De Witte Molen is een stenen korenwindmolen (vroeger ook oliemolen) op de hoek van de Ossenweg (nr. 1) en de Zeeweg.

Op deze plaats werd in 1535 een eerste houten korenwindmolen, type staakmolen op teerlingen, gebouwd. Op 7 juni 1535 was er sprake van een "nieuwen windmuelene" die door Aernout de Rammelaere werd gebouwd. In de latere vermelding had men het over Cornelis de Ram(melaere) als eigenaar. Op 7 juni 1535 moest de griffier van het Brugse Vrije, Pieter de Wrekere, zich in gezelschap van de bouwer naar Roksem begeven om zich te verzetten tegen het gerechtelijk beklag dat de heer van Gistel tegen deze nieuwe molen indiende.  In de daaropvolgende maanden moest de Wrekere zich nog een paar keer naar Roksem en Bekegem verplaatsen. Op 23 november 1535 werd er blijkbaar met afbraak gedreigd, want Pieter de Wrekere ging zich in naam van het college van het Brugse Vrije "opposserene jeghens zekere bevelen ghedaen by baptiste lomelin huissier". Nog een laatste keer moest hij zich op 13 december 1535 verzetten "jeghens tfurnissement van zekere complainte byden heere van ghistele ter executie te willen legghene".

Blijkbaar was het gevaar voor afbraak nadien geweken, want de rekeningboeken van het Brugse Vrije vermeldden geen tussenkomsten van griffier de Wrekere meer.  

De molen werd inn 1540 vermeld als de "Woumen molen". Op de kaart van het Brugse Vrije door Pieter Pourbus (1570) droeg hij als benaming "Oxzeel molen".

Na zijn vernieling tijdens de troebelen (ca. 1580) werd hij pas een hele tijd later herbouwd. We zien hem terug verschijnen bij Sanderus (1641) en op een kaart van het Bisdom Brugge van Joan Blaeu, opgenomen in de Atlas Major die uitgegeven werd te Amsterdam in 1662. De “Kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden” opgenomen op initiatief van graaf de Ferraris tussen 1771 en 1778 geeft een houten staakmolen weer op dezelfde molenberg met de benaming  "Rockxem-molen".

Naast de houten koren- en oliewindmolen stond een rosmolen. De verkoopsakte van 5 juli 1841 (notaris Bousson) vermeldt: “een koorn-wind-molen en oliestandaart-molen, oliekelder, roskot en verder gerief".

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Monteyne Bernardus, de kinderen, te Roksem
- 30.08.1841, verkoop: a) Dierickx Vissers Pieter, gehuwd met Strubbe Francisca, en consoorten, landbouwer te Zerkegem (notaris Bousson)
- 28.01.1868, deling: Dierickx Visschers Petrus, molenaar te Roksem (notaris Heyvaert)
- 25.06.1892, verkoop: Dierickx Visschers-Van Dousselaere Charles, molenaar te Roksem (notaris Faict - "koornwind en olie standaert molen, oliekelder, rosmolen",...)
- 17.09.1926, verkoop: Dierickx Visschers-De Knock Gustaaf Jozef, molenaar te Roksem (notaris Janssens)
- 19.01.1963, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Gustaaf Dierickx Visschers)
- 08.12.1965, verkoop: Gailliaert-Desmet Eduard André, landbouwer te Roksem (notaris Vermeersch)
- 17.03.2018: familie Gailliaert (overlijden van Eduard Gailliaert)
- 1994, erfpacht: in erfpacht aan de stad Oudenburg voor 27 jaar

De huidige bakstenen bergmolen werd in 1843 gebouwd door Pieter Dierickx Visschers en zijn echtgenote Francisca Strubbe. Zij kochten de molen in 1841 in een openbare verkoping “een woonhuys, koorn-wind-molen en oliestandaert-molen, oliekelder, roskot en verder gerief” van de gebroeders Monteyne. Molenaar Carolus Monteyne, was de broer van Josephus, molenaar op de Watervallemolen te Bekegem. Deze verkoop ging trouwens door in herberg ‘t Molenhuis aan de Watervalle te Bekegem bij Josephus Monteyne.

