De Poelbergmolen is een staakmolen op bakstenen teerlingen. Hij dankt zijn naam aan zijn ligging op de Poelberg.
De naam Poelberg is een verbastering van "Poederberg" of "Poedelberg" (poeder = modderpoel). Het verdwenen Goed Ten Poederberghe werd tussen 1415 en 1636 vermeld als een achterleen van de heerlijkheid Gruuthuse of Tielt-ten-Hove. Het leenhof Gruuthuse was als hoeve opgericht aan de Wakkensesteenweg in de 14de eeuw en was via de ammanie van Tielt afhankelijk van het grafelijk kasteel van Kortrijk. 

De Poelbergmolen werd opgericht tussen 1645 en 1668. Hij komt nog niet voor op het Landboek van Tielt-Buiten (1645) maar wordt in 1668 vermeld als "eenen coorenwintmeulen op de Poelberch". Het klauwijzer van de voormolen draagt het jaartal 1631, maar het is best mogelijk dat deze smeedijzeren spil van een andere molen afkomstig is. Lange tijd werd onterecht 1726 als bouwjaar vooropgeschoven, op basis van één van de talrijk nog bewaarde houtinscripties.

De molen staat prominent aangeduid op de Fricxkaart (1712) met de benaming "Poel M.", de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen en als naam "Poelbergh Meulen", de kaart van Philip Jan Lemaieur (1786), de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) en op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "M(oul)in de Poelberg".

De nochtans hoog en strategisch gelegen Poelbergmolen bleef gevrijwaard in de eerste wereldoorlog. Er was wel enige schade in de tweede wereldoorlog (waarin de molen - op 13.01.1943 - beschermd werd), maar die kon spoedig hersteld worden.

Vanaf het midden van de 19de eeuw was de familie Van Compernolle er pachter-molenaar. Eerst was er Pieter Jan (Ardooie, 1828 - Tielt 1910), gehuwd met Julie Devriese. Hij werd opgevolgd door zijn zonen Emiel (Tielt, 1856-1899) die ongehuwd bleef en Benonie (Ardooie 1864 - Tielt 1953), gehuwd met Maria Helena Van Nieuwenhuyse. Hun zoon Joseph Van Compernolle (Tielt, 1902-1985), gehuwd met Maria Ally, werd de laatste beroepsmolenaar. Hij was tevens landbouwer op de naastgelegen boerderij. Joseph stopte in 1964 met het dagelijks malen "met de wind". Nadien, tot ca. 1970, zette hij de molen wel nog eens aan het werk om het eigen graan te malen, maar dat gebeurde vooral met de elektomotor in het maalderijgebouwtje aan de ingang van de boerderij.

Voor de stillegging werd de molen in de zomer van 1957 een laatste maal grondig hersteld door molenmaker Robert Vandekerckhove uit Ingelmunster en zijn helper Oscar Buyck. De werken omvatten: nieuw hekwerk en windplanken op de roeden, nieuwe beplanking op de zijwegen, bedekking van de mansardekap en windweeg met gezaagde eiken schaliën, ijzeren versterking van de middellijsten en ander nazicht binnenin.

Molenaar Joseph Van Compernolle wilde in 1975 nog graag zelf eens de molen herstellen en herschilderen, maar hij mocht het niet doen omwille van zijn gezondheidstoestand. De pas ingerichte "Molenlandroute" (een autoroute) zorgde voor een belangrijke toeloop van toeristen. Zo was een draagvlak ontstaan om de molen te herstellen. Architect Paul Gevers uit Brugge (1933-2011) maakte in 1976 - toen de molen nog in private handen was - een eerste voorontwerp op tot de restauratie.

Eeuwenlang, tot in 1980, was de molen in het bezit van de adellijke familie Mulle de Terschueren (de laatste was Jean uit Tervuren). Dan kocht de stad Tielt de steeds verder in verval geraakte molen aan. De genoemde architect stelde een bestek op voor een ingrijpende maalvaardige restauratie. Mede door de economische crisis van de jaren 1980 werd dit plan niet uitgevoerd. Bovendien stelde de stad Tielt toen prioriteit aan de restauratie van de Halletoren op de Grote Markt.

