De Kievermontmolen is een watermolen gelegen op de Mol-Nete aan de Keulsekarstraat nabij de weg van Geel naar Mol. Hij werd oorspronkelijk opgericht in hout in 1472 (eerste vermelding in de schepenregisters van Geel) en werd als banmolen vernoemd in 1482. Hij was toen eigendom van de abdij van Chièvremont nabij Luik.
De naam Kievermont houdt dan ook verband met Chèvremont boven Luik (thans een wijk van Kerkrade, NL). De abdij van Chèvremont was één der oudste. Pepijn van Herstal zou in de Zevende eeuw schenking aan die abdij hebben gedaan in Geel op een vlek die verbasterd "Kievermont " ging heten.
Hebben de abdijen in Kievermont de oudste Geelse watermolen opgericht? Best mogelijk! Zeker is dat in 980 gans Chèvremont, abdij incluis, werd verwoest en dat de goederen naar het kapitel van Aken overgingen In de dertiende eeuw werden ze dan weer verkocht aan wereldlijke heren. Zo kwamen de Geelse goederen Geelse heren toe.
De graanmolen in 1472, net zoals de Wildersmolen en de Oosterlomolen eigendom van de heren van het Land van Geel.
Om overstromingen te vermijden lieten de overheden aan de molen een peilteken of pegel plaatsen. Zo herplaatste ingenieur-majoor de Hucher in opdracht van de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia in 1765 deze pegel. Zware boeten waren voorzien voor moedwillige molenaars, die het water boven de pegel lieten stijgen. In de "Blijde Inkomst" van Hendrik van Merode als heer van Geel van 2 augustus 1559 wordt gestipuleerