De watermolen ‘Ten Bergen' behoorde tot de Benedictijnerabdij van de Blandijnberg te Gent. Dat blijkt uit één van de eerste bewaard gebleven akten, uit 1040: "...et molendinum unum super fluviolum sualma..." (‘Ab sancti - Petri Blandiensis' - R.D.F.Vandeputte).

Verder is er nog een akte uit 1063, van Boudewijn V, graaf van Vlaanderen, waarin staat vermeld: "...ad Sualman I curticulium vestitium et VIII bonarias terre cum dimidia aqua et domidio molendino..."

In de Penningkohieren van Paulatem van 1571 (Stadsarchief Gent, Penningkohieren, nr. 15, f° 1 r°) noteerde men voor Paulatem een dubbelmolen (olie- en graanmolen), die in pacht gehouden werd door Lieven van der Mere van Jan Callaert, die op zijn beurt de voorpachter was van de kinderen van Monsieur Jacques Triest. De relatief lange tekst luidt: "Lieven van der Mere in pachte van Jan Callaert als voorpachtere van den kinderen van mer Jacquys Triest een cooren watermuelene ende een olimeulene daer neffens staende met ontrent één dachw(ant) eerven daer onder gheleeghen de welcke hij jaerlix huert 18 p. gr., daer up moet hij Jan Callaert de zelve muelene onderhauden van tgheendt dat daer saude ghebreken ofte toevallen bij eeneghe fortunen, loopende 216 p. parisis"

Op de figuratieve kaart, gemaakt in opdracht van Mgr. Triest (1621-1657) krijgt deze molen voor het eerst de aanduiding ‘Sualme Meulen'.

We vinden de watermolen ook aangeduid op:
- Villaretkaart (1745-1748) met de benaming "M(oul)in de ten Bergen"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met de benaming "Moulin ter bergen"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met de benaming "Ter Bergen"
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "ter Bergenmolen"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

De monniken haalden er hun profijt uit maar ook de ganse omgeving had baat bij de vele werkzaamheden waarvoor deze molen ooit bekend was: als graangemaal, als pletmolen voor lijnzaad  om lijnolie voor  verven te bekomen of koolzaad om brandstof te leveren voor de verlichting met olielampen Deze olieslagerij werd afgebouwd omstreeks 1891. Ooit  werd zelfs tabak vermalen tot snuif of gebrande cichoreiwortelen als vervangmiddel voor koffie. Op te merken valt dat de molen in 1774 tevens ingericht was als zeemledermolen voor het "vollen van Huyden".

Al lang voor de Franse revolutie verkocht de Sint-Pietersabdij de Zwalmmolen aan een particulier. Omstreeks 1710 was Francis de Backer eigenaar en in 1723 Charles de Backer uit Herzele, terwijl Joos Callebaut dan pachter was, zowel van de molen als van de "meulenvijvere".  Zijn weduwe baatte de molen uit in 1752. Dan rezen er problemen met het heren van Land van Gavere, omdat ze het graan die de Paulatemnaren naar de molen voerden, in beslag namen! Het leidde tot een proces voor de Raad van Vlaanderen. De molen werd openbaar verkocht in 1774 en 1780 (verkoper: Pieter de Backer).

Rond 1774 was de molen ook in gebruik als volmolen. Een advertentie in de Gazette van Gent van dat jaar vermeldde de openbare verkoop van "twee Water-Molens, den eenen dienende tot het maelen van Graenen, en den anderen tot het vollen van Huyden en ook tot het maelen van Graenen". De Ten Bergemolen moet op dat ogenblik als dubbele graan- en volmolen een indrukwekkend bedrijf geweest zijn. Het valt wel op dat de molen in deze periode geen olie meer sloeg, terwijl dat kort ervoor en kort erna weer wel het geval was. De Zwalmmolen werkte ook een tijdje als snuifmolen. De advertentie vertelt ook wie de eigenaar is die verkoopt: Pieter de Backer.

Zes jaar later blijken de molens toch nog niet verkocht te zijn, want twee advertenties in juli en oktober 1780 kondigen opnieuw een verkoop aan, op verzoek van Sr. Pieter de Backer, van een hofstede met schuren en stallen, en twee korenwatermolens, alles op de heerlijkheid van Sint-Pieters-ten Berge, "geënclaveerd in de parochie Paulatem". Op te merken is dat er in de advertenties van 1780 geen sprake meer is van een volmolen.

