De Veldonkmolen is een watermolen, die vroeger met een onderslagrad en later met een turbine werd uitgerust, op de Grote Laak in het gehucht Veldonk te Werchter, op 2,2 km ten nooroosten van de kerk, nabij de grens met Tremelo.

Een eerste watermolen stond hier al in 1138.

Reinier van Aarschot, aartsdiaken van Brabant, schonk in 1146 goederen onder Werchter gelegen aan de Onze-Lieve-Vrouwabdij van Middelburg, waaronder een molen. In de tekst staat: "... in parrochia de Werchtera... Quod in eadem parochia... quam feodali iure in Veldunc possederat et ultra ripam, que dicitur Brandlaca, cum silvis et paludibus, cum pascuis et pratis et molendinorum locis, et bunnarium terre transpontem euisdem parochie..."
Uit de tekst blijkt onrechtsteeks dat het om een watermolen gaat. Deze gift werd nogmaals bevestigd in 1152 door Henri II, bisschop van Luik.
In de oorkonde treffen we de plaatsnamen Veldonk en Brandlaca aan.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: a) Vanderbelen-Vrancken Michaël Martinus, rentenier te Leuven en b) Vanderbelen Marie Cathérine, rentenierster te Leuven
- 11.04.1844, erfenis: Vanderbelen-Vranckx Michaël, de weduwe en de kinderen (kinderen: a) Vanderbelen Henriette, b) Vanderbelen Edouard, c) Vanderbelen Eulalie, d) Vanderbelen Amélie, e) Vanderbelen François en f) Vanderbelen Gustave (overlijden van Michaël Vanderbelen)
- 28.10.1852, deling: de weduwe, rentenierster te Leuven (notaris Dupon)
- 28.11.1859, verkoop: Aelbrecht-Van Bael Joannes Ludovicus, advocaat te Leuven (notaris Van Boekel)
- 31.08.1867, verkop: Demeyer-Van Bael Joannes Franciscus, molenaar te Werchter (notaris Van Bellingen)
- na 1871, erfenis: en/of de kinderen
- 22.09.1892, szlinf: Demeyer-Van Leemputten Casimir Hippoliet, molenaar te Werchter (notaris Loos)
- 23.11.1925, begin vruchtgebruik: Demeyer Casimir (voor vruchtgebruik) en de kinderen (voor naakte eigendom) (kinderen: Demeyer Maria Dorothea, b) Demeyer Louis, c) Demeyer Marie Cathérine en d) Demeyer Joseph) (notaris Caluwaert)
- 17.05.1931, afstand: a) Demeyer Casimir (voor vruchtgebruik), b) Demeyer Joseph (voor 1/2 naakte eigendom) en c) Demeyer Dorothea (voor 1/2 naakte eigendom) (notaris Davidts)
- 27.08.1943, einde vruchtgebruik): a) Demeyer Joseph (°1902) en b) Demeyer Dorothea (overlijden van Casimir Demeyer)
- 30.12.1965, gift: a) Demeyer-Vandevelde Petrus Franciscus (voor 1/2), molenaar te Werchter en b) Demeyer-Vandevelde Henricus Cornelis (voor 1/2, molenaar te Werchter (notaris Tuerlinckx)

In 1871 werd een stoommachine geplaatst, maar die werd in 1892 verwijderd. Ondertussen werd steeds ook met waterkracht gemalen.

Rond 1910 werd het waterrad vervangen door een Francisturbine van de firma Schneider-Jaquet uit Neudorf bij Straatsburg. Na de tweede wereldoorlog, in 1947, werd de molen geheel herbouwd. Er zijn nu drie tot vier bouwlagen en een plat dak. De laatste watermolenaars waren Joseph Demeyer (°1903) en hun zonen. Zij legden de motormaalderij definitief stil in april 2002.

Het gebouw werd in 2015-2016 gerenoveerd voor de inrichting van lofts. Helaas werden hierbij het binnenwerk en de Francisturbine verwijderd. Het binnenwerk bestond uit walsenstoelen (4 Belgische, 2 Franse), 8 plansigters, graankuisers, 4 grote graansilo's.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Literatuur

Archieven
Archief Parkabdij Heverlee-Leuven, Cartularium, VII, 23, p. 16 (afschrift van rond 1265 van de oorkonde van 1146).

Uitgegeven bronnen
H.G.A. Obreen, "Oorkondenboek van Holland en Zeeland", 's Gravenhage, 1937, p. 70, oorkonde nr. 139, anno 1146; p. 76, oorkonde n r. 150 (bevestiging uit 1152 van de oorkonde van 1146)
A.C.F. Koch, "Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299", I, 's Gravenhage, 1970, p. 255.

Literatuur
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 5: arrondissement Leuven (M-Z)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1994;
G.K. Kockelberg, "De molens van Werchter", in: Studiekring Ons Molenheem, XXX, 2005, 3, p. 68-70.
Luc Goeminne, "Een oude watermolenvermelding te Tremelo bij Leuven anno 1146", Molenecho's, X, 1982, p. 147.