De Engelsmolen is een graanwatermolen op de Molenbeek aan de oostzijde van de straat Engelsmolen (nr. 1), tegen de grens met Heldergem.

De benaming Engelsmolen verwijst naar eigenaar-molenaar Engelbertus (afgekocht Engel) van Londersele (1749 -1821). De benaming Molen te Dalme verwijst naar de Dalme die in de Molenbeek loopt. Thans is de Dalmebeek nog maar moeilijk in het landschap te volgen en bestaat ze eerder uit een aantal grachten.

De korenmolen werd voor 1494 gebouwd.

Uit de penningkohieren van Aaigem van 1571 (f° 79v°): "De Wed. Jan van Wassenhove gebruyct als propryetaris den watermolen te Dallen met ontrent 10r. erven metten huyse scuere stallen ende andere sijne toebehoorten daer op staende tsamen gextymeert up 8 p. gr. tsrs" 

In 1709 werd een oliemolen toegevoegd door molenaar Geerard Cieters, maar die werd al rond 1748 verwijderd door molenaar Passchier Meganck, wat aanleiding gaf tot een langdurig proces.

We zien de molen aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775), in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "Engels Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).

Uit het proces-verbaal van afbakening van de gemeente Aaigem uit 1812:
"Le moulin à eau, S(ecti)on B n° 212, appartient à Ange Van Landerzelle (sic). Peut être évalué en produit brut à fr. 390, ce qui donne en produit net fr. 260.000."
In 1834 behoorde de graankorenmolen tot klasse 1, met een kadastraal inkomen van 228 frank

In 1860-1880 was er kortstondig ook een vlaszwingelmolen in werking: "Moulin à battre le lin", uitgebaat door Désiré Van Londersele. In 1869 werd een stoommachine (van NV Fabrique de Fer te Ougrée, Luik) in gebruik genomen.

Eigenaars na 1800:
- 1812: Van Londerseele Ange, te Aaigem
- voor 1834, eigenaar: Van Londerseele Donatus, te Aaigem
- 1847, erfenis: de weduwe en de kinderen (verklaring van 14.07.1847 - overlijden van Donatus Van Londerseele)
- 20.08.1851, deling: Van Londerseele Maria Theresia, landbouwer te Aaigem (notaris Breckpot)
- 26.08.1861, erfenis: de kinderen (overlijden van Maria Theresia)
- 06.02.1862, deling: Van Londerseele-De Mulder Desideer, molenaar te Aaigem (onderhandse akte-
- 26.12.1893: en de kinderen (overlijden van vrouw De Mulder)
- 17.10.1906, gift: Van Heddegem-Van Londerseele Omer, molenaar te Aaigem (notaris Munaert)
- 14.12.1944, erfenis: Verschelden-Van Londerseele Jan-Baptist en consoorten, wisselagent te Gent (overlijden van Omer Van Heddegem)
- 19.10.1948, verkoop: De Vuyst-Van Ongeval Arthur Victor, molenaar te Aaigem (notaris Evenepoel)
- 20.08.1956, verkoop: Van den Eeckhout-De Prez Albert Leonard, bestuurssecretaris te Lede (notaris Bauwens)
- 01.01.1990, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Albert Van den Eeckhout)
- 05.11.1990, erfenis: de kinderen: a) Van den Eeckhaut-Van den Berghe Paul Henri Prudent Albert, advocaat te Lede, b) Van den Eeckhaut-De Decker Jan Pieter Marc Maria, ambtenaar te Lebbeke en c) Van den Eeckhaut Marc Jozef Achille Gabriël, bediende te Liedekerke (overlijden van de weduwe DePrez van Albert Van den Eeckhaut)
- 2005: Willy Michiels, Flanders Investment Company (nv FICO)

Het was de eerste watermolen van Erpe-Mere die beschermd werd, op 25.02.1976: de molen als monument en samen met de omgeving als landschap. Daarenboven werd de vallei van de Molenbeek op 05.11.2004  en op 06.02.2007 beschermd als landschap.
Sinds de stillegging (vele tientallen jaren geleden) werd een groot deel van het interieur uitgebroken. Zo rest nog slechts één van de vier steenkoppels. Het waterrad werd destijds wel met eigen middelen "hersteld", maar met te weinig waterbakken. Dat rad is echter zodanig door roest aangetast, dat er nog maar weinig van overblijft. De architectuur van het gebouw (met fraaie hardstenen omlijstingen) en het vrij ongeschonden landschap zijn belangrijke troeven om de Engelsmolen een betere toekomst te geven.

In 2005 kreeg de molen een nieuwe private eigenaar (Willy Michiels, N.V. Flanders Investment Company (N.V. FICO), met maatschappelijke zetel te Haaltert (Kerksken). In 2007 begonnen de renovatiewerken van het molenhuis. Na een tijdelijke opschorting van de werken, werden de gebouwen in 2011-2012 grondig gerestaureerd en gerenoveerd met behoud van het landelijke karakter en de rurale erfgoedwaarden. Het complex wordt ingericht voor bewoning door een gezin met ruimte voor het stallen van enkele paarden. De molentechnische delen worden in 2013 hersteld en opnieuw in werking gesteld samen met het ijzeren bovenslagrad. Ontwerper is Studio Roma cvba (Multiprofessionele architectenvennootschap) uit Kessel-Lo, terwijl de stabiliteitsstudie werd uitgevoerd door het ingenieursbureau Norbert Provoost uit Ledeberg.