In de molenromp zit een steen waarop staat "PDV/FS/1843" (PDV = Pieter Dierickx Visschers, FS = Francisca Strubbe). Zeker heeft men elementen van de vorige houten molen gebruikt bij deze nieuwbouw. Zo zijn er enkele balken aanwezig waarop de jaartallen 1793 en 1796 staan. De stenen molen had aanvankelijk een dubbele functie als koren- en oliemolen. In de wal werd een oliekelder uitgegraven.

Molenaar Charles Dierickx Visschers en zijn echtgenote Julie Vandousselare lieten de molen draaien tot rond 1923. Gustaaf Dierickx Visschers huwde een molenaarsdochter Maria De Knock uit Oudenburg. Hij beoefende dit vak met veel liefde en vakkennis en overleed in 1963. Twee jaar voordien was hij met malen gestopt.

Landbouwer Edward Galliaert kocht de molen aan in 1965. Hij was geboren in Sijsele op 21 maart 1934, huwde met Maria Desmet en overleed in Brugge op 17 maart 2018. Hij liet in de jaren 1980 een restauratiebestek opmaken door ir.-arch. Walter Snauwaert uit Oostende (°Ingelmunster 1928 - +Oostende 2011), maar dat plan kwam niet tot uitvoering.

Edward Galliaert gaf de molen in 1994 voor 27 jaar in erfpacht aan de stad Oudenburg, die de molen in 2002-2003 maalvaardig liet restaureren. Lot 1 (bouwkundige werken) werd uitgevoerd door Aquastra uit Wevelgem; lot 2 (molenbouw) gebeurde door 't Gebinte Molenbouw bvba uit Erpe-Mere; lot 3 waren de omgevingswerken. Op 13 september 2003 werd de molen feestelijk ingehuldigd. Daarop werd molen iedere eerste zondag van de maand geopend in de namiddag.

Begin maart 2008 werd een breuk vastgesteld in de schichten van de askop in het houten aslijf. In afwachting van de plaatsing van een nieuwe molenas en askop, werd de molen in juni 2008 door Molenbouw Wieme uit Machelen ontmanteld: afname wiekenkruis en molenas.
Eind oktober 2011 werd ir.-arch. Freddy De Schacht uit Ruiselede als ontwerper aangeduid door de gemeente Oudenburg. De bouwheer, Stad Oudenburg, koos voor een stappenplan, zodat men een beroep kan doen op 80 procent onderhoudssubsidies.

Op 23 januari 2015 ging de aanbesteding door voor de molentechnische restauratiewerken. Deze omvatten vooral een nieuwe assekop, intrekken en monteren gevlucht, maalvaardigheid (zetelkap). Vanaf de gunning van de opdracht dienen de werken binnen de 120 dagen uitgevoerd te zijn.
De aannemers dienen te behoren tot klasse 1 en tot categorie D 23: restauratie door ambachtslieden, in het bijzonder: molenbouwers.
Bijkomende vereisten:
- de studie- of beroepskwalificaties van de aannemer of het kaderpersoneel van de onderneming en in het bijzonder van degenen die met de leiding van de werken worden belast;
- een verklaring betreffende de gemiddelde jaarlijkse personeelsbezetting van de aannemer en de omvang van het kaderpersoneel gedurende de laatste drie jaar.
- een verklaring welke de werktuigen, het materieel en de technische uitrusting vermeldt waarover de aannemer voor het verlenen van de opdracht beschikt
- een lijst van gelijkwaardige molentechnische restauratiewerken (met een minimum van 3) die de afgelopen vijf jaar werden verricht, welke lijst vergezeld gaat van attesten die bewijzen dat de belangrijkste werken naar behoren zijn uitgevoerd.
- Het veiligheids- en gezondheidsplan van de coördinator-ontwerp (verkort: 'VGP') is gevoegd bij dit bestek om er integraal deel van uit te maken. Zoals vermeld in dit VGP, is het voegen van de documenten overeenkomstig artikel 30, tweede lid, 1° en 2°, noodzakelijk opdat de maatregelen bepaald in het VGP kunnen, worden toegepast en dit voor de onderdelen zoals door de coördinator aangehaald.

