en de eigenaar-bewoner laat de molen minsters drie keer per week draaien.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Aanbesteding
Waterbouwwerken
Antwerpen
8/12/14 15:00:00
Kasterlee
bij de Vlaamse Milieumaatschappij, Anna Bijnsgebouw, Lange Kievitstraat 111-113, bus 64, 2018 Antwerpen
aanleggen van 4 vistrappen en het herstel van de vismigratie te Lille, Vorselaar, Kasterlee.
(300 dagen). Raming zonder btw tussen 500000.00 en 900000.00 EUR.
Referentienummer VMM-L1680I0004A-F02_0 te bekomen bij Vlaamse Milieumaatschappij, David Geysen, Lange Kievitstraat 111 -113 bus 64, 2018 Antwerpen, e-mail: d.geysen@vmm.be.
cat. B, kl. 4
Publicaties Bouwkroniek: web 45-2014 46-2014 47-2014 48-2014 49-2014
Publicatie Web: 5/11/14 11:30:20

Uitslag
Waterbouwwerken
Antwerpen
8/12/14 15:00:00
Kasterlee
bij de Vlaamse Milieumaatschappij, Anna Bijnsgebouw, Lange Kievitstraat 111-113? bus 64, 2018 Antwerpen
aanleggen van 4 vistrappen en het herstel van de vismigratie te Lille, Vorselaar, Kasterlee.
cat. B, kl. 4
Offertes
Van Raak L. BVBA, Hegge 104, 2381 Weelde, 471.130,20 euro
Willems NV, 475.429,58 euro
Heylen BVBA, 572.815,67 euro
Ambaro NV, Hoebenschot 1, 2460 Lichtaart, 586.690,26 euro
Heyrman-De Roeck NV, Doornpark (BEV) 120, 9120 Beveren, 638.870,57 euro
Van Beers Hoogeloon BV, Broekenseind 6, NL, 779.799,57 euro
Herbosch-Kiere NV, Sint--Jansweg(KAL) 7, 9130 Kallo (Kieldrecht), 871.058,73 euro
Grondwerken De Mol BVBA, Bedrijvenlaan 28, 9080 Lochristi
Publicaties Bouwkroniek : web 51,52-2014 Publicatie Web : 17/12/14 11:41:40

"Start bouw 4 vistrappen op de Aa", www. vmm.be/nieuws/archief/start-bouw-4-vistrappen-op-de-aa
De Vlaamse Milieumaatschappij is gestart met het bouwen van vier visdoorgangen op de Aa in de gemeenten Kasterlee, Lille en Vorselaar. Die moeten ervoor zorgen dat de vissen opnieuw stroomopwaarts kunnen zwemmen en hun paaiplaatsen kunnen bereiken.
67 van de bijna 200 Europese zoetwatervissoorten zijn bedreigd in hun voortbestaan door menselijk ingrijpen op de waterlopen. Voor ongeveer de helft van deze vissoorten komt dit omdat ze niet vrij kunnen migreren door de waterlopen.
Nu worden de vissen in de Aa opgehouden door vier regelbare stuwen waardoor er geen vrije migratie mogelijk is. De Aa is aangeduid als prioritaire migratie-as omwille van zijn belangrijke verbindingsfunctie voor vissen van de Kleine Nete naar enkele ecologisch waardevolle bovenlopen (de Visbeek, de Grote Kaliebeek en de Bosbeek). Door de aanleg van de visdoorgangen willen we beekvissen zoals bermpje, rivierdonderpad, kleine modderkruiper, kopvoorn, serpeling,.. verdere herstelkansen bieden in het Netebekken. De Vlaamse Milieumaatschappij maakte als beheerder van de Aa de plannen op en staat in voor de uitvoering van het project. De aanleg van de visdoorgangen gebeurt met financiële steun van het Visserijfonds van het Agentschap Natuur en Bos.
Timing en duur van de werken
De globale planning van de werken:
- Visdoorgang in Lille aan stuw 020, inschakelen meander: april 2016 – september 2016
- Visdoorgang in Kasterlee aan stuw 030 (ter hoogte van de Landekes): najaar 2016
- Visdoorgang in Kasterlee, aan stuw 040 (ter hoogte van de watermolen van Tielen): najaar 2016 –  voorjaar 2017
- Visdoorgang in Vorselaar aan stuw 010: voorjaar 2017 - zomer 2017
De timing is afhankelijk van de weersomstandigheden. De werkzaamheden zullen 300 werkdagen duren. De laatste visdoorgang zal afgewerkt worden tegen midden 2017.
Meer info ove vismigratie op onze website.

