De abdij van Grandpré is gesticht in 1231 door de abdij van Villers-la-Ville, op gronden waarvan deze laatste de eigenares was sinds 1209, en waarop zij een "grangia" had gevestigd. Maar de dotatie die noodzakelijk was om een nieuwe abdij op te richten, werd gedaan door de graaf van Namen Philippe de Courtenay († 1227): hij deed afstand aan de monniken van Villers-la-Ville van 400 bunders bos van het woud van Marlagne (zodat daar dan het dorp Bois-de-Villers is ontstaan) in ruil tegen hun gronden in Grandpré. De abdij is nooit zeer bloeiend geweest en telde in de beste jaren 12 tot 15 monniken en enkele lekebroeders.

Voor wat betreft de gebouwen (waarvan enkel de dienstgebouwen nog bestaan) zijn de bronnen zeer schaars. De molen die gelegen is bij de ingang van de hoeve is waarschijnlijk opgericht in de periode van de stichting van de abdij. Zijn grondplan is gevormd in L-vorm, maar dat kan het resultaat zijn van talrijke aanpassingen. Langs de massieve hoofdvleugel loopt in het zuiden een bijpas waarvan de bedding met kalkstenen is aangelegd, wat een aanduiding zou kunnen zijn van zijn hoge leeftijd. In de tegenoverliggende gevel vinden we een brede poort met, in de korfboogvormige omlijsting, de datum 1685. Maar de meeste andere openingen zijn aangebracht geweest in de XIXe of XXe eeuw. De kleine vleugel in winkelhaak was de woning van de molenaar. Op een rechterdeurstijl van een deur die thans is toegemetst, treffen we het jaartal 1673 aan. Ook in deze vleugel is alleen een venster met dwarsstijl oorspronkelijk. Alle openingen in de zijgevel dateren uit de XVIIIe eeuw. Zoals in alle oude (cisterziënzer)kloosters is er grote aandacht besteed aan de waterhuishouding. De abdij staat op de samenloop van de Samson met de beek Sté. De monniken legden er derwijze vertakkingen en dijken aan dat, rekening houdend met de loop van de Samson, er zowel watertoevoer was voorzien voor het klooster als een mogelijkheid om het afvalwater af te voeren, terwijl de twee molens steeds voldoende over water beschikten om te draaien. Zoals in vele cisterziënzerkloosters zijn delen van de rivier en van die aftakkingen overwelfd en lopen ze onder de gebouwen. Uit recente studies blijkt dat de hydraulische inrichtingen van de cisterziënzerabdijen wellicht ontworpen werden door monniken die in dat werk werkelijk gespecialiseerd en daartoe gevormd waren. Naast een koren- was er ook een oliemolen.

Het binnenwerk van de molen is volledig verwijderd. Thans is het gebouw ingericht als woning en dokterspraktijk. Het rad en de inrichting zijn verdwenen. Twee molenstenen sieren de voorgevel. Het gehele abdijcomplex is sinds 1987 in restauratie. Het door de monniken aangelegde kanalensysteem, dat water van de Samson naar de visvijvers, molens en werkplaatsen leidde, is in verval geraakt, maar wordt stukje bij beetje hersteld. Mogelijk zal er in de toekomst weer water langs de molen stromen.
Het gebouw van de watermolen wordt gerenoveerd en ingericht als landelijke verblijfplaats (aanbesteding in 2010).

Niels Wennekes, Lieven Denewet & Aimé Smeyers

Literatuur

Jacques Toussaint (sous la direction), "Les Cisterciens en Namurois XIIIe-XXe siècle", Namur : Société archéologique de Namur, Musée des arts anciens du Namurois. Monographies; 15, 1998, 295 p., ill.;
"Les chemins de l'eau : les réseaux hydrauliques des abbayes cisterciennes du nord de la France et de Wallonie / coordination redactionnelle par Virginie Boulez, Raymond de Fays ... [et al.]. - Namur : Institut du patrimoine wallon, 2004. - 144 p. : ill.
Roger Delooz, “Les beautés du namurois. La région de Gesves”. Lonzée, l'Auteur, 1992, 116 p.