De verroeste geklinknagelde binnenroede (fabrikaat Verhaeghe, Ruddervoorde) werd in 1984 verwijderd. Aangezien er instortingsgevaar bestond, stutte molenmaker Roland Wieme uit Deinze in 1989 de molenkast onder de hoekstijlen. Na het herstellen van de teerlingen, maakte deze molenbouwer de molen in 1992-1993 opnieuw maalvaardig. Hij vervaardigde nieuwe gelaste roeden. Roland Wieme was tevens de eerste vrijwillige molenaar. Hij werd in 1996 opgevolgd door Geert Denys uit Kanegem die met succes de molenaarscursus van de Werkgroep West-Vlaamse Molens vzw had gevolgd.

Om de unieke molensite van de Poelbermolen te vrijwaren, werd het omgevende landschap op 23 juli 1993 als dorpsgezicht beschermd. De grote openheid van de omgeving verzekert een onbeperkte windvang.

Vrijwillige molenaar Geert Denys breidde de inrichting in 2005 uit met een graankuiser en een kleine borstelbuil die hij in een oude maalderij gevonden had. Hij maakt  graag gebruik van de haverpletter op de maalzolder. Tevens voert hij kleinen herstellingen nit, zoals het vervangen van een trede of een kam. Alsd mecanicien heeft hij de zeker de nodige handigheid. Recent herstelde hij nog de bollenregulator van de voormolen die buiten de molenkast hangt. Een van de bollen was losgekomen tijdens het malen en langs de trap naar beneden gevallen.

De stad Tielt liet in 2011 onderhoudswerken uitvoeren. De stedelijke technische dienst maakte, met behulp van een molenmaker, het ontwerp op. De werken werden geraamd op 75.600,80 euro (incl. BTW) en konden voor 80% worden betoelaagd door de Vlaamse Overheid. Molenbouw Wieme uit Machelen schilderde de roeden en het hekwerk, oliede de molenkast, maakte nieuwe windplanken aan de roeden, leverde nieuwe zeilen en vernieuwde de plankenvloer van de maalzolder.

Thans zijn het schalieberd en de houten schaliën van de windweeg,  die dateren van 1992, dringend aan vervanging toe. Aangezien er nog geen beheersplan is opgemaakt zal het stadsbestuur maximaal 40% subsidie ontvangen van de Vlaamse Overheid.

De omgeving van de Poelbergmolen is recreatief uitgebouwd, maar de landbouwfunctie blijft onverminderd behouden. Het voormalige schooltje van de Zusters van 'tGelove op de idyllische Poelberg en nabij de Poelbergmolen werd na een jarenlange renovatie omgevormd tot een toeristische en recreatieve site en opende in juli 2011 de deuren. Geert Bourgeois(NV-A), Vlaams minister voor Toerisme, kwam het bezoekerscentrum officieel te openen. In het vroegere plattelandschooltje vinden bezoekers een thematische tentoonstelling die toont hoe het onderwijs er vroeger aan toe ging. Ook het kloosterleven wordt toegelicht. In de speelweide en boomgaard kunnen kinderen zich uitleven, terwijl er van in het cafetaria en van op de binnenplaats een weids uitzicht op de omgeving is. Het bezoekerscentrum kiest voor fiets- en wandeltoerisme en er is veel informatie te vinden over de mogelijkheden in de omgeving.

Op zaterdag 1 oktober 2016 kreeg de molen op de site van de Tombeekmolen in Overijse het kenteken “Actieve Molen 2016” uitgereikt. Deze nominatie gebeurde door het Molenforum Vlaanderen vzw (www. molenforumvlaanderen.be)  op basis van de volgende criteria: de molen als gebouw (uitzicht, toestand), de werking als molen (draaien en malen) & de inzet van de molenaar, de toeristische ontsluiting en de gelegenheidsactiviteiten.

Beschrijving
Houten standaardmolen op vier witgeschilderde bakstenen teerlingen, gelegen op molensite die van op de top van de Poelberg een weids uitzicht biedt op de omgeving.
Toegang via trap met papen, loopschoren en kruiwerk. Verticale beschieting aan voor- en zijkant. Eiken leien aan de windveeg en op de kap, waar twee wapenschilden aangebracht zijn. Door het dak van de kombuis steekt een regulator. Wieken met vlucht van 23,60 meter. Maalzolder met haverpletter en steenzolder met twee maalstoelen.