In de "Gazette van Gend" van 22 maart 1798 verscheen uit een uitgebreid relaas over molenaar Pieter Andries Crombé die al een hele tijd spoorloos was.
"Voor vrederechter Benedictus Truyen van het kanton Nederzwalm verschijnen de genaamden Jan Baptiste Crombé (te Nederbrakel), Livinus, Ludovicus en Emmanuel Crombé (alle drie te Velzeke), Jacobus Corniwal en Louis Droesbeke, resp. broers en naarbestaanden van Pieter Andries Crombé, die het laatst op de korenwatermolen in Paulatem gewoond heeft. De molenaar is weduwnaar van wijlen Marie Therese Schautheer, die overleden is in Paulatem. Voogd van de weeskinderen is Pierre Louis van der Maeren (in Zottegem). Deze laatste heeft zich bij de vrederechter beklaagd dat hij, als voogd, in de onmogelijkheid is om de vereiste “staat van goed” (boedelinventaris) van de overleden vrouw op te stellen door gebrek aan medewerking vanwege Pieter Andries Crombé, die immers “als houder ten zelven sterfhuyze, beth een jaer zynen huyze en wooninge heeft verlaeten, zonder van hem eenige tydinge, tzy van leven tzy van dood, thebben bekomen”. Om die reden is nu met “maegen en vrienden een conseil de famille byeen geroepen”, met de bedoeling “het benoemen en aenstellen van een curateur” over de voortvluchtige Pieter Andries Crombé, die bij deze ook wordt opgeroepen zich ten spoedigste te melden."

Uit de tweede oproep in de "Gazette van Gend"van 12 juli 1798 kunnen we opmaken dat intussen, op 5 floréal, Jean Baptiste van der Massen, publiek notaris te Strijpen, tot curateur is aangesteld en dat deze - met de voogd P.L. van der Maeren - wil overgaan tot het opmaken van de staat van goed, in het vooruitzicht van een finale liquidatie van het sterfhuis. Molenaar Pieter Andries Crombé echter blijft nu al ongeveer zestien maand spoorloos. De curateur vraagt de vrederechter de toelating om een oproep te richten tot alle “créanciers” van het sterfhuis. Het wordt hem toegestaan en een bijeenkomst zal daartoe plaats hebben op 15 thermidor jaar VI op het Vredegerecht, ten huize van Jean Allaert, rue de la Place te Sint-Maria-Hoorebeke.

Het jaar daarop, in 1799, werd overgegaan tot de openbare verkoop. In de herberg bij Jan de Clercq, veldwachter te Nederzwalm, werd op 19 messidor jaar VII (of 7 juli 1799) openbaar verkocht : een schone en zeer welgelegen korenwater- molen, benevens een oliemolen of stampkot daar annex, met hun staande en draaiende werken, gestaan en gelegen op de Zwalm in Paulatem “daer men ’t noemt Sint-Pieters ten Bergen”, één uur van Zottegem verwijderd. De rivier de Zwalm is “ten allen tyde overvloedig voorzien van water”. Bij de watermolen en oliemolen is onlangs uit de grond nieuw gebouwd een zeer spacieus molenhuis, waarbij een stuk grond hoort van meer dan één bunder (land en meers), “zynde aldus eene der schoonste gelegendheden voor mulders en stampers alhier te lande te bevinden”.
Inlichtingen bij notaris Vander Massen (Strijpen tegen Zottegem).

In de "Gazette van Gend" nr. 1258 van 8 april 1806 verscheen de advertentie door Francies vander Zype, wonende te Munkzwalm “by den Watermolen van S. Pieters-ten-berge”, bedreven in het genezen van “het graveel-steen” (= steenvorming in de nieren of de blaas). Hij logeert elke week, van donderdag- tot vrijdagmid- dag in “het Hof van Weenen” op de Koornmarkt te Gent. 

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Munkzwalm uit 1817:
"Il y a deux moulins à eau situés sur la Zwalm. Ils sont divisés en deux classes.
Le premier (Section A N° 279) appartenant à Mr. Haesebyt à Bottelare, est à deux tournants, appelés 'bovenwielen", qui peuvent être mûs simultanément pour moudre des grains et faire de l'huile. Il est situé à proximité d'autres usines de même espèce. L'expert n'ayant pu se procurer le bail de ce moulin, estime, d'après les renseignements pris sur sa valeur locative, qu'il doit être évalué au revenu brut de frs. 420,00. Déduction fait d'un tiers pour entretien et réparations, donne un revenu net de frs. 280,00."