De roeden werden aangebracht in juli 2016. De molen is opnieuw maalvaardig en wordt aan het draaien gebracht door vrijwillige molenaars: Bart Engelen, Stijn Van Loocke, Dirk Baeteman, Geert Galle, Johan Lammens en Rebecca Van Ysacker. Het metselwerk van de romp krijgt in 2020 een nieuwe onderhoudsbeurt.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2006: 25.885
2009:         0
2010:         0
2011:         0
2012:         0
2013:         0

Intekendatum: 26.11.2001, 10 u.
Molen: Roksem (Oudenburg, W.-Vl.), Witte Molen - stenen bergmolen
Bouwheer: Stad Oudenburg
Ontwerper: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen, vakgebied Architectuur, Gent (Willem Hulstaert)
Opdracht: Restauratie, deel 1: bouwkundige werken: metselwerk, timmer- en schrijnwerken, afwerking (molenromp, moerbalken, buitentrappen, oliekelder); o/cat. D24, kl. 1, cat. 19; 70 werkdagen; deel 2: molentechnische werken (terug maalvaardig maken van de molen; restauratie vast en draaiend werk); o/cat. D23, kl. 1, cat. 19; 140 werkdagen
Plaats aanbesteding: Gemeentehuis, Weststraat 24, 8460 Oudenburg
Offertes: Deel 1: De Rycke R. bvba, Beernem, €65.900,93; Aquastra bvba, Wevelgem, €122.928,39; Atoz Renovatie bvba, Zedelgem, €153.861,16 euro; Nijs P. nv, Deinze, € 155.764,79; Desodt nv, Ieper, € 239.912,02
Toewijzing: Deel 1: Aquastra bvba; deel 2: 't Gebinte Molenbouw, Erpe-Mere

Intekendatum: mei 2008
Molen: Roksem (Oudenburg, W.-Vl.), Witte Molen - stenen bergmolen
Bouwheer & ontwerper:  Stad  Oudenburg,  Technische Dienst
Opdracht: Werken bij hoogdringendheid: demontage roeden en molenas, dichten windgevel; onderhandelings-procedure zonder bekendmaking; raming: €9.200 (incl. btw)
Plaats aanbesteding: Stadhuis Oudenburg, Weststraat 24, 8460 Oudenburg
Toewijzing: Wieme R. & K. Molenbouw bvba, Zulte
----------------------------------------
Het restauratieverloop - technisch rapport