De molen heeft een van de prachtigste houtinscripties van het land.
- op het klauwijzer van de voormolen: I S b” en "1631"
- op het klauwijzer van de achtermolen: "1844" en "CT".
- op diverse weegbanden: "BESCH / ERM GODT VOOR ALLE / LIEN DAN WORT GHY / GERREN GHESYEN / EN ALS GHY HYER / VERLIEST HET LE / VEN GODT SAL V / DEN HEMEL GHEVEN / EN MARIA MET VER / LANGHEN SAL V / IN HAR RYCK ONT / FANGHEN DEN 9 IULIV / YG / 1726", "Geert Denys / 1996 / mulder", "BRAEM IAN 1820 RUMBEKE", "P. DE MEYER / 1888", "EMILE / VANCOMPER / NOLLE 1890".
- op de standaard: "CLEMENT BOUTTE IN 1853 / HIER MOLENNAER".
- op een middenlijst "DIE KOMT / OM TE BORGEN / MOET/ WACHTEN / TOT MORGEN", "GOEMAERE THIELT 1807 / GEBORTE VAN ROUSSELAERE", "JS CUVEELE/ 1787", "I. BRAEM", "P. GOEMAERE / T 1764", "PIETER TVTTENS".

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Goemare Theresia, eigenares te Tielt; de huurder is Jan Compernolle
- 1841, verkoop: Mulle de Terschueren - Vandermeulen Emilius Petrus, eigenaar te Tielt
- 18.02.1891, deling: (van het gebouw): a) d'Ursel Maria Eugenia Leonarda Sophia, eigenares te Brussel en b) d'Ursel Juliette Louisa Maria, eigenares te Brussel (notaris Neve)
- 02.03.1903, erfenis: (van de grond) Mulle de Terschueren Emilia Adelia Maria, eigenares te Tielt (overlijden van Emilius Mulle de Terschueren)
- 21.12.1962, erfenis: a) Mulle de Terschueren Michel Jacques (voor naakte eigendom), zonder beroep te Tervuren en b) Mulle de Terschueren - Massange de Colombs Jean Louis Adèle Joseph Maria (voor vruchtgebruik), beheerder te Tervuren (overlijden van Emilia Mulle de Terschueren)
- 07.05.1980, erfpacht (van de grond) Stad Tielt (naakte eigendom van de grond en vruchtgebruik van de grond blijven zoals in 1962 (notaris Vandermeulen).

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Jaarlijks aantal asomwentelingen
1993: 35.796
1994: 54.074
1995: 41.380
1996: 30.825
1997: 36.669
1998: 31.528
2001: 64.542
2002: 41.023
2003: 32.151
2004: 41.592
2005: 52.249
2006: 40.511
2007: 26.746
2008:   8.070
2009: 96.148
2011:

Zitting van de Gemeenteraad van Tielt op 2 juli 2009. Toelichtende nota. Openbare zitting.
21. Onderhoudswerken Poelbergmolen
Ontwerp opgemaakt door de technische dienst voor de noodzakelijke onderhoudswerken aan de Poelbergmolen.
Deze molen is als monument geklasseerd en voor deze onderhoudswerken wordt dan ook de onderhoudspremie van 40 % aangevraagd.
Raming: 75.600,80 euro (BTW inbegrepen).
Wijze van gunnen: onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking.
Krediet budget 2009: artikel 773/724-60 : 100.000,00 euro
Financiering door middel van lening en subsidies.
Voorstel van beslissing: goedkeuring van het bestek onderhoudswerken Poelbergmolen en van de voorgestelde wijze van gunnen.

