De Uithemmolen is een watermolen met metalen middenslagrad op de Winge, in de Molenbaan nr. 2, op 1,7 kilometer ten zuidoosten van de kerk van Wezemaal.

Hij werd gebouwd voor 1602.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: d'Ursel Charles Joseph en consoorten, te Brussel
- 29.12.1862, deling: d'Ursel Maria Augustina Carolina, eigenares te Hingene (notaris Van Bevere)
- 05.12.1869, erfenis: a) d'Ursel Karel Maria (voor naakte eigendom) en b) d'Ursel Jan Karel Maria (voor vruchtgebruik) (overlijden van Maria Augustina d'Ursel)
- 19.08.1876, deling: d'Ursel Caroline Chantal (notaris Van Bevere)
- 13.01.1913, verkoop: Elsen-Wolput Louis, molenaar te Wezemaal (notaris Roberti)
- 07.11.1914, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Louis Elsen)
- 22.04.1920, verkoop: Elsen-Vermaelen Petrus Franciscus, molenaar te Wezemaal (notaris Cappuyns)
- 07.09.1944, erfenis: de erfgenamen (overlijden van het echtpaar Petrus Elsen en Hermina Vermaelen - beide vermoord)
- 17.10.1949, verkoop: Bruyninckx-Wittemans Alfons, mijnwerker te Wezemaal (notaris Davidts)
- 2014, eigenaar: Emmanuel Van der Hauwaert & Gerlinde Bonte, Wezemaal

Molenaar Franciscus Elsen (°1894) werd in de molen, samen met zijn echtgenote Hermina Vermaelen, vermoord op 7 september 1944.

Alfons Bruyninckx werd geboren te Holsbeek in 1926. Van 1949 tot 1962 werkte hij part-time op de watermolen te Wezemaal. 's Nachts ging hij werken in de kolenmijn te Winterslag. Na 1962 verhuisde hij naar Ramsel (prov. Antwerpen) waar hij een winkel uitbaatte. In 1980 verhuisde hij weer naar Wezemaal.

Tot in 1954 was er een groot metalen middenslagrad met een diameter van 6 meter. Naast het malen van graan, maakte molenaar Alfons Bruyninckx met dat rad ook gelijkstroom. Dit voorzag het gebouw van elektriciteit, wat vooral werd gebruikt voor de verlichting. Het was een gelijkstroommotor van 3 paarden die in beide richtingen werkte. Ook had hij een cirkelzaag op een zijpoelie gemonteerd, voor het zagen van brandhout. In 1954 werd dat versleten rad vervangen door een kleiner metalen bovenslagrad, dat echter veel minder rendement gaf.

Het molengebouw, sinds 1956 ingericht als woonhuis, werd in 1960 als gevolg van een blikseminslag volledig vernield en tot ruïne herschapen.

Op 18 april 1994 werd de molen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht. De bescherming als monument werd omschreven als: "molengedeelte tot en met scheidingsmuur tussen voornoemd gedeelte en woning, resterende maalinrichting (waterrad met toebehoren, overbrenging via wielen, riem en raderen, maalwerk) en sluis met toebehoren."

Kort daarna volgde een herbouw en inrichting tot woning door de huidige eigenaar. De molen kreeg in 2002 een nieuw metalen middenslagrad (geplaatst door 't Gebinte Molenbouw bvba uit Erpe-Mere) naar het model dat in 1954 met eigen middelen werd gemaakt. Het rad kan volledig vrij draaien. Boven het rad ziet men nog een asgat van het vroegere middenslagrad. De huidige eigenaar wenst opnieuw eletriciteit op te wekken, zoals dat voor 1954 ook al gebeurde.

Lieven DENEWET, Urbain RADELET & Herman HOLEMANS

Intekendatum: voorjaar 2002
Molen: Wezemaal (Rotselaar, Vl.-Brab.), Uithemmolen, Uithemse molen - watermolen met metalen middenslagrad
Bouwheer: Emmanuel Van der Hauwaert & Gerlinde Bonte, Wezemaal
Opdracht: Constructie & plaatsing nieuw metalen middenslagrad
Plaats vaanbesteding: E. Van der Hauwaert, Molenbaan 2, 3111 Wezemaal
Toewijzing: 't Gebinte Molenbouw bvba, Erpe-Mere

Intekendatum: 07.12.2007, 11 u.
Molen: Wezemaal (Antw.), Uithemmolen, Oude Molen - watermolen met metalen middenslagrad
Bouwheer & ontwerper: Vlaamse Milieumaatschappij, Afdeling Water, Hasselt (Michel Decat)
Opdracht: Slibruiming zandvang Begijnenbeek te Webbekom en ruiming woelkom Oude Molen aan de Winge te Wezemaal: cat. A, B, o/cat. B1, kl. 1
Plaats aanbesteding: Vlaamse Milieumaatschappij, Afdeling Water, Koningin Astridlaan 50, 3500 Hasselt

-----------------------------

Twee getuigenissen over de moord van de molenaar in 1944

Ik heb zonet iemand ontmoet die opgegroeid is in de buurt van de watermolen in Vlasselaar (Wezemaal). Hij heeft als kind de molenaar die in 1944 vermoord is nog gekend; hij denkt echter dat het niet de echtgenote van de molenaar maar wel zijn zuster zou zijn die ook vermoord is op 7 september. De man kent ook de hele context waarom dit gebeurd is.
Zelf heb ik als kind nog gevist aan deze watermolen en ben ik erg geïnteresseerd in alles wat met de wereldoorlogen te maken heeft; vandaar mijn interesse. Hans Spaey, 9 februari 2009.