Op vraag van de gemeentebesturen van Haaltert en Erpe-Mere legde Aquafin in de omgeving van Landries (Aaigem) in 2015 een nieuwe betonweg aan. De inspectie van Onroerend Erfgoed in stelde vast dat dit werk zonder bouwvergunning en in beschermd gebied werd uitgevoerd en eiste in oktober 2015 dat de pas heraangelegde betonbaan weer een kasseiweg werd. “Onbgerijpelijk”, reageerden de gemeentebesturen van Haaltert en Erpe-Mere toen. Op de Haalterse gemeenteraad van december l2016 legde de Haaltertse burgemeester Veerle Baeyens (N-VA) uit dat na overleg met de verschillende diensten een compromis werd bereikt.

Georges SOUFFREAU, Paul DE VUYST & Lieven DENEWET

Bouwkundige beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Verankerd bakstenen gebouw op gecementeerde plint, afgedekt met zadeldak (niet evenwijdig aan de straat), deels gedateerd: . . 74, door middel van muurankers op de voorgevel (vermoedelijk 1774); verhoogd en uitgebreid met een nieuw molenaarshuis in de tweede helft van de 19de eeuw Van de technische installatie rest slechts één paar maalstenen op de verdieping en de overbrenging van het waterwiel naar deze. Sporen van transmissie-assen wijzen op vroegere aanwezigheid van een additieve mechanische vorm van drijfkracht.
Huidige molen met twee bouwlagen en drie traveeën. Rechthoekige vensters met lekdrempels van arduin; benedenvensters met houten lateien en bewaarde omlijsting van baksteen met oren (Rijnvorm); bovenvensters onder arduinen lateien. Rechthoekige deur in een vlakke omlijsting van arduin.
Daarnaast molenaarshuis van het dubbelhuistype met twee en een halve bouwlaag van vijf traveeën onder zadeldak. Eenvoudige lijstgevel met centraal deurrisaliet, voorzien van licht segmentboogvormige vensters met arduinen lekdrempels . Benedenvensters met hardstenen lateien en rolluikkasten. Deur in neoclassicistische omlijsting met bekronende druiplijst. Kroonlijst op modillons. Achtergevel met zelfde ordonnantie als voorgevel; benedenvensters met diefijzers.
Eenlaagse, twee traveeën brede aanbouw onder zadeldak op daklijstbalkjes.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

De nu nog bestaande watermolen, - hoewel in bedenkelijke staat-, die te Aaigem op de Molenbeek is gelegen en molen Te Dalme of Engelsmolen wordt genoemd, is, naar we nu weten, altijd al in particulier bezit geweest en werd in de loop der tijden dan ook ettelijke keren geërfd of verkocht. Daaruit volgt dat we, wat deze watermolen betreft, niet over een uitgebreid archief konden beschikken. Niettemin gaven ons de vele kopen, verkopen, processen, staten van goed en andere akten voldoende stof om de geschiedenis van deze molen te schetsen. Door de twee prijzijen die we gevonden hebben kunnen we ons eveneens het inwendige van de watermolen voorstellen. Soms waren de eigenaars ook molenaars maar soms ook niet. De molen werd dan verpacht. Van deze pachters zijn slechts weinige namen tot ons gekomen. Oorspronkelijk was dit een korenmolen tot mulder Geraard Cieters in 1709 een oliemolen toevoegde. Echter niet voor heel lang vermits molenaar Passchier Meganck deze onderste watermolen terug zal afbreken wat zal aanleiding geven tot een reeks processen. Zoals bij zovele molens werd ook hier een stoomtuig geplaatst. Deze watermolen ligt nu al zo'n vijftig jaar stil en veel werd uitgebroken maar het geklasseerde huis met molenkot staan er nog evenals het bijna weggeroeste molenrad. Dit alles gelegen in een mooi en rustig molenlandschap. Wachtend, naar we hopen, op betere tijden.

Het boek telt 94 bladzijden waarvan 28 bijlagen met uitvoerige teksten van pachtcontracten en andere akten. Verder zijn er een aantal zwart-wit foto's en plattegronden. Ook werden familiegegevens meegegeven.

Het boek wordt verkocht aan de prijs van € 8,00

Bestellingen bij: Georges L Souffreau, Bosstraat 30, B-9550 Woubrechtegem, tel. 053-627693, e-mail: gsouffreau@telenet.be. Bank: 850-8120967-28 (IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE22). Port binnenland: € 2,70.
Enkel voor Aaigem: Paul de Vuyst, Potaardestraat 3, 9420 Aaigem, tel. 053-781306, GSM 0476-683712 (Folder Te Dalme juni 2008).