Eigenaars na 1817:
- 1817, eigenaar: Haesebyt Pierre Antoine, advocaat te Bottelare
- 23.06.1837, deling: Haesebyt Coleta, zonder beroep te Gent (notaris Eggermont - "une ferme étant un moulin à eau")
- later, eigenaar: Colinet Jean en mede-eigenaars te Schaarbeek
- 15.04.1874, deling: Colinet Marie Joséphine Colette, zonder beroep te Schaarbeek (onderhandse akte)
- 30.06.1875, verkoop: Vander Mensbrugge-Tack Frans, landbouwer te Munkzwalm (notaris Tyman - graan- en oliewatermolen)
- later, erfenis: de weduwe Ida Tack en consoorten (overlijden van Frans Vander Mensbrugge)
- 26.09.1882, deling: de weduwe (notaris Van Damme)
- 07.01.1934, erfenis: Van den Haute Charles Louis (1862-1942), rustend secretaris te Munkzwalm, gehuwd met Vander Mensbrugge Marie-Zoé (1866-1939), dochter van Frans Vander Mensbrugge en Ida Tack (overlijden van Ida Tack)
- 02.09.1934, gift: Van den Haute-Dumont Odilon, molenaar en later burgemeester te Munkzwalm (notaris De Beer - graanwatermolen met cilinders)
- 16.01.1955, erfenis: de weduwe Alice Dumont (overlijden van Odilon Van den Haute)
- 25.08.1959, verkoop: Van Ronse-Saelens Arthur Abdon Augustin, bakker te Zottegem (notaris De Beer - graanwatermolen met cilinders en alle draaiende en roerende werken)
- 16.11.1964, verkoop: De Boe Marcel Robert Clement, advocaat te Zottegem (notaris Chevalier)
- 18.09.1980, verkoop: Staatsdomein, Ministerie van Landbouw, bestuur landbouwsector, te Brussel (notaris J. Adriaen - grond als deel van waterbeheersingswerken van de Zwalmvallei)
- 22.06.1982, onteigening: Oost-Vlaanderen, de Provincie (beslissing gouverneur)

Na het overlijden van eigenares Coleta Haesebyt uit Gent werden alle bezittingen verkocht op woensdag 16 juni 1875 in de Minard-schouwburg, Wapoortbrugstraat te Gent, door niet minder dan 4 notarissen: Tyman van Gent, Lagasse van Brussel, De Saegher van Bottelare en Van Damme van Nederzwalm. In de te verkopen loten vinden we onze Zwalmmolen terug: "Een schoonen koorn,oliewatermolen, met hofstede, tuinen, land en boomgaard genoemd den molen ten bergen groot 27 aren 10 centiaren, verder 7 andere kopen allen in gebruik bij Françies Vendermensbrugge tot 1 maart 1880 aan 1450 Fr 's jaars. Boomprijs: 100 fr".
Het is deze huurder die gans het bezit verwierf in 1875. Bij zijn overlijden in 1882 kwam het op naam van zijn weduwe Ida Tack.

De olie-inrichting werd in 1885 verwijderd. Vanaf dan werd enkel nog graan gemalen.

In 1930 werd een nieuwe vleugel aangebouwd waarin een cilindermolen (merk Midget uit Morristown, USA) onderdak vond. Door erfenis kwam de molen in 1934 in bezit van de gemeentesecretaris Charles Van den Haute die getrouwd was met een dochter Vander Mensbrugge. Daarna werd molenaar Odilon Vanden Haute door gift eigenaar en bij zijn overlijden in 1955 zijn weduwe Alice Dumont.

Vervolgens krijgen we bakker Arthur Van Ronse uit Zottegem als nieuwe eigenaar. In 1965 verloor Odilon Van den Haute, molenaar en burgemeester van Munkzwalm, zijn beide handen in de maalmachine en in 1970 verdronk er het 7-jarig dochtertje van de zuster van de molenaar. Nog in 1970 viel de molen stil...

In 1964 werd de gewezen advocaat Marcel De Boe (1925-1989) uit Ophasselt, de eigenaar van de molen annex molenhuis. Hij maakte er een horecazaak in die tegemoet kwam aan het toenemend dagtoerisme in de Zwalmstreek. De zolder van het molengebouw werd ingericht als tentoonstellingsruimte. Hij werd een grote promotor van het eendags-Zwalmtoerisme waarvoor hij een gedenkplaat kreeg die tegen de gevel van de molen hangt. De molen draaide nog sporadisch als entertainment voor de verbruikers en de toeristen.

Na het overlijden van Marcel De Boe in 1989 runde zijn weduwe Irene Rombouts de horecazaak nog ruime tijd. Stilaan raakte hij de watermolen in verval. Het waterwiel, een bovenslagrad met 1,9 m. brede schoepen en met een  doorsnede van 3 m. werd langzaam door roest toegetakeld en slibde toe. Ook de lossluis, voornamelijk in ijzer met een tandradkam en een van binnenuit bediende aandrijving kent hetzelfde lot.

De provincie Oost-Vlaanderen verwierf de molen in 1982. Die verwijderde de drankgelegenheid (en bracht die over in een gebouw aan de overkant) en zou de molen maalvaaridg laten restaureren. De architecten Jacobs uit Gavere en Eric De Bruyn uit Aalst maakten het ontwerp op.
Er rezen wettelijke problemen i.v.m. de ruimtelijke ordening. De molen is namelijk gelegen in natuurgebied en men beschikte niet over de nodige vergunningen om daarin werken uit te voeren. Of hoe wetgeving goedgekeurd door de ene instantie, de plannen van een andere instantie in de weg kan staan.

