Vermelding uit 1290.
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers. Oorkonden en cartularia van de hertogen van Brabant, Limburg en Overmaas / Chambres des Comptes. Chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des Pays d'Outre-Meuse, nr. 147 (14 december 1290).
A. Verkooren, "Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des pays Outre Meuse. Première partie. Chartes originales et vidimées. Tome I. Première partie: Chartes originales et vidimées (1910), n° 147 (14 décembre 1290). Aanvraaginstructie: Algemeen Rijksarchief / Archives générales du Royaume - I 282 - 147
“Donneit lan de grasce mil deus cens, quatre vins et dis le jeudi apres le sainte Lucie. Jean (Ier), duc de Lotharingie, de Brabant et de Limbourg, effectue l'assignation des deux mille livrées de terre à tournois par lui promises en accroissement du douaire de Marguerite, fille du roi d'Angleterre (Édouard Ier) et future épouse de son fils aîné Jean, en en réservant l'usufruit pour lui et son dit fils leur vie durant. Cette assignation fut, d'après une répartition faite sous la foi du serment par Hugues de Coudenberghe, receveur du duché de Brabant, et Lambert de Duysbourg (Dusburghe), en présence de Gilles Berthout et Gauthier Volkaert, chevaliers députés du duc, et de Rogier de Tilmanston (Thylemaston), chevalier, et Guillaume de Carleton, clerc, délégués du roi d'Angleterre, réalisée de la manière suivante : 473 fb. 8 s. 4 d. tournois sur Overyssche (Ysce) et Rosières-Saint-André, à charge notamment : de la terre que tient Arnould d'Yssche (Isce), chevalier, et des rentes appelées grande pacte et petite pacte (1) respectivement assises, la première sur les terres de veuve de Henri le Porcere, des fils Bake et de Thierri de la Ramée, la seconde sur les moulins del aitre (1), de Rosières, de Tombeek et de Barsele (2) ; 286fb. 15 s. sur les ville et château de Tervueren (Ville de le Vore-WRE-et chastel) ; l'étang du château ; les viviers de Gordale (Goerdale) (3), de (dame) Adele (4), et des lieux dits Reyniersbeint (5), Heresweghe (6), Yscherdal (7) et Vlosgh (8) ; le moulin de Gordale (Goerdael), à la réserve de la rente féodale y assignée au profit de Jean Borgingnon ; 237 fb 9 s. 6 d. sur La Hulpe (La helpe) et Ohain ; 164 fb. 6 s. 10 d. sur Duysbourg (Dusborghe) ; 111 fb. 11 s. 8 d. sur Vossem et Leefdael (Leuedaele) ; 126 fb. 18 s. 2 d. sur Machelen (9) (Moghle) ; 117 fb. 10 d. sur Moorsel (Morslee) (10) ; 25 fb. 12 fb. Sur Woluwe-Saint-Étienne (Nederwenieuwa) ; 70 s. 1 d. sur Nosseghem ; 34 b. 4 d. sur Ophem et Wesembeek ; 40 fb. 15s. 6 d. sur Woluwe-Saint-Lambert (Wenlewa saint Lambert) y comprise la redevance due pour la terre que Jean dou Chastiel tient en en ce village ; 149 fb. 18 s. 9 d. sur Saventhem (Sauentem) ; 53 fb. 15 s. 10 d. sur Dieghem (Dideghem) non y compris les douze muids de blé, valant douze livres qu'y prélève Regnier de Haren à titre de fief ; 49 fb. 10 s. sur le moulin de Rymeloghem (1) ; et 125 fb. 14 s. 8 d. sur rps-Querbs (Quaderebbe) et Sordingen (2) de Cortenberg : ce qui faisait au total une somme de deux milles livres sept sols et six deniers”.
14 décembre 1290.
1290. Vidimus sur parchemin délivré à Windsor, le 4 décembre 1312, par Edouard II, roi d'Angleterre, seigneur d'Irlande et duc de Guienne; n° 239.
(Temoins : Godefroid de Brabant, seigneur dAerschot (Arscot) et de Vierzon (Virson), frère du duc; Arnould, seigneur de Diest (Dyiste); Arnould, seigneur de Walhain; Gérard de Wesemael (Wezemaele), seigneur de Berchem; Gérard, seigneur de Rotselaer (Roteler); Robert, seigneur d'Assche (Asce); Gilles Berthout; Florent Berthout; et Gauthier Volkaert; chevaliers.
(1) Pacte du mot flamand pacht. Dans les comptes des domaines on trouve:Van myns ghenedeghen heren van Brabant GROTEN ERFPACHTE .... ende .., CLEYNEN ERFPACHT.
(1) Aitre par extension cimetière, en flamand kerkhof. Le moulin de laitre alias Kercholmolen était situé à Oyeryssche, et fut détruit avant 1411. Voici ce qu'on lit à ce sujet dans le registre n° 4459 des Chambres des Comptes, au f° 16 : Alyns genedichs heren vorvaderen plagen te hebbene V mudde rox louens op Heinricxntolen van Ysche gheheten die Kerchofmolen die ouer menich jaer le mate es verganghen...
(2) Le moulin de Barsele se trouvait à Terlaenen, dépendance d'Overyssche
(3) Lieu dit à Tervueren.Le moulin y édifié s'appelait le molin de Goerdaele.
(4) Dans le retgistre des Chambres des Comptes, n° 44931, aux f°s 24-25, il est fait mention de l'étang de dame d'Adèle, situé à Tervueren, en ces termes : Jtem Arnoldus castellanus de fossa juxta VER ADELENWUER II d. ex littore VIAURII ADELE juxta pomerium ..; .. de gota supréa VERENADELENWUER.., etc.
(5) Reyniersbeint (prairie de Regnier), lieu dit.
(6) Hertswegen, dépendance de Duysbourg.
(7) Ysscherdaal (vallée de l'Yssche) sous à Oyeryssche.
(8) Vlosgh, Vloeghe, Vloghe, etc., lieu dit à Overyssche. II en est fait mention dans les registres des Chambres des Comptes n° 4459, ff 44, ... beleghen biden Vloeghe aen Zanien no 44884, f° . . . biden Vloghe daer men gheet ter Vueren avert.... etc.
(9) Machelen lez-Vilvorde ou Machelen-Sainte-Gertrude.
(10) Morslee, Moorseloo, dépendance de Teryueren.
(1) Le moulin de Rymelogleen etait situé à Erps-Querbs : Vander muelen van Rymelgheiu die die van Herps ennle van Quaderebbc herfelic in pachte hebben... etc. Chambre des Comptes, registre n° 4749, compte de 1403-1404, f° 23.
(2) Le copiste ne s'est-il pas trompé en écrivant Sordlingen, et ne doit on pas lire Eedingen pour Edeghem, dépendance d'Erps, située entre ce village et Cortenherg?)
-------------------
Intekendatum: 21.09.2006 Molen: Tervuren (Vl.-Brab.), Gordaalmolen, Spaans Huis - watermolen met (verwijderd) bovenslagrad, renovatie tot functioneel gebouw Bouwheer: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Natuur en Bos Ontwerper: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Facilitair Management, afdeling gebouwen Opdracht: Studie en begeleiding werken voor de restauratie en de verbouwing van het Spaans Huis tot functioneel gebouw, in het park van Tervuren; 4 maanden Plaats aanbesteding: Agentschap voor Natuur en Bos, Graaf de Ferrarisgebouw, lokaal 4agenM21, Koning Albert II-laan 20, bus 8, 1000 Brussel Toewijzing: Estate and Landscape Management bvba, Nieuwenrode
Intekendatum: 24.04.2008, 11 u. Molen: Tervuren (Vl.-Brab.), Gordaalmolen, Spaans Huis - watermolen met (verwijderd) bovenslagrad, renovatie tot functioneel gebouw Bouwheer: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Natuur en Bos, Brussel Ontwerper: Ark_a architecten, Itterbeek (Dilbeek) Opdracht: Restauratie en verbouwing tot functioneel gebouw; cat. D, o/cat. D24, kl. 3, cat. 00 of 10 of 11 Plaats aanbesteding: Agentschap voor Facilitair Management, Boudewijnlaan 30, bus 60, 1000 Brussel Offertes: Inrebo bvba, Wilsele, €745.356,32; Verstraete & Vanhecke nv, Wilrijk, €768.475,44; Monument Vandekerckhove nv, Ingelmunster, €774.369,74; Renotec nv, Geel, €833.714,35 Toewijzing: Inrebo bvba, Wilsele
Studie en de begeleiding van de werken voor de restauratie en de verbouwing van het Spaans Huis tot functioneel gebouw Intekendatum: 21.09.2006 Molen: Tervuren (Vl.-Brab.), Gordaalmolen, Spaans Huis - watermolen met (verwijderd) bovenslagrad, renovatie tot functioneel gebouw Bouwheer: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Natuur en Bos Ontwerper: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Facilitair Management, afdeling gebouwen Aard van de opdracht: Studie en de begeleiding van de werken voor de restauratie en de verbouwing van het Spaans Huis tot functioneel gebouw, in het park van Tervuren; 4 maanden Plaats aanbesteding: Agentschap voor Natuur en Bos, Graaf de Ferrarisgebouw, lokaal 4agenM21, Koning Albert II-laan 20, bus 8, 1000 Brussel Toewijzing: Estate and Landscape Management bvba, Nieuwenrode