-----------

Herman Gezelle, "Watermolen Tielen verkocht voor 775.000 euro", nnieuws.be (01.04.2011)
De langgevelhoeve met watermolen in Tielen is donderdagavond verkocht voor 775.000 euro. Er kan nog wel een hoger bod gedaan worden. Dat kan binnen 15 dagen. Bij een hoger bod komt er een 2e koopdag. De koopdag lokte een honderdtal belangstellenden.

Literatuur

Archieven
Rijksarchief Antwerpen, Oud archief Gierle, register 355, f° 242 v° (15 december 1565)

Werken
Frans J.B. Dirks, "Watermolens van de provincie Antwerpen", Antwerpen, 1990, p. 85-95.
A. Koyen, Tielen mijne vriend, Kasterlee, 1980.
Hugo Lambrechts-Augustijns, "De molenaars Lambrechts", Wijnegem, Homunculus, 1997, p. 83-84.
A. Reydams, "Thielenhof en zijn Heren", in: Taxandria, VIII, 1912, overgenomen in: De Belgische Molenaar, L, 1955, p. 10-11, 23-27, 42-43 en 58-60.
"Plaatsen van pegel aan de watermolen van Tielen op 23 september 1765", in: De Belgische Molenaar, L, 1955, p. 57-58.
J. De Kinderen, "Het proces tegen de watermolen van Tielen", in: De Belgische Molenaar, jg. 49, nr. 24 (10 okt. 1954), p. 382-388; nr. 25 (22 okt. 1954), p. 398-403; nr. 26 (3 nov. 1954), p. 414-420; nr. 27 (15 nov. 1954), p. 433-435; nr. 28 (27 nov. 1954), p. 450-453; nr. 29 (9 dec. 1954), nr. 30 (21 dec. 1954), p. 488-489.
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, 1980, p. 101.
Herman Holemans, "Provincie Antwerpen - Volledig overzicht van bestaande & verdwenen wind- water- & rosmolens", Kinrooi, Studiekring "Ons Molenheem", 1986, p. 69.
H. Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011.
"Tielense Watermolen", in: Molenecho's, II, 1974, nr. 2.
Adolf C.J. Verdegem, "De Watermolen van Tielen en zijn molenaars, 1620-1981", Kasterlee, Heemkundige Kring Kasterlee-Lichtaart-Tielen, 1987, 68 p.
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997).
Paul Hendriks, "De watermolens. 11. Tielen", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen, wind- en watermolens", Antwerpen, 1978, p. 30.
(L. Smet), "Tielense watermolen zal nog enkel draaien voor de toeristen", in: Molenecho's, II, 1974, nr. 2 (febr.), p. 10.
"De watermolen van Tielen", in: De Belgische Molenaar, jg. 65, nr. 20 (22 okt. 1969), p. 290.
W. Van den Branden, "Gierle en de Tielense watermolen in de tweede helft van de achttiende eeuw". (Heemkundige bijdragen, 22), in: Norbert de Vrijter, nr. 18-19, 5 (1987), sept., 1-6.
"Watermolenroute, fietsen in Grobbendonk", in: langsvlaamsewegen.be, 18.10.2010.
Lieven Denewet, "Honderd bespookte molens in Vlaanderen. Een verzameling molensagen van de kuststreek tot het Maasland", Molenecho's, XX, 1992, nr. 2-3.

Persberichten
Paul Keyenberg, "Historische watermolen wordt openbaar verkocht", Het Nieuwsblad, 30.03.2011.
Herman Gezelle, "Watermolen Tielen verkocht voor 775.000 euro", nnieuws.be (01.04.2011)
"Tweede verkoopdag voor watermolen Tielen", nnieuws.be
Bart Van den Langenbergh, "Watermolen in Tielen verkocht", Gazet van Antwerpen, 13.05.2011.
Bart Van den Langenbergh, "VMM maakt werk van aanleg vistrappen", Gazet van Antwerpen, 24.03.2016.
"Start bouw 4 vistrappen op de Aa", www. vmm.be/nieuws/archief/start-bouw-4-vistrappen-op-de-aa

Mailberichten
Ludo Bisschops, Brasschaat, 23.12.2010 (achterneef van de laatste beroepsmolenaar Louis Dionys).
Maarten Osstyn, Adegem, 04.12.2017.