In de wintermaanden 2005-2006 werden omgevingswerken rond de molen uitgevoerd. Het Molenpad werd verlegd, verstevigd en verbreed; bomen aan de rand van het parkje werden gerooid. De Afdeling Water van de Aminal legt een nevengeul of visdoorgang langsheen de molen aan.
Begin 2004 keurde de Oost-Vlaamse provincieraad de werken, in totaal voor 770.000 euro, goed. De aannemer startte officieel de werken eind 2007 om tegen begin 2009 klaar te zijn. De werken konden pas in juni 2008 van start gaan. Aldus was de molen in 2010 of 20 jaar na de aankoop door de provincie Oost-Vlaanderen, maalvaardig hersteld. Tevens wekt de molen groene stroom op, met de inrichting van een kleine waterkrachtcentrale door HydroWatt uit Karlsrühe (Duitsland). De investering bedraagt 60.500 euro. Dit proefproject op de Zwalm heeft een geschatte jaarproductie van 34.000 kWh, wat ongeveer 5.000 euro zou betekenen aan groene stroom. De geproduceerde groene stroom zal aangewend worden voor het eigen verbruik in de Zwalmmolen, de rest wordt aan het net geleverd, voor een geschatte opbrengst van 2.600 euro per jaar.

Op 2 oktober 2010 werd de maalvaardige Zwalmmolen officieel ingehuldigd. Op de uitnodiging stond onder andere: "De Zwalmmolen of Molen ten Berge te Munkzwalm werd al vermeld in 1040. Deze beschermde bovenslagwatermolen, aangedreven door de Zwalm en met ambachtelijke mechanische maalderij, is een schoolvoorbeeld van de nog talrijke watermolens in de Vlaamse Ardennen. Het provinciebestuur en de Vlaamse overheid namen het initiatief tot de maalvaardige restauratie van dit beschermd monument. Als geloof in een duurzame toekomst van dit erfgoed voegde de provincie er een installatie voor de productie van groene stroom aan toe".

Architectuur, techniek

Architectonisch betreft het een prachtige molenbouw. Watermolen met ijzeren bovenslagrad. Molengebouw onder twee evenwijdige zadeldaken (pannen) en een aanbouwsel onder lessenaarsdak, vermoedelijk uit de 19de eeuw. Geschilderde en verankerde bakstenen voorgevel met getoogde vensters voorzien van ijzeren roedeverdeling. Rechthoekige deur met daarboven laaddeur. Gelijkaardige deuren in rechter aanbouwsel met binnenin trap naar bovenverd. Dakoversteek op vernieuwde consoles. Op daknok, windwijzer met paard en jaartal 1875, ook jaar van verkoop van de molen aan F. Vandermeensbrugge.

Intact 19de-eeuws molenmechanisme. Op de maalvloer, vierkante asput omringd door witgeschilderd bakstenen muurtje afgeboord met houten balken, voorzien van groot gietijzeren spoorwiel en drie sterrewielen en lichtsysteem met handwieltjes; drie meelbakjes; steenbed ondersteund door houten balken. Bedieningsmechanisme met tand- en heugelsysteem van de lossluis. In erachter gelegen kamer, drie meelgoten en bakjes voor walsenmaalstoel erboven. Op de steenzolder, galg en drie koppels maalstenen in houten steenkisten met houten ringen, walsenmaalstoel of cilindermolen, z.g. "Midget Maxima Roller Mill N 194", van 1930 gevoed door een plansichter met excentrische aandrijving, voorts horizontale assen met gietijzeren riemwielen en gaffelwiel, op zolder haverbreker. 

Er zijn nog drie koppels maalstenen aanwezig. Verder zijn er een haverbreker, een walsenmaalstoel (Midget 184), een galg, sleepluiwerk. Gietijzeren wielen. De aandrijving van de stenen gebeurt van boven en wordt bepaald door de plaats van ‘de staak' of ‘het klauwijzer'. De grote ruimte onder de grond, een soort kelder, noemden de maalders aan de Zwalm ‘de hel'. De tweede plaats is de cilindermolen, die werkt met een systeem van tegen elkaar wrijvende rollen.