22. Goedkeuren bestek inrichting Poelbergsite tot rust- en recreatiepunt
De gemeenteraad keurde in zitting van 12.05.2005 de verwerving van de schoolgebouwen met gronden Poelberg Tielt goed voor de opname in een recreatief netwerk.
In gemeenteraadszitting van 02.03.2006 het ontwerp van DDM.Architectuur goedgekeurd en werd DDM Architectuur, Dirk De Meyere, Ieperstraat 45, 8700 Tielt aangesteld als architect in zitting van het College van Burgemeester en Schepenen dd. 12.04.2006.
In gemeenteraadszitting van 02.04.2009 werd de renovatie van klooster en schoolgebouw tot rustpunt voor fiets- en wandelrecreatie - lot 1 ruwbouw en afwerking, goedgekeurd.
Op 15.04.2009 werd voor dit eerste lot een subsidie-aanvraag voor een maximale subsidie van 300.000,00 euro ingediend bij LEADER Tielt Plateau en dit in toepassing van verordening (EG) nr. 1698/2005, PDPO Vlaanderen 2007-2013, AS4. Op 25 juni 2009 wordt deze beslissing van de Plaatselijke Groep meegedeeld.
Thans wordt de goedkeuring gevraagd van het bestek voor de inrichting Poelbergsite tot rust- en recreatiepunt met als voorwerp van de opdracht: ontwerpen, leveren en plaatsen van de inrichting van het publiekstoegankelijk gedeelte van de cafetaria alsook het ontwerpen, leveren en plaatsen van een multimediale presentatie van de invloed van de voormalige bewoners (kloostergemeenschap Zusters van 't Geloof), voormalige functie (school) en van de ruime landschappelijke omgeving d.m.v. landschapseducatie.
Raming: 130.000,00 euro (incl. BTW en ereloon)
Krediet: budget 2009 - artikel 773/744-51 : 130.000,00 euro
Wijze van gunnen: algemene offertevraag.
Financiering met lening.
Voorstel van beslissing: goedkeuren bestek inrichting Poelbergsite tot rust- en recreatiepunt en van de voorgestelde wijze van gunnen.

De vorming van het bezoekerscentrum op de Poelberg
De gemeenteraad keurde in zitting van 12 mei 2005 de verwerving van de schoolgebouwen met gronden op Poelberg Tielt goed voor de opname in een recreatief netwerk. DDM Architectuur Dirk De Meyere uit Tielt maakte een ontwerp op dat in gemeenteraadszitting van 2 maart 2006 werd goedgekeurd. De gemeenteraad ging op 2 april 2009 akkoord met lot 1 ruwbouw en afwerking: de renovatie van klooster en schoolgebouw tot rustpunt voor fiets- en wandelrecreatie. Voor dit eerste lot werd een subsidie-aanvraag voor een maximale subsidie van 300.000,00 euro ingediend bij LEADER Tielt Plateau. In de zitting van 2 juli 2009 ging de gemeenteraad akkoord met het bestek en de wijze van gunnen (algemene offertevraag) voor de inrichting Poelbergsite tot rust- en recreatiepunt. Volgende werken zijn voorzien:  de inrichting van het publieks-toegankelijk gedeelte van de cafetaria alsook een multimediale presentatie van de invloed van de voormalige bewoners (kloostergemeenschap Zusters van 't Geloof), de voormalige functie (school) en van de ruime landschappelijke omgeving d.m.v. landschapseducatie. De raming bedraagt 130.000 euro (incl. BTW en ereloon) en staat in de gemeentebegroting 2009 ingeschreven.

Literatuur

Archieven
- Stadsarchief Tielt, Hedendaags archief (1795/1950-), Archief over het beheer van het stedelijk patrimoniumn Referentie: BE SAT/HAT/16/TecDi/Patrimonium/2010/P.B./17j. Dossier inzake de transactie van een onroerend goed: erfpacht grond Poelbergmolen. 24.06.1979. Akte verleden voor de burgemeester, oude eigenaar: Jean en Michel Mulle de Terschueren; nieuwe eigenaar: Stad Tielt (1 omslag).
Archief Onroerend Erfgoed, Archiefnrs. W/00533, W/00693, Levend Archief en Fotoarchief. Archief Onroerend Erfgoed, Landschapsatlas, 2001, OC GIS-Vlaanderen.