Voorstelling van het restauratieproject door Studio Roma, Kessel-Lo.
Dit groot complex bestaat uit een watermolen, woonhuis, schuur, stalling, koetshuis en bijgebouwen, en is gelegen in het beschermd landschap van de Molenbeek. De huidige verschijningsvorm dateert hoofdzakelijk uit de periode rond 1900, kort na de industrialisatie toen de productiecapaciteit exponentieel toenam. De geschiedenis van de als monument beschermde watermolen zelf gaat terug tot de 15de eeuw toen er wellicht vier steenkoppels in gebruik waren. Vandaag rest er slechts één. In de 18de eeuw werd een olieslagmolen en in de 19de eeuw een motoraandrijving toegevoegd.
Anno 2011 worden de gebouwen grondig gerestaureerd en gerenoveerd met behoud van het landelijke karakter en de rurale erfgoedwaarden. Het complex wordt ingericht voor bewoning door een gezin met ruimte voor het stallen van enkele paarden. De molentechnische delen worden hersteld en opnieuw in werking gesteld samen met het ijzeren bovenslagrad.
Opdrachtgever Fico
Stedenbouwkundige vergunning ingediend in 2010
Uitvoering voorzien in 2011-2012
Stabiliteit ingenieursbureau Norbert Provoost

Provincie Oost-Vlaanderen
Gemeente Erpe-Mere
Dienst Ruimtelijke Ordening
Bekendmaking
Aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning
Gemeentelijk dossiernummer: B/2010/8593
Het gemeentebestuur van Erpe-Mere deelt mee dat h et college in zitting van 01/03/2011 een vergunning heeft verleend aan N.V. FICO.
De aanvraag heeft betrekking op het perceel gelegen te 9420 Aaigem (Erpe-Mere), Engelsmolen 1, kadastraal bekend als ERPE-MERE 3 AFD (AAIGEM), sectie A, nr(s) 0784E, 0784E, 0787C, 0787D, 0793B, en strekkende tot het verbouwen van een ééngezinwoning, tuinberging, koetshuis en schuur en de inplanting van een hoogstam fruitboomgaard.
Tegen de beslissing van het college kan in beroep worden gegaan bij de deputatie van de provincie binnen een termijn van 30 dagen, die ingaat de dag na de aanplakking van deze bekendmaking. Op straffe van onontvankelijkheid dient het beroep aangetekend verstuurd te worden en dient tijdig een bewijs van betaling van een dossiervergoeding van 62,50 euro bijgevoegd te worden. Deze en de andere voorwaarden waaraan het beroep moet voldoen zijn na te lezen in art. 4.7.21 van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. U kunt voor meer informatie ook contact opnemen met de provincie: Provinicie Oost-Vlaanderen - Gouvernementstraat 1 - 9000 Gent - tel. 09 267 80 00
Hoogachtend,
Namens het college,
i.o. De Secretaris        De Burgemeester
Luc Vindevoghel          Hugo De Waele

Literatuur

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Aaigem, 1571, f° 79v°.

Gedrukte bronnen
G. Robyn, Annuaire de Commerce et de l'industrie de Belgique, jaar 1879.

Werken
Georges L. Souffreau & Paul De Vuyst, "Geschiedenis van de graan- en oliewatermolen te Aaigem genaamd Molen te Dalme of Engels Molen (voor 1494 - 2008)", Woubrechtegem, 2008.
Lieven Denewet, "Erpe-Mere: de grootste molengemeente in Vlaanderen!", in: Molenecho's, XXI, 1993, nr. 2, p. 72-87;
J. Van Overstraeten, "De molens van Aaigem en Aalbeke", in: Toerisme, XXIII, 1944, p. 43;
Dirk De Boeck, "Aaigem: betwistingen rond de zwingelmolen en verkoop van de Dries", in: Mededelingen Heemkundige Kring Erpe-Mere, 1983, nr. 2, p. 21;
G. Robyn, Annuaire de Commerce et de l'industrie de Belgique, jaar 1879
J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.;
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1996;
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 82;
Johan De Punt, "De watermolens te Erpe-Mere", in: Molinologie, Periodieke uitgave van TIMS-Nederland/Vlaanderen, nr. 14, 2000, p. 22-28, ill., krt.; Belgisch Staatsblad, 03.07.2007.
Paul de Vuyst, "Aaigem in het notariaat van Herzeelse notarissen, van 1806 tot 1872", 2 dln.
Paul de Vuyst, "Aaigem in het notariaat te Haaltert" (met volledige beschrijving van inboedel en verdeling van de familie Donatus Van Londersele), Aaigem, 2008.
Mailberichten
Paul de Vuyst, 14.03.2008
Geert Vanden Broeck, 16.06.2007.
Geert Goessens, N.V. Flanders Investment Company (N.V. FICO), 21.02.2006.

Persberichten
Michael Eeckhout, "Kasseien keren terug naar Engelsmolen", Het Nieuwsblad, 17.12.2016.

Mailberichten
John Verpaalen, Roosendaal, 07.08.2014.
Maarten Osstyn Adegem, 21.01.2017.