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Paul BAUTERS

Openbare aanbesteding voor de restauratie van de Zwalmmolen, Rekegemstraat 29 te 9630 Zwalm - fase 1 : ruwbouw, technieken en voltooiing.
Intekendatum: 16.01.2007, 10 u
Molen: Munkzwalm (Zwalm, O.-Vl.), Zwalmmolen - watermolen met metalen bovenslagrad, korenmolen en kleine waterkrachtcentrale
Bouwheer: Provincie Oost-Vlaanderen
Ontwerper: bvba Jacobs Architectenbureau, Gavere
Opdracht: Restauratie - fase 1: ruwbouw, technieken en voltooiing met uitzondering van het molentechnisch gedeelte; o/cat. D24, kl. 3; 200 werkdagen
Plaats aanbesteding: Provinciaal Administratief Centrum «Het Zuid», Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent
Offertes: Nijs P. nv, Deinze, €504.679,83; Aquastra bvba, Wevelgem, €550.193,73; Monument Vandekerck-hove nv, Ingelmunster, €588.597,62; Woudenberg Brug-ge Aannemersbedrijf nv, Sint-Michiels, €599.690,19; De Bouw nv, Hooglede, €1.335.106,79
Toewijzing: Nijs P. nv, Deinze

Intekendatum: 22.03.2007, 10 u.
Molen: Munkzwalm (Zwalm, O.-Vl.), Zwalmmolen - watermolen met metalen bovenslagrad, korenmolen en kleine waterkrachtcentrale
Bouwheer: Provincie Oost-Vlaanderen
Ontwerper: bvba Jacobs Architectenbureau, Gavere
Opdracht: Restauratie - fase 2: molentechnische werken; o/cat. D23, kl. 2; 120 werkdagen
Plaats aanbesteding: Provinciaal Administratief Centrum «Het Zuid», Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent
Offertes: Nijs P. nv, Deinze, €233.587,48; Wieme R. & K. Molenbouw bvba, Zulte, €249.776,91; Adriaens Molenbouw bv, Weert (Ned.), €288.718,56
Toewijzing: Nijs P. nv, Deinze

Intekendatum: 08.12.2009, 9 u.
Molen: Munkzwalm (Zwalm, O.-Vl.), Zwalmmolen -watermolen met metalen bovenslagrad, korenmolen en kleine waterkrachtcentrale
Bouwheer: Provincie Oost-Vlaanderen
Ontwerper: Provincie Oost-Vlaanderen, Dienst Patrimonium. ir. Frans Verlaeckt, Sint-Denijs-Boekel
Opdracht: Leveren, plaatsen en in dienst stellen van een kleine waterkrachtcentrale; 20 dagen
Plaats aanbesteding: Provinciaal Administratief Centrum «Het Zuid», zaal De Zwalm, 6de verdieping, Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent
Toewijzing: Hydrowatt, Karlsruhe (D)

Guido VP, "Gerestaureerde Zwalmmolen wordt groene waterkrachtcentrale", in: belg.be, 2009.02.07.
De Oost-Vlaamse deputatie wil de mogelijkheden van een Kleine Waterkracht Centrale (KWC) in de site van de Zwalmmolen in Munkzwalm (Zwalm) onderzoeken. Met deze KWC zou groene stroom geproduceerd kunnen worden. Dat initiatief kadert in het energiebeleid, het integraal waterbeheer en het geïntegreerde monumentenzorgbeleid dat de Provincie voert. Het is eveneens een dynamisch antwoord op het actueel maatschappelijk debat over hernieuwbare energie en energie(on)afhankelijkheid. De restauratie om de provinciale watermolen 'Zwalmmolen' opnieuw maalvaardig te maken, is in volle uitvoering. Deze watermolen werd al in 1040 vermeld en wordt ook wel 'Molen ten Berge' genoemd. Recente technologie biedt vandaag de mogelijkheid om een moderne Kleine Waterkracht Centrale (KWC) toe te voegen aan de molen zonder dat er wezenlijke ingrepen moeten gebeuren aan de bestaande en beschermde infrastructuur. De zichtbaarheid van de ingrepen wordt eveneens tot een minimum beperkt. In de lijn van de bestaande as van de watermolen is een beperkte bouwkundige infrastructuur vereist op de linkeroever van de Zwalm, waarin een schakelkast kan worden geplaatst met een generator en waterstandregeling.
Aan het installeren van deze KWC hangt natuurlijk een prijskaartje. Het terugverdieneffect is echter reëel, komt ten goede aan de duurzame instandhouding van het monument en de watermolensite en bezorgt een extra maatschappelijke verantwoording van de investering in het maalvaardig maken van de molen en in zijn site. Het provinciebestuur benadrukt met het initiatief dat de technieken voor hernieuwbare energie milieuvriendelijk en duurzaam zijn. Bovendien zijn energiebronnen zoals ook Kleine Waterkracht Centrales op Oost-Vlaamse rivieren onuitputtelijk. Als een KWC aan de Zwalmmolen opportuun bevonden wordt, dan kan de investering voor de installatie van die KWC met de elektriciteitsopbrengst na circa 15 jaar volledig terugverdiend zijn.
Het potentieel van zo een KWC is weliswaar klein in vergelijking met andere technieken voor hernieuwbare energie, maar anders dan bij windturbines en zonnepanelen leveren KWC's meer dan 95% van de tijd elektriciteit. Bovendien zorgt de opwekking van groene energie, waarbij het waterwiel noodgedwongen veel moet draaien, voor een dynamische uitstraling van de veelbezochte cultuursite. En wat belangrijk is: de levensduur van het waterwiel wordt hierdoor opvallend verlengd. Een goed voorbeeld dus van dynamische monumentenzorg. Echter niets nieuws onder de zon, want al in het begin van de 20ste eeuw produceerden watermolens op de Zwalm elektriciteit voor de watermolenaars en hun buurtbewoners, tot hele dorpen toe. Later werd die beperkte productie overgenomen door intercommunales of grote elektriciteitsmaatschappijen.