De twee vermoorde mensen waren wel degelijk man en vrouw. Dit weet ik met zekerheid omdat mijn grootmoeder in 1944 de moord ontdekt heeft. Ik heb mijn grootmoeder vaak horen vertellen over hoe ze de beide slachtoffers heeft aangetroffen en over haar getuigenis tijdens het proces.
Sandra Van Espen, 27 november 2010

-----------------------------

Interview van de huidige eigenaar met de vroegere beroepsmolenaar Alfons Bruyninckx en Johanna (Jeanne). Wezemaal, oktober 2012.
Hieruit blijkt o.m. dat reeds voor 1954 elektriciteit werd opgewekt met het historische, grotere middenslagrad.

Fons Bruyninckx, nu 87 jaar, kocht de Uythemse Molen in 1950. Dit nadat er een dubbele moord had plaats gevonden in de molen vlak na de bevrijding. Slachtoffers waren de molenaar en zijn vrouw Frans en Mien (kinderloos) na een ontspoorde ruzie over een gestolen koe. De lokale slager werd door hen hiervan beticht. Hij werd veroordeeld. Het noodlot wil dat het koppel met hun eigen geweer werd doodgeschoten door de slager.

Fons heeft levendige herinneringen aan zijn periode als molenaar. Zo maalde hij de eerste jaren, van 1950 tot 1954, nog met het grote rad (6 m diameter). Dit rad was tot op de draad versleten. Fons maakte gelijkstroom met de waterkracht. Dit voorzag het gebouw van elektriciteit, wat vooral werd gebruikt voor de verlichting. Het was een gelijkstroommotor van 3 paarden die in beide richtingen werkte. Ook had hij een cirkelzaag op  een zijpoelie gemonteerd, voor het zagen van brandhout.

Tijdens de oorlog 1940-‘45 had de molen, zowel voor de bezetter, als voor het zwarte circuit heel veel moeten werken. Deze “rond-de-klok” activiteit kon alleen maar als er ook in periodes van waterschaarste energie werd voorzien. Hiervoor werd een zware, dubbele elektrische leiding (130 V) aangelegd voor een elektromotor, die de maalderij kon aandrijven. Alleen bij hoogwater werd de sluis opgehaald. Er bevond zich ook een tweede kleine sluis, naast de maalsluis waar aparte schotten konden worden in en uitgehaald. Deze sluis was ongeveer even groot als de maalsluis, maar had geen ophaalsysteem. Het functioneerde als debietregelaar. Fons herinnert zich geen enkele overstroming. Toen was de Winge ook nog niet recht getrokken: dat gebeurde pas rond 1970. Aan de andere kant van de molen bevonden zich weilanden stroomopwaarts, aan de woelkom was een bieten- en tarwe-akker. Verder stroomafwaarts bevonden zich vooral akkers.  

In 1954 drong een nieuw waterrad zich op. Fons zag op tegen de onkosten voor het maken van een groot rad. Samen met zijn vriend Alfons De Roost maakte hij het kleine rad, naar hetwelke de huidige replica van 1999 werd gerestaureerd. Alfons De Roost was een trappenmaker in Vlasselaer (het gehucht waar de Uythemse Molen zich bevindt). Samen met Fons bestelde hij de ijzerplaten en ze voerden het werk samen uit.

Fons heeft daarna nog verschillende jaren gemalen. Maar het kleine rad had minder kracht als het grote. In toenemende mate werd er door middel van elektrische aandrijving gemalen. Er stonden 2 paar stenen. Stroomopwaarts stond een korensteen, tegen de westhoek stond de tarwesteen (waar nu nog enkele delen van te zien zijn). Deze laatste was minder goed gemaakt en deed de hele molen daveren.

In 1962 verkocht Fons de molen aan Felix Godez (Fikke Tist). Fikke overleed in 1992. Hij was in alle stielen thuis, maar heeft nooit met de molen gewerkt. Hij hield de eigendom meer als buitenverblijf. Er was een zwemvijver, waar nu de boomgaard is, en een visvijver. Deze werden druk door de hele buurt gebruikt. Hij verkocht later het quasi volledige binnenwerk voor oud ijzer.

Fons zegt dat de pegel zich vroeger bevond tegen de gemeenschappelijke arduinen sluizenpilaar. De pegel stond op 120 cm van de arduinen sluisbodem. De pegel is nu niet meer te zien.

Rond 1970 werd de Winge rechtgetrokken. Het water komt nu sneller en krachtiger aan bij de molen.

Literatuur

M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 5: arrondissement Leuven (M-Z)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1994.
Brief van Hans Spaey, 9 februari 2009.
Brief van Sandra Van Espen, 27 november 2010.
Interview van de huidige eigenaar met de laatste beroepsmolenaar Alfons Bruyninckx en Johanna (Jeanne). Wezemaal, oktober 2012.