Molen vóór de restauratie
De kap is voorlopig afgedekt met metalen platen, maar de hevige wind heeft de afschermingen van de raamopeningen losgescheurd waardoor de elementen vrij spel hebben. De witte kalkverf is volledig weg geërodeerd, waardoor het metselwerk wordt aangetast. De molenberm is overwoekerd door gras en struiken.
Stenen molenrompen
Een molenromp is opgebouwd uit massief metselwerk. Door de conische vorm staat het parement onder helling, waardoor het aflopend regenwater, mede onder invloed van de winddruk, meer kans krijgt om door scheuren en barsten binnen te dringen. Daarom werd een molenromp vroeger meermaals per jaar gekaleid, om ze waterdicht te maken.
Balkkoprestauratie
Een veel voorkomend schadebeeld als gevolg van deze vochtproblematiek is het rotten van de balken, waar ze in de muren zijn ingewerkt. Om niet de ganse moerbalk te moeten vervangen, gaat men over tot balkkoprestauratie. Eerst wordt het rotte hout weggekapt, waarna wapeningsstaven in de balk worden geboord. Daarna wordt een verloren bekisting (uit de zelfde houtsoort als de moerbalk) geplaatst, die wordt opgegoten met een kunsstofmortel. De slof onder de balkkop verhoogt het draagvermogen, terwijl de verdeelbalken onder en boven een nis creëren waardoor de volledige balkkop vrij blijft en zo kan ademen.
Molenromp tijdens de restauratie
De kap en het binnenwerk zijn met een kraan verwijderd, waarna een noodkap is geplaatst. De romp is reeds gekaleid en een eerste maal geschilderd. Ramen en deuren zijn grotendeels geplaatst.
Opmetsen gewelf oliekelder
In de molenberm zit een oliekelder. Tijdens de werkzaamheden is het gewelf, dat reeds was beschadigd door een neervallende wiek, ingestort. Om het te hermetsen diende een houten bekisting geplaatst, die nadien kon worden weggenomen.
Vangwiel
Het oorspronkelijke vangwiel (kroonwiel op de liggende as, dat de staande as of koning aandrijft) is behouden als getuige. Het was afkomstig van de staakmolen die werd afgebroken toen de huidige molen werd opgetrokken in 1843. Op dit vangwiel zijn volgende inscripties aangebracht : PIETER VIEUBLED 1793.
Kapconstructie in atelier
Terwijl in de molen de bouwkundige werken aan de gang zijn (herstel metselwerken, moer- en kinderbalken, plankenvloeren, schrijn- en schilderwerken), wordt in het atelier van de aannemer molentechnische werken de kapconstructie voorlopig in elkaar gezet. Het bovenste gedeelte (met de beplanking) wordt in zijn geheel naar de werf getransporteerd. De onderste constructie wordt volledig gedemonteerd en nadien terug opgebouwd. Onderaan is de kruitafel te zien. De ganse kapconstructie steunt op een cirkelvormige boventafel (een soort omgekeerde muurplaat), waaronder de kruirollaag zich bevindt. Dit zijn twee stalen profielen, waartussen zich de rollaag bevindt. Dit betekent dat de kap, eens geplaatst op de romp, enkel steunt op ijzeren rollen, waardoor ze d.m.v. kruiwerk aan de staart naar de wind kan worden gekeerd.
Afwerking kap
Tijdens de heropbouw van de kapconstructie op de werf, worden binnenin de liggende as met het vangwiel gemonteerd. Bemerk de gietijzeren askop, met de haaks op elkaar staande openingen waarin de geklinknagelde roeden zullen worden bevestigd. De openingen in de dakvlakken zijn voor onderhoud. Uiteindelijk worden de beplanking en de eiken schaliën aangebracht.
Montage kap
Met een kraan wordt de afgewerkte kap op de molen geplaatst. Zichtbaar vanbinnen zijn de liggende as met het vangwiel.
Hekwerk
Op de werf wordt de helft van het hekwerk in de roeden bevestigd. De andere helft moet worden gemonteerd na plaatsing van de roeden. De scheeën worden in een bepaalde hoek in de roeden geplaatst, om zo de "zeeg" te bekomen (een getorst vlak), voor een optimale windvang. Aan de buitenzijde van het hekwerk worden de windplanken bevestigd.
Montage gevlucht
De half afgewerkte geklinknagelde roeden worden met een kraan in de askop geplaatst, en met spieën vastgezet. Daarna kan de andere helft van het hekwerk worden geplaatst.
Lagering van de koning
Na het plaatsen van de kap kan in het droge worden gewerkt. De koning of staande as is ter hoogte van de kapzolder in twee stukken verdeeld d.m.v. een ontkoppelstuk. Op deze manier kon het onderste gedeelte van de koning door een elektromotor worden aangedreven, waardoor het mogelijk was te malen bij windstilte.Het onderste gedeelte van de koning draait onderaan op een spil; bovenaan wordt hij tussen de ijzerbalken gevat. Hier worden de ijzeren lageringsplaten ingewerkt.
Afgewerkt
De molen werd op de Open Monumentendag op 13.09.2003 feestelijk geopend. Op molenberm werden grasmatten aangebracht, en er werd een nieuwe toegangsweg meet kasseien voorzien. Een hekwerk uit gekloven kastanje sluit het geheel af.
Bron: Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed. Cel modelrestauraties en restauratietechnieken.