"Waterkrachtcentrale in de Zwalmmolen", hetnieuws.be (vrt), 14.01.2010.
De provincie Oost-Vlaanderen gaat een elektriciteitscentrale installeren in de Zwalmmolen in Zwalm. De waterkrachtcentrale kost 60.000 euro en zal jaarlijks 34.000 kilowattuur produceren. De helft daarvan is voor de provincie, de rest gaat naar het openbare stroomnet. Jaarlijks zou de provincie daarvoor 2.600 euro ontvangen. Er worden maatregelen genomen zodat de molen geen barrière vormt voor de vissen.

Persbericht Heemkundekring Zwalm
"De Molens van Zwalm"
Een project van de Heemkundekring Zwalm
Naar een idee van Frans Verlaeckt
In 2010 viert de heemkring zijn 15 jarig bestaan.Om deze verjaardag nog meer luister bij te zetten, opperden we voor een extra editie van ons tijdschrift "De Zwalmgalm". Het lag voor de hand dat het over onze molens zou gaan.
Maar het werd uiteindelijk een prachtig boek.
"De Molens van Zwalm" is een lees- en kijkboek over het rijke molenerfgoed van Zwalm. Het handelt zowel over de watermolens als over de windmolens, over de verdwenen molens en over de nog bestaande molens.
Bijdragen over de geschiedenis, werking, oorsprong en getuigenissen wisselen mekaar af. Onderwerpen als kleine waterkracht centrales, vismigratie en windturbines lichten ook de toekomst van onze molens toe.
Het boek is rijkelijk geïllustreerd met oude (soms unieke) foto's, maar ook recente foto's, oude en nieuwe kaarten, oude manuscripten, tekeningen, enz.
Het boek telt 160 blz, formaat 21 x 29.7 cm, is volledig in vierkleurendruk, garengenaaid en harde kaft. Het verschijnt begin juni 2010.
Het omvat bijdragen van eminente molinologen, archeologen, molenaars, historici, heemkundigen en een cartograaf.
Het kwam tot stand dank zij de steun van de gemeente Zwalm, de provincie Oost-Vlaanderen en talrijke zeer bekwame medewerkers.
Het boek kost 20 € bij voorinschrijving vóór 15 maart 2010.
Na deze datum 25 €. Wie het per post wenst te ontvangen, betaalt 5 euro verzendkosten extra.

Betaling op het rekeningnummer 001-3312832-67 van de Heemkundekring Zwalm.  U vermeldt uw NAAM en "De Molens van Zwalm"
Wenst u meer info?
Secretariaat (Frydda) 055 49 73 04
bestuur @ heemkundekringzwalm.be
heemkundekringzwalm.be

Eigenaars en molenaars in de 18de eeuw
Omstreeks 1710 was Fransies de Backer eigenaar van deze molen.
"Judocus Callebaut, mulder ten berghen, ghebruijckt in pachte van Chaerles de Baecker tot Hersele, tsaemen op 6 bunder 15 roen; Item den selven noch met den meulenvijvere, hier vooren geheweest weede ende bosch, in pachte als vooren, oost den swaelm, noort de dreve, groot 1 bunder 1 dagwand 70 roen".
Bron: Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 21.247 (extract uit het Landboek van Paulatem, vernieuwd in 1723)

Te koop, op verzoek van Sr. Pieter de Backer te Sint-Pieters ten Berge  (geënclaveerd in de parochie Paulatem), een behuisde en beplante hofstede met schuren en stallen, alsook twee korenwatermolens, elk met een koppel stenen, staande op de grond van dezelfde hofstede op de rivier de Zwalm binnen de heerlijkheid van Sint-Pieters ten Berge, groot met de daarmede gaande grond 1 bunder 75 voet, west de Zwalm. Toewijs op 4 oktober 1780 in de herberg van Jan Meerpoel te Paulatem.
Bron: "Gazette van Gend", van 28 juli en 16 oktober 1780.