"Restauratie Spaans Huis goedgekeurd", www.tervuren.be (2006) Na jarenlange leegstand en verwaarlozing is er terug hoop voor de vroegere Gordaalmolen (ook bekend als "Spaans Huis"), het enige overblijfsel van het gelijknamige gehucht. De afdeling Natuur en Bos van de Vlaamse overheid heeft namelijk een aanvraag ingediend voor het restaureren en verbouwen van de Gordaalmolen tot een functioneel gebouw. Sinds een deel van het park werd overgedragen aan het Vlaams gewest, herstelde de afdeling Natuur en Bos al de Vossemvijver, en verkreeg ze ook een vergunning voor het uitvoeren van onderhouds- en herstellingswerken aan de "kleine vijvers".Zowel de vroegere woning als de oude molenruimte worden in hun huidige vorm bestendigd, met inbegrip van de maalgoot. De later toegevoegde binnenmuren in de molenruimte, en de aanbouwen worden wel verwijderd. Enkel een deel van de stal zal worden behouden als stookruimte en toiletten. Dit laat toe om de oude toegang tot de molen te herstellen, en een nieuwe brandveilige binnentrap te plaatsen.In de gerestaureerde molen wordt een onthaalruimte voorzien, een kleine tentoonstellingszaal, een bureautje, en enkele vergaderruimtes.De plannen kunnen tot 9 mei worden ingekeken op de gemeentelijke dienst ruimtelijke ordening en huisvesting, Brusselsesteenweg 13, te 3080 Tervuren. Opmerkingen en bezwaren moeten vóór die datum worden verstuurd naar het college van burgemeester en schepenen.
Restauratie en verbouwing van het Spaans Huis tot functioneel gebouw. Intekendatum: 24.04.2008, 11 u. Molen: Tervuren (Vl.-Brab.), Gordaalmolen, Spaans Huis - watermolen met (verwijderd) bovenslagrad, renovatie tot functioneel gebouw Bouwheer: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Natuur en Bos Ontwerper: Ark_a architecten, Itterbeek (Dilbeek) Aard van de opdracht: Restauratie en verbouwing tot functioneel gebouw; cat. D, o/cat. D24, kl. 3, cat. 00 of 10 of 11 Plaats aanbesteding: Agentschap voor Facilitair Management, Boudewijngebouw, Boudewijnlaan 30, bus 60, 1000 Brussel Offertes: Inrebo bvba, Wilsele, 745.356,32 euro; Verstraete & Vanhecke nv, Wilrijk, 768.475,44 euro; Monument Vandekerckhove nv, Ingelmunster, 774.369,74 euro; Renotec nv, Geel, 833.714,35 euro Toewijzing: Inrebo bvba, Wilsele
Vlaams parlement. Spaans Huis Tervuren - Restauratie Schriftelijke vraag dd. 01.02.2006 door Wim Van Dijck aan Vlaams minister Dirk Van Mechelen. In het deel van het (beschermde) Park van Tervuren dat eigendom is van het Vlaams Gewest, ligt het zogenaamde "Spaans Huis" (of Goordaalmolen). Het huis (dat in zijn huidige vorm dateert van de 16de-17de eeuw) is sinds 1981 onbewoond, en staat sindsdien te verkrotten (een deel van een van de trapgevels is al ingestort). Volgens een plaatselijk actiecomité zijn alle overheden zich bewust van de historische waarde van het pand en van de noodzaak om het op korte termijn te renoveren. Naar aanleiding van de antwoorden op schriftelijke vragen nrs. 572 (13.05.2005) en 142 (13.05.2005), heb ik nog volgende vragen: 1. Een bouwhistorische studie is gepland voor 2006. Minister Van Mechelen zou er bij de afdeling Bos en Groen op aandringen het project te versnellen. Hij zou minister Peeters daarover ook contacteren. Is dat alles gebeurd? Zo ja, wordt het project daadwerkelijk versneld? 2. Is er overleg met de plaatselijke overheid? 3. Bos en Groen gaf enige jaren geleden een negatief advies in verband met een horeca-project voor het "Spaans Huis". Is een horeca-bestemming daarmee definitief uitgesloten? Aan welke mogelijke andere herbestemmingen denkt men? 4. Het gebouw komt voor op de webstek van Erfgoed Vlaanderen. Zal Erfgoed Vlaanderen het gebouw in beheer nemen? 5. Het grootste deel van het Park van Tervuren is nog altijd in federale handen. Worden er onderhandelingen gevoerd om ook dat deel naar Vlaanderen over te hevelen? Zo ja, wat is daarvan de stand van zaken? Zo neen, wat is daarvan dan de reden?