Werken
Lieven Denewet, "Rapport. Dertig jaar molenzorg in het Tieltse Molenland", Molenecho's, XXXI, 2003, 1, p. 8-29.
Lieven Denewet, "Vragenbus Westvlaamse molens - 5" (over de laatste molenaar Joseph Van Compernolle), Mededelingenblad Werkgroep West-Vlaamse Molens, VI, 1990, 1, p. 13.
P. De Gryse, "Tielt graag gezien, Aarsele-Kanegem-Schuiferskapelle-Tielt", Tielt, 2003, nr. 148.
Chr. Devyt, "Westvlaamse windmolens. Inventaris volgens de toestand op 1 januari 1965", Brugge, 1966, p. 46, 112;
Luc Devliegher, "De molens in West-Vlaanderen", Tielt/Weesp, 1984, p. 360-363 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9);
M. Hoflack, "Langs Vlaamse Wegen", Tielt, Brussel, 1997, p. 12.
A. Verelst, "De Belgische windmolens in beeld", Zaltbommel, 1976, nr. 151.
Jeroen Cornilly, "Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel 1. Arrondissementen Ieper, Kortrijk, Roeselare, Tielt", Brugge, 2001, p. 217;
Lieven Denewet, Kroniek van de dossiers tot de bescherming en restauratie van de Poelbergmolen van Tielt (1942-1990), in: Molenecho's, XVIII, 1990, p. 18-33;
Lieven Denewet, "Rapport. Dertig jaar molenzorg in het Tieltse Molenland", in: Molenecho's, XXXI, 2003, nr. 1, p. 120-145;
J. Maes, (De Poelbergmolen van Tielt), in: De Belgische Molenaar, LXIV, 1969, p. 352; LXV, 1970, p. 53;
Lieven Denewet & Luc Goeminne, Molenmakers in Vlaanderen. Het werkboek van Coussée uit Meulebeke, in Molenecho's; Vlaams tijdschrift voor molinologie, jg. 22, nr. 3-4, 1994, p. 263-266.
Herman Holemans, "West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-U", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2003.
G. Callaert & P. Santy m.m.v. B. Boone, K. Devooght & S. Moeykens, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Tielt, Deel I: Stad Tielt (straten A-R), Deel II: Stad Tielt (straten S-Z), Deelgemeenten Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL29, 2007
Herman Holemans, "Windmolens te Tielt", in Ons Molenheem, 2002, nr. 4, p. 58.
E. D(e) K(inderen), "De Poelbergmolen te Tielt", in: De Belgische Molenaar, LXX, 1975, p. 297-298;
Paul Vandepitte & Jaak Billiet, "Tielt en de Molenlandroute: een historisch-toeristische verkenning", Tielt, De Roede van Tielt, 1973, 136 p., ill.
"Uitgaven in 2008 - Tielt", in: Het Nieuwsblad, 06.02.2008.
"Provinciale draaipremie voor ambachtelijke molens. Aantal asomwentelingen van West-Vlaamse molens in 2004-2009", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVI, 2010, 3, p. 115-118.
"Aantal asomwentelingen van West-Vlaamse molens in 2010", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVII, 2011, 1, p. 50.
G. Callaert & P. Santy m.m.v. B. Boone, K. Devooght & S. Moeykens, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Tielt, Deel I: Stad Tielt (straten A-R), Deel II: Stad Tielt (straten S-Z), Deelgemeenten Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL29, 2007

Persberichten
AV, "Poelbergmolen weer Tieltse trots", De Weekbode, 28.08.1992.
TVI, "Nieuw wiekenkruis voor Poelbergmolen", Het Nieuwsblad, 22.08.1992, p. 12.
D.T., "Tieltse Poelbergmolen kan weldra weer malen", Het Volk, 22.08.1992, p. 25.
DGP, "De Poelbergmolen draaide feestelijk. Gerestaureerde windreus, weer maalvaardig, is op zondagnamiddag in bedrijf", Het Laatste Nieuws, 13.09.1993, p. 13
Bertrand Derudder, "Wieken Poelbergmolen draaien weer als een lier", Het Volk, 11.09.1993, p. 12;
NDS, "Poelbergmolen gerestaureerd. De molen draait weer", De Weekbode, 13.08.1993
ICA, "Poelberg", in: Het Nieuwsblad, 12.08.2009.
ART, "Poelberg smoefelt in historisch kader", De Weekbode, 08.10.2010.
Ingrid Castelein, "Poelbergsite officieel geopend", Het Nieuwsblad, 18.07.2011.
TVW, "De Poelbergmolen zoals je hem nog nooit zag", Krant van West-Vlaanderen, 22.01.2021.