Betwisting over het ketsen (Paulatem, 1752)
Jonkheer Stephanus Maelcamp te Gent, eigenaar van de watermolen ten Berghen in Munkzwalm, nu in pacht gebruikt door de weduwe van Joos Callebaut , beklaagt zich erover bij de Raad van Vlaanderen dat de officieren van het Land van Gavere (Johannes Prins en Pieter Deuvaert) sedert het vorige jaar (1751) de granen in beslag nemen die de "insetenen van Paulathem ter meulen brynghen of die syne pachters met peerden of esels binnen Paulathem syn queterende". Dit "troubleren" gebeurt, volgens jonkheer Maelcamp, geheel ten onreche. Hij staaft zijn bewering door een attestatie (d.d. 23 december 1751) van een achttal oude inwoners van Paulatem: Joos Wulleputte, Adriaen vander Haeghen, Pieter Fransies van Schouwenbrocke, Fransies de Paepe, Joannes de Backer (ca. 80 jaar, oudste getuige), Waele (ca. 53 jaar, jongste getuige) en Joannes de Pessemier. Zij verklaren "alle eenpaerelyck te weten dat opt voorschreven Pauwelaethem is staende eenen waetermeulen, ghebruijckt wordende by de weduwe Joos Callebaut, ghenaemt "den Meulen ten berghen", competernde alsnu aen Joncheer Stephanus Maelcamp; voorts dat den selven meulen aldaer ghequotezeert wordt van settynghen ofte subsidien ende prochielasten ende ghehoort ende ghesien den voorseyden tijdt van hun woonste aldaer dat den ghonen den selven meulen ghebruijckende perdt was haudende ende daermede doorsone ofte knecht ghereden wiert de gheseyde prochie doore tot de insetenen tot haelen van hemlieder backgraen ende andere (...) voorder int huyshouden gheconsommeert wordende tot maelen op den voornoemeden meulen (...) sonder oyt ghehoort, ghesien nochte gheweten thebben van eenighe contradictie nochte beletsel". De uitslag van deze zaak is ons niet bekend.
Bron: Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 21.247.

Ingericht als graan- en zeemledermolen voor het "vollen van Huyden"
In de vierschaar van de Heerlijkheid van Sint-Pieters ten Bergen, geënclaveerd in de parochie Paulatem, deel van het Prinselijk Land van Gavere, worden op 16 juli publiek verkocht "twee Water-Molens, den eenen dienende tot het maleen van Graenen, en den anderen tot het vollen van Huyden en ook tot het maelen van Graenen, staende op de Riviere ofte Beke, genaemd de Zwaluwe (sic: lees de Zwalme), met het Huys, Bosch ende Meirsschen, alle aen elkanderen gelegen binnen de gemelde Heerlykheyd van S. Pieters ten Bergen, laest gebruykt geweest by Pieter de Backer, Eygenaer van diere, ter laeste Keirsse verhoogd op 650 pond gr. courant boven de Conditien.
Bron: Gazette van Gend, 07.07.1774 en 11.07.1774.

Janna Heyerick, "Streekpunt Zwalm mikt op 5000 bezoekers" avs.be (2 maart 2017)
Morgen heropent in Munkzwalm het Streekpunt, het aanspreekpunt voor toeristen. Het Streekpunt vlakbij de Zwalmmolen heeft een eerste proefperiode achter de rug met gemiddeld 28 bezoekers per dag. Met nog meer toeristische arrangementen mikt het Streekpunt tijdens zijn eerste volledige seizoen op 5000 bezoekers. Nieuw zijn alvast de opleiding molengids en het fietsoplaadpunt dat gevoed wordt door de waterkrachtcentrale van de Zwalmmolen.

Literatuur

Archieven en landkaarten
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren, nr. 15, Paulatem, 1571, f° 1 r°.
- Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 21.247 (extract uit het Landboek van Paulatem, vernieuwd in 1723)
- Figuratieve kaart in opdracht van Mgr. Triest (1621-1657)
- Villaretkaart (1745-1748)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
- "Gazette van Gend", 1774 (advertentie openbare verkoop)
- "Gazette van Gend", 1780 (advertentie openbare verkoop)
- "Gazette van Gend", 22 maart 1798 of 2 germinal jaar VI; later nogmaals in "Gazette van Gend" van 12 juli of 24 messidor jaar VI (over de spoorloze molenaar Pieter Andries Crombé).
- "Gazette van Gend", 20, 24 en 27 juni 1799, of 2, 6 en 9 messidor jaar VII (advertentie openbare verkoop)
- "Gazette van Gend" nr. 1258 van 8 april 1806.