Antwoord: 1. Er is inderdaad sprake van vruchtbare contacten tussen beide administraties. Enkele jaren geleden werd reeds een bouwhistorische studie uitgevoerd door enkele studenten van het postgraduaat monumentenzorg aan de Katholieke Universiteit Leuven. Deze studie werd gescreend door de administratie bevoegd voor onroerend erfgoed, en overgemaakt aan de administratie bevoegd voor bos en groen, die het "Spaans Huis" beheert. Doordat op deze manier al degelijke basisinformatie voorhanden is, zullen zeker tijd en middelen worden gespaard. De studie zal worden geactualiseerd en uitgebreid met mogelijke restauratie- en herbestemmingsopties. Aangezien echter niet alleen het "Spaans Huis", maar het gehele park van Tervuren beschermd is als monument, is het ook van belang de restauratie en herbestemming maximaal te enten op een globale beheersvisie voor het park. Enkel op basis van een dergelijke globale visie is het mogelijk om een gedragen en ook op lange termijn constructieve oplossing te vinden voor de individuele en erg diverse parkonderdelen. 2. Een globale visie veronderstelt voldoende overleg tussen de verschillende verantwoordelijke eigenaars, overheden en belangengroepen. Een eerste dergelijke overlegvergadering heeft al plaatsgevonden op 26 januari laatstleden, op initiatief van het gemeentebestuur van Tervuren. Uiteraard heeft iedereen er baat bij dat dit overleg op een gecoördineerde en ernstige manier wordt verder gezet, en het zal zeker worden ondersteund en gestimuleerd door mijn collega en mezelf. Onze kabinetten waren overigens al op de eerste vergadering vertegenwoordigd. Het gemeentelijke initiatief bewijst in elk geval dat verschillende beleidsniveaus bereid zijn om gezamenlijk na te denken over te toekomst van het park. Deze samenwerking zal ongetwijfeld een stimulans en inspiratiebron zijn om voor het "Spaans Huis" snel een gedegen oplossing te vinden. 3. De herbestemmingsopties zijn afhankelijk van de inhoud van eerder vermelde studie en van het globale overleg over het park. Voor de administraties bevoegd voor Onroerend Erfgoed alsook Bos en Groen is het in elk geval van belang dat de nieuwe bestemming geen afbreuk doet aan de erfgoedwaarde van het "Spaans Huis" in het bijzonder en het park van Tervuren in het algemeen. Een horecabestemming lijkt op het eerste gezicht een onwaarschijnlijke optie, enerzijds gezien de beperkte oppervlakte van het gebouw, anderzijds gezien de specifieke ligging ervan in een brongebied, aan de rand van de Vossemvijver. Een horecabestemming zou dan ook ingrijpende werken vergen. Bovendien ligt het "Spaans Huis" midden in het park, dat verkeersvrij is; een horecabestemming veronderstelt echter bereikbaarheid voor gemotoriseerd verkeer, zeker buiten het zomerseizoen. Op grond van deze overwegingen wordt in eerste instantie vooral naar andere oplossingen gezocht, die beter verenigbaar zijn met het openbare karakter en de groene omgeving van het gebouw. 