Een voorbeeld uit de praktijk: de restauratie van 'De Witte Molen te Roksem (Oudenburg) - beknopt verslag © architect Willem Hulstaert 4. Gemeenteraad Oudenburg, 24.04.2008.
------------------------------
Voorziening in een uitgave die door dwingende en onvoorziene omstandigheden wordt vereist: het demonteren van de wieken en het uithalen van de molenas van de Witte Molen te Roksem omwille van de gebroken askop
Raadslid Erna Coene wenst te weten hoe het komt dat de askop nu reeds gebroken is. Schepen van erfgoed VELLE legt uit dat het gaat om de originele askop die destijds nog goed bevonden werd. Wat de juiste oorzaak van de breuk is kan heel moeilijk worden bepaald. Het gaat immers om een samenloop van elementen en omstandigheden. Wat wel duidelijk is, zo stelt de burgemeester, is dat de wieken moeten worden gedemonteerd om erger te voorkomen. Het eigenlijke herstel volgt later. Ook hiervoor dienen bijkomende kredieten te worden voorzien.]
De raad,
gelet op het gemeentedecreet, inzonderheid artikel 2, artikel 155, artikel 156, artikel 157 en artikel 253, § 1, 5°;
overwegende dat een verbintenis in principe alleen mag worden aangegaan op grond van een goedgekeurde, op het budget voorkomende post of op grond van een voorlopig krediet;
dat elke aanpassing van het krediet dient te gebeuren via een interne kredietaanpassing of via een budgetwijziging;
dat de gemeenteraad evenwel zonder budgetwijziging kan voorzien in uitgaven die door dwingende en onvoorziene omstandigheden worden vereist;
dat daartoe een met redenen omkleed besluit dient te worden genomen;
dat vervolgens onverwijld de nodige kredieten door een budgetwijziging dienen te worden ingeschreven;
dat de betaling evenwel mag worden uitgevoerd zonder de budgetwijziging af te wachten;
gelet op de vaststelling van de breuk in de askop van de Witte Molen te Roksem;
overwegende dat het gaat om een onvoorziene omstandigheid;
overwegende dat het risico bestaat dat de askop door- en afbreekt, met alle gevolgen van dien;
dat het uit veiligheidsoverwegingen aangewezen is dat de wieken en de molenas ten spoedigste worden verwijderd;
dat op deze wijze ook verdere beschadiging kan worden vermeden;
dat het dus ook gaat om een dwingende omstandigheid;
overwegende dat de kosten voor de operatie geraamd worden op 7.600,00 EUR, exclusief btw;
overwegende echter dat hiervoor geen kredieten voorhanden zijn;
ten einde te kunnen overgaan tot het demonteren van de wieken (en het uithalen van de molenas), bij wege van bewarende maatregel;
op voorstel van het college van burgemeester en schepenen;
na toelichting en beraad;
in openbare vergadering;
aangenomen met eenparigheid van stemmen;
besluit:
artikel 1: Omwille van dwingende en onvoorziene omstandigheden zal worden voorzien in volgende uitgave: het demonteren van de wieken (en het uithalen van de molenas) van de Witte Molen te Roksem omwille van de gebroken askop.
artikel 2: De kostprijs van deze bewarende maatregel wordt geraamd op 9.200,00 EUR, inclusief btw.
De nodige kredieten zullen onverwijld worden ingeschreven in de financiële nota van het budget voor het lopende dienstjaar, op artikel 773/724-60 van de buitengewone begroting, door middel van een budgetwijziging. De betaling mag evenwel worden uitgevoerd zonder de budgetwijziging af te wachten.
artikel 3: Een kopie van dit besluit zal binnen twintig dagen, voor kennisgeving en toezicht worden verzonden naar de gouverneur van de provincie, via het Agentschap voor Binnenlands Bestuur, afdeling West-Vlaanderen, Burg 4, 8000 Brugge. Dit zal geschieden met een aangetekende zending (of tegen ontvangstbewijs).
artikel 4: Een afschrift van deze beslissing word eveneens bezorgd aan de ontvanger.

Literatuur

Archieven
- Brugge Rijksarchief, Brugse Vrije Registers, nr. 274, f. 41v-42r, 42r-v en 42v en nr. 275, f. 41v, 41v-42r en 75v. (oprichting 1535)
- Rijksarchief Brugge: Register 132. Notariaat Bousson. Oudenburg, akte nr. 49 dd. 05.07.1841.