Werken
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11).
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25).
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 105-106,
(L. Smet), "Munkzwalm. De Zwalmmolen", in: Molenecho's, I, 1973, p. 33.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
A. De Geyter, "Zwalm. Watermolenroute", in: Zwalm, V.V.V.-Zwalm, 1987, 28 p.
Joseph Casier, fotografische studie, Munkzwalm: de molen / Fotogr. Joseph Casier, Gent [foto], zw/w foto op karton: 17 x 11,8 cm; 31 x 23,8 cm, bewaard in het archief van KADOC, Vlamingenstraat 39, 3000 Leuven (Tel: 016/32 35 00).
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 116.
F. Verlaeckt, F. Van de Velde e.a., "De molens van Zwalm. Een lees- en kijkboek", Zwalm, Heemkundekring De Zwalm, 2010, 193 p.
Luc Bauters, Johan Deschieter, Els Otte & Walter Van den Branden, "De Zwalmmolen - erfgoed in beweging", Gent, 2012, 80 p.

Persberichten
"Op verkenning te Munkzwalm bij de Zwalmmolen", in: Ons Volk, 22 juli 1965;
Dieter Herregodts, "Zwalmmolen maalt in 2003", in: Het Nieuwsblad, 14.11.2001.
Dieter Herregodts, "Restauratie Zwalmmolen nog dit jaar van start. Dossier watermolen Munkzwalm sleept al vijftien jaar aan", in: Het Nieuwsblad, 22.03.2004.
FAG, "Zwalmmolen", in: Het Nieuwsblad, 10.02.2009.
Pierre Penninck, "Zwalmmolen wekt straks groene stroom op", in: Het Nieuwsblad, 07.02.2009.
"Zwalmmolen, Munkzwalm", Het Nieuwsblad, 21.03.2009.
Pierre Penninck, "Bezeten van water en beweging. In de kijker Peter, Jo en Clothaire De Deken koesteren erfgoed watermolens", Het Nieuwsblad, 21.03.2009.
Els Otte, wetenschappelijk medewerker aan Mola-Wachtebeke, bereidt een monografie voor, op basis van een diepgaand archiefonderzoek, die in 2010 zal verschijnen in de reeks Kleine Cultuurgids van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen.
Waterkrachtcentrale in de Zwalmmolen", hetnieuws.be (vrt), 14.01.2010.
GPP (Pierre Penninck), "Vergunning voor waterkrachtcentrale op Zwalmmolen", Het Nieuwsblad, 15.01.2010.
Pierre Penninck, "Boek 'Molens van Zwalm' klaar tegen heropening Zwalmmolen. Ingenieur Frans Verlaeckt is gepassioneerd door molens", Het Nieuwsblad, 09.02.2010.
"Zwalm, Het twaalf dorpenparadijs", blz. 44 en 45
GPP, "Open Heemdag over Molens Zwalm", Het Nieuwsblad, 05.06.2010
Pierre Penninck, "Jarige Heemkundekring pakt uit met boek over molens van Zwalm", Het Nieuwsblad, 29.06.2010.
Pierre Penninck, "Gebouw neemt neemt zondag deel aan Oost-Vlaamse Molendag. Zwalmmolen maalt eindelijk weer", in: Het Nieuwsblad, 02.10.2010.
Pierre Penninck, "Vorig weekend werd de Zwalmmolen officieel geopend. En de Zwalmmolen maalt weer!", Het Nieuwsblad, 04.10.2010.
Fyge, "Zwalmmolen werkt opnieuw", in: Het Nieuwsblad, 05.10.2010.
ABG, "Water is baas in restaurant", Het Nieuwsblad, 15.11.2010.
Pierre Penninck, "Hartje Nederzwalm loopt volledig onder door wassende Zwalmbeek. 'Dit hebben we nooit eerder gezien', Het Nieuwsblad, 15.11.2010.
Pierre Penninck, "Kolkende Zwalmbeek aan de Zwalmmolen vanavond", Het Nieuwsblad, 13.11.2010.
GPP, "Restaurants Zwalm- en Ter Biestmolen vandaag weer open", Het Nieuwsblad, 19.11.2010.
DCRB, "Zwalm. Geen vrachtwagens meer over bruggen van de Zwalm", Het Laatste Nieuws, 18.11.2010, p. 19.
Pierre Penninck, "Open Monumentendag in Zwalm op 11 september", Het Nieuwsblad, 09.09.2011.
Pierre Penninck, "Zwalm maakt zich klaar voor prinselijk bezoek", Het Nieuwsblad, 16.09.2011.
Pierre Penninck, "Oost-Vlaamse Molendag op 1 oktober", Het Nieuwsblad, 16.09.2011.
GPP, "Zwalmmolen publiekslokker Open Monumentendag", Het Nieuwsblad, 10.09.2012.
GPP, "Kinderen bezoeken molens op Open Monumentendag", Het Nieuwsblad, 28.08.2013.
Janna Heyerick, "Streekpunt Zwalm mikt op 5000 bezoekers" avs.be (2 maart 2017)
TVR, "Poffertjes in Zwalmmolen", Het Laatste Nieuws, 26.04.2018.