4. Erfgoed Vlaanderen is in het verleden aangezocht als mogelijke partner voor het beheer van het "Spaans Huis", maar dit heeft nog niet geleid tot concrete engagementen. 5. Er lopen op dit moment geen onderhandelingen met betrekking tot een eigendomsoverdracht. In de gegeven omstandigheden is het in eerste instantie van belang dat de verschillende betrokken partijen onderling de relevante afspraken maken, opdat op een efficiënte en constructieve manier niet alleen individuele doelstellingen kunnen worden gerealiseerd, maar dat deze individuele realisaties ook de globaliteit van het park ten goede komen. Wim Van Dijck Vlaams parlementslid
WIJZIGINGSBESLUITEN Bij Ministerieel besluit van 5 juni 2009 wordt voorlopig gewijzigd het koninklijk besluit van 16 februari 1978 houdende rangschikking als landschap van het Park met omgeving te Tervuren : Artikel 1. Artikel 1 van het koninklijk besluit van 16 februari 1978 houdende rangschikking van het Park met omgeving te Tervuren wordt vervangen door wat volgt : « -Als landschap wordt gerangschikt, overeenkomstig de bepalingen van het artikel 6 der wet van 7 augustus 1931, het Park met omgeving, te Tervuren, bekend ten kadaster : - Tervuren, 1e afdeling, sectie C, perceelnummers 55B, 57A2, 62D, 62E, 63, 63/2A, 65C, 71B(DEEL), 72D(DEEL); - Tervuren, 1e afdeling, sectie E, perceelnummers 1/2A, 1C, 1D, 1/2G, 1/2H, 2C, 3, 4E, 6E, 7B, 7C, 8K(DEEL), 16, 17A, 17B, 18, 19, 20, 21, 22A, 22B, 23A, 23B, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41C, 41D, 42, 43, 44, 45, 46, 46/2, 47A, 48, 49M, 50B, 51B, 52A, 53A, 53B, 54A, 54B, 55A, 55B, 56A, 56B, 56C, 56D, 56E, 57A, 58A, 58B, 58C, 58D, 59A, 59B, 59C, 60A, 61A, 61B, 61C, 61D, 62A, 63C, 64C, 65A, 65B, 66A, 67A, 68/2A, 68A, 69/2A, 69A, 69B, 70A, 71A, 72A, 72B, 73B en Z.NR.; - Tervuren, 2e afdeling, sectie D, de perceelsnummers 56A(DEEL), 72B(DEEL) en 73A(DEEL); - Tervuren, 4e afdeling, sectie C, de perceelnummers : 319D, 365B(DEEL), 367D, 367E, 370D, 372B, 373, 374A, 378, 379, 380, 381, 382, 383, 384A, 386, 387, 388B, 393B, 394B, 396B, 399/2, 399C, 400C, 401C, 402B, 402C(DEEL) en Z.NR.; - Tervuren, 4e afdeling, sectie D, perceelnummer 2T2. » Art. 2. De opheffing van de bescherming ter hoogte van de percelen, gekend ten kadaster Tervuren, 2e afdeling, sectie D, perceelnummer 56A, 72B en 73A, beperkt zich tot de zone langs de Leuvensesteenweg, te beginnen vanaf de Broekstraat. Hierbij geldt dezelfde bouwlijn als de bebouwing aan de kruising van de Leuvensesteenweg en de Broekstraat. Deze zone loopt tot aan de Vlonderse Hoek, met een diepte van 35 m. Deze opheffing geldt niet voor de ommuring op de grens van de hoger vermelde percelen 56A en 72B met de Leuvensesteenweg. Art. 3. De aangepaste afbakening wordt grafisch weergegeven op het plan als bijlage bij dit besluit.