Werken
L. Denewet, "Tien Vlaamse molens ingehuldigd in 2003", Molenecho's, XXXI, 2003, 4, p. 281-296.
Chr. Devyt, "Westvlaamse windmolens. Inventaris volgens de toestand op 1 januari 1965", Brugge, 1966, p. 103;
Luc Devliegher, "De molens in West-Vlaanderen", Tielt/Weesp, 1984, p. 328-331 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9);
Jeroen Cornilly, "Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel III. Arrondissementen Brugge, Diksmuide, Oostende en Veurne, Brugge, 2005, p. 222;
Omer Kyndt, "De Witte Molen te Roksem", in: Oost-over-de-Waere, VI, 2002, nr. 1, p. 17-26;
Omer Kyndt & Lieven Denewet, "De Witte Molen van Roksem in de steigers", in: Mededelingenblad Werkgroep West-Vlaamse Molens, XVIII, 2002, p. 112-117;
Marc Ryckaert, "Molenrestauraties in West-Vlaanderen", in: In de Steigers, X, 2003, p. 91-95.
André Van Poucke, "Van Roxem-molen tot Witte Molen", in: Gestella Krantje, XXVI, 2004, nr. 1, p. 6-14;
M.V., "De Witte Molen te Roksem", in: De Autotoerist, 4 augustus 1977;
André Van Poucke, "Molens en mulders te Bekegem. Een historisch-genealogische studie", Roksem, bij de auteur, 1995, 50 p.
Holemans Herman, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten P-R, Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2001.
Lorthiois Jacques, "Flandre Occidentale. Meuniers et moulins de West-Flandre", L'Intermédiaire des Généalogistes, n° 170, XXIX, 1974, 2, p. 116-126 (123).
Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed. Cel modelrestauraties en restauratietechnieken.
Een voorbeeld uit de praktijk: de restauratie van 'De Witte Molen te Roksem (Oudenburg) - beknopt verslag  architect Willem Hulstaert
Omer Kyndt, "Nostalgische terugblik op Westkerke-Roksem", Het Streekboek, 1995, p. 72.
Etienne Sierens, De Witte Molen in Roksem-Bekegem, Gestella-Krantje, XXXV, 2013, 3, p. 64-65.
Lieven Denewet & Jos Demarée, "Twee oud-molenaars overleden", West-Vlaams Molenblad, jg. 34, 2018, 1, p. 3.

Persberichten
MME, "Schepen van Cultuur en Jeugd Peter Velle ligt tipje van de sluier. Meer cultuur in 2010", in: De Zeewacht, 05.02.2010.
EN, "Herstelling Roksemse Witte Molen nog niet voor morgen. De wet der traagheid", in: De Zeewacht, 31.12.2010.
"Robby Vandenbroele bederft kerststemming", in: De Zeewacht, 07.01.2011.
Erik Naert, "Meer en meer toeristen vinden de weg naar Oudenburg. "Er liggen nog heel wat uitdagingen te wachten", Krant van West-Vlaanderen, Extra edities, 19.10.2011.
"Een molen moet draaien", De Zeewacht, 22.11.2013.
LIN, "Roksem - De Witte Molen op het einde van de Zeeweg, begin Ossenweg, krijgt voor de tweede keer een restauratie", Krant van West-Vlaanderen, 06.11.2015.
TVA, "Witte Molen wordt opnieuw wit", Het Laatste Nieuws, 05.12.2015.
Koenraad Vandenbussche, "Roksemmolen prijkt weer in volle glorie", De Zeewacht, 15.07.2016.
Timmy Van Assche, "Acht jaar na breuk in askop werken de wieken weer. De Witte Molen draait opnieuw", Het Laatste Nieuws, 30.07.2016.
Timmy Van Assche, "Ontdek de werking van de Witte Molen tijdens de lezing ‘Van windmolens tot mechanische maalderijen’", Het Laatste Nieuws, 24.10.2019.
SR, "Bakker Hendrik bakt brood met zelf geteelde tarwe", Krant van West-Vlaanderen, 11.12.2020.
"Op een berg die er eigenlijk geen is", Krant van West-Vlaanderen, 30.10.2020.

Mailberichten
Koenraad Vandenbussche, Eernegem, 01.05.2017.