Bij Ministerieel besluit van 5 juni 2009 wordt gewijzigd het ministerieel besluit van 14 juli 2004 houdende bescherming als monument, stads of dorpsgezicht (van het park van Tervuren) : Artikel 1. Artikel 1 van het ministerieel besluit van 14 juli 2004 houdende bescherming als monument, stads- of dorpsgezicht (van het Park van Tervuren) wordt vervangen door wat volgt : « Wordt beschermd, overeenkomstig de bepalingen van het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten, stads- en dorpsgezichten, gewijzigd bij de decreten van 18 december 1992, 22 februari 1995, 22 december 1995, 8 december 1998, 18 mei 1999, 7 december 2001 en 21 november 2003 : Wegens de historische waarde : - als monument: Het park van Tervuren, gelegen te Tervuren (Tervuren), Ackermansdreef; Baddreef; Badweg; Blekerijdreef; Duisburgsedreef; Fazantenweg; Grote Vaartdreef; Kapucijnenpoortdreef; Kastanjedreef; Keizerinnedreef; Kleine Vaartdreef; Lattepoortdreef; Leuvensedreef; Olmendreef; Potdreef; Rijkunstdreef; Spaans-Huisdreef; Torendreef; Van Coudenbergdreef; Watermolendreef; Wilde- Zwijnen-weg; Zaveldreef; Kasteelstraat; Klarastraat; Leuvensesteenweg; Markt; Duisburgsesteenweg; Hertenbergstraat; Tervurenlaan; Molenberglaan; Museumlaan; Paleizenlaan; Pater Dupierreuxlaan; Victor Van Espenlaan; Waalse baan; Warande; Zittekestraat; bekend ten kadaster : Tervuren, 1e afdeling, sectie C, perceelnummers 55B, 57A/2, 62D, 62E, 63, 63/2A; Tervuren, 1e afdeling, sectie E, perceelnummers 1/02A, 1/02G, 1/02H, 1C, 1D, 10D, 12D, 16, 17A, 17B, 18, 19, 2C, 20, 21, 22A, 22B, 23A, 23B, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 3, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 4E, 40, 41C, 41D, 42, 43, 44, 45, 46, 46/2, 47A, 48, 49M, 50B, 51B, 52A, 53A, 53B, 54A, 54B, 55A, 55B, 56A, 56B, 56C, 56D, 56E, 57A, 58A, 58B, 58C, 58D, 59A, 59B, 59C, 6E, 60A, 61A, 61B, 61C, 61D, 62A, 63C, 64C, 65/2A, 65B, 66A, 67A, 68/2A, 68A, 69/2A, 69A, 69B, 7B, 7C, 70A, 71A, 72A, 72B, 73B, 8K(DEEL); Tervuren, 2e afdeling, sectie D, perceelnummers 56A, 72B, 73A(DEEL), 84A, 85C, 86D, 86E, 88D, 95F, 97E; Tervuren, 4e afdeling, sectie C, perceelnummers 319D, 365B, 367D, 367E, 370D, 372B, 373, 374A, 378, 379, 380, 381, 382, 383, 384A, 386, 387, 388B, 393B, 394B, 396B, 399/2, 399C, 400C, 401C, 402B, 402C. » Art. 2. De opheffing van de bescherming ter hoogte van de percelen, gekend ten kadaster Tervuren, 2e afdeling, sectie D, perceelnummer 56A, 72B en 73A, beperkt zich tot de zone langs de Leuvensesteenweg, te beginnen vanaf de Broekstraat. Hierbij geldt dezelfde bouwlijn <als> de bebouwing aan de kruising van de Leuvensesteenweg en de Broekstraat. Deze zone loopt tot aan de Vlonderse Hoek, met een diepte van 35 m. Deze opheffing geldt niet voor de ommuring op de grens van de hoger vermelde percelen 56A en 72B met de Leuvensesteenweg. Art. 3. De aangepaste afbakening wordt grafisch weergegeven op het plan als bijlage bij dit besluit.
-----------------------------
"Het Spaans Huis", in: www. 3wplus. be/hetspaanshuis
De Gordaalmolen lag aan de Voer, waarvan het water de energie leverde. Nu is de Voer opgenomen in het tracé van de Warandevijvers en heeft het gebouw zijn aspect van watermolen verloren. Goor betekent trouwens moerassig en slaat op het dal van de Voer. De molen is het laatste materiële overblijfsel van het vroegere gehucht Gordaal.
De eerste vermelding van de molen duikt op in een document van 1293. Hij fungeerde als hertogelijke banmolen voor Tervuren en Duisburg. In het middeleeuwse rechtsstelsel behoorde ook de wind en het water de eigenaar van een leen toe, in casu de hertog van Brabant. Hieruit vloeit voort dat de ingezetenen van het leen verplicht waren hun koren in de molen van de heer te laten malen.
Het oudste archeologisch spoor is een zandstenen fundering van een nagenoeg vierkant gebouw van 8,6 x 9,1 meter. Het molenhuis vormde oorspronkelijk een alleenstaand blok met langs de noordgevel het molenrad. Op de zandstenen onderbouw waren wanden in vakwerk opgetrokken (= houten constructie opgevuld met leem). Historische bronnen geven ook aan dat de molenaar aanvankelijk op het vlakbij gelegen Gordaalhof verbleef. Later werden allerlei ruimtes volgens dezelfde constructietechniek tegen het molenhuis aangebouwd: paardenstal, varkenshok, koestal... Een grondplan daterend van 1515 geeft ons hierover duidelijke informatie.
Het molenhuis zelf werd in 1534 in bak- en natuursteen opgetrokken, terwijl de rest in vakwerk bleef op een natuurstenen sokkel. Het is niet met zekerheid te bepalen wanneer de rest van de gebouwen versteend werden. De onlusten van de tweede helft van de 16de eeuw maakten dat men voor dergelijke initiatieven moest wachten tot de heropbloei in de eerste helft van de 17de eeuw met de komst van Albrecht en Isabella in Tervuren. Zij kochten trouwens de molen in 1620. Het gehele gebouwenbestand werd nu in een combinatie van bak- en zandsteen opgetrokken. In deze bouwfase werden er aan de ruimtelijke indeling heel wat wijzigingen aangebracht.
De molen verloor zijn industriële functie waarschijnlijk op het einde van de 18de eeuw. Tussen 1810 en 1860 verdween de grote stal aan de zuidmuur en kwam er een nieuwe stal met lessenaarsdak langs de oostmuur. Ook de indeling van de ruimte werd wederom herschikt. In de loop van de 20ste eeuw verkreeg het geheel zijn huidig uitzicht. Tegen de zuidmuur van het molenhuis werd een atelier aangebouwd. De hoek gevormd door de stal en het woonhuis werd gereserveerd voor een toiletruimte. Tegen de oostmuur van de stal kwam er nog een kleine constructie bij. De belangrijkste component van de gebouwen is een dubbelhuis –molenhuis en woonhuis- onder aaneengesloten zadeldaken met dubbele trapgevel aan de noordkant, de voormalige beekkant. De gevels uit bak- en zandsteen vertonen heel wat sporen van verbouwingen of wijzigingen van ordonnantie.
Ooit lag de molen buiten de Warande (het hertogelijk domein, thans het park van Tervuren), maar omdat de verschillende machthebbers steeds meer gronden toevoegden, kwam de molen binnen de grenzen van het domein te liggen. Koning Leopold II liet voor de Wereldtentoonstelling van 1897 de vijvers in de nabijheid van de molen vergroten tot één grote (de huidige Vossemvijver) en liet bomen aanplanten. Het pittoreske molengebouw in het park vormde onderwerp van talrijke schilderijen en foto’s. Ook vormde de molen de inspiratiebron van de roman "The Spanish House" van Eleanor Smith, een boek dat beschikbaar is voor bezoekers.
De restauratie van het Spaans Huis kende een moeilijk verloop en ging gepaard met de oprichting van actiegroepen tot zelfs parlementaire vragen maar uiteindelijk slaagde men er toch het dossier tot een goed einde te brengen met als resultaat de huidige restauratie. Toen het Agentschap voor Natuur en Bos op zoek ging naar een bestelling ervoor werd die na een uitvoerige procedure toegekend aan vzw 3Wplus die ruime ervaring heeft met het opzetten van zulke projecten. Wat steeds terugkomt in de projecten 3Wplus is dat het steeds projecten zijn waarin langdurig werkzoekende en OCMW-klanten kansen krijgen om ervaring op te doen, om te werken aan hun competenties en zelfvertrouwen op te doen. Steeds onder leiding van een deskundige instructeur/begeleider. De projecten worden zoveel mogelijk lokaal verankerd door het smeden van samenwerkingsverbanden met lokale overheden, organisaties en middenveld.
Het Spaans huis moet uitgroeien tot een plaats om te genieten van de streek. Dat kan door het degusteren van streekproducten, door te grasduinen in de folders, brochures en infopanelen, of door het bezoeken van één of andere tentoonstelling waarvoor ruime is op de eerste verdieping.
Literatuur
Archieven Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers. Oorkonden en cartularia van de hertogen van Brabant, Limburg en Overmaas / Chambres des Comptes. Chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de Limbourg et des Pays d'Outre-Meuse, nr. 147 (14 december 1290). Aanvraaginstructie: Algemeen Rijksarchief / Archives générales du Royaume - I 282 - 147.
Werken Maurits Wynants, "De Gordaalmolen, geschiedkundige notities", in: De Horen, 12 (1985), nr. 6, p. 226-236; Johnny De Meulemeester & Marc Dewilde, "De Gordaalmolen, archeologisch onderzoek", in: De Horen, 13 (1986), nr. 4, p. 97-115. Johnny De Meulemeester & Marc Dewilde, "De hertogelijke watermolen te Tervuren (Brab.)", in: Archeologie, 2, 1984, p. 142; in: Archaeologia belgica, serie NS, vol. 1, 2, 1985, p. 137-142 en in Archaeologia Mediaevalis 8, 1985, p. 86-90; 9, 1986, p. 54-55. Marc Dewilde, "De watermolen in de geschiedenis", in: De Horen, nr. 136, jg. 1986, 4, p. 90-96. Monumentengids Erfgoed Vlaanderen, ed. M. Hoflack, Antwerpen, 2001; J. Davidts, "De Warande van Tervuren", in: De Autotoerist, XXV, 1972, p. 1039-1042; J. Davidts, "Tervuren in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972; J. Davidts, "Tervuren in de Brabantse Geschiedenis vanaf 1200 tot 1450", Tervuren, 1975; J. Davidts, "Landelijk Tervuren", Tervuren, 1976; L. Mellaerts, "Tervuren door de eeuwen heen", s.p., 1947; L. Mellaerts, "De Gordaalmolen te Tervuren", in: Meer Schoonheid, XVII, 1970, p. 107-110; M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961; Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 5: arrondissement Leuven (M-Z)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1994; Peter De Lobel, "Redder in zicht voor Spaans huis", in: De Standaard, ed. Vlaams-Brabant/Brussel, 24.01.2006, p. 50-51; Frans Ringoot, "De Gordaalmolen te Tervuren", in: Ons Molenheem, jg. 31, 2006, nr. 1, januari - maart, p. 17-19, ill.; "Het Spaans Huis staat op instorten", in: Nieuwsbrief Verbond voor Heemkunde Vlaams-Brabant, jg. 11, 2006, 1e trimester, p. 14-15, ill. [Info: "Het Nieuwsblad 26 januari 2006] Mark Van Roy, "De historische en ecologische rijkdom van de vallei van de Voer", in: Ons Heem, themanummer Mijn Waterweg", jg. 61 (2008), nr. 2 (april-mei-juni), p 44, ill. J. Schouteden - Wéry, "Tervuren en Brabant. Histoire de la région, de la localité et de ses châteaux", in: Annales de la Société Royale d'Archéologie de Bruxelles, XLV, 1941, p.5-128, ill. krten. [Hoofdstuk II behandelt het landschap met de typische gebouwen: hoeven, molens - ook plaatsnamen p. 16-63] D. Schepens e.a., "De volkstellng van 1702 in oostelijk Vlaams-Brabant", Leuven, Familiekunde Vlaanderen. Regio Leuven, 2014. Mina Martens, "Actes relatifs à l'Administration des Revenus domaniaux du Duc de Brabant (1271-1408). Bruxelles, Commission royale d'histoire, 1943, (355 p.), p. 111-113 (Latijn). "Bronnen en documenten tot een Middeleeuwse Molengeschiedenis. Middeleeuwse oorkonden over molens in Brabant (1293-1399)", Molenecho's, X, 1982, 3, p. 104-107. Mailbericht Herman Swinnen, 15.07.2015. www. sos-erfoed-tervuren. be www. 3wplus.be/hetspaanshuis
Persberichten Paul Geerts, "Spaans Huis op het nippertje gered van ondergang", in: Randkrant, Maandblad voor de bewoners van de Vlaamse Rand, jg. 10, 2006, nr. 4, april, p. 25. WFH, "Restauratie Spaans Huis komt in zicht", in: Het Nieuwsblad, 26.04.2007. WFH, "Restauratie Spaans Huis start dit jaar", in: Het Nieuwsblad, 07.07.2007. WFH, "Spaans Huis stort volledig in", in: Het Nieuwsblad, 25.03.2005. Willy Fluyt, "Park van Tervuren wordt regionaal pareltje", in: Het Nieuwsblad, 22.03.2003. "Restauratie Spaans Huis goedgekeurd", www.tervuren.be (2006) Annick Henrotin, "Le Gordaalmolen de Tervuren bat de l'aile", Le Soir, 08.08.1990. "Open Monumentendag in Tervuren", nieuwsclub.be, 29.08.2011.
Mailberichten Kurt Singulé, 19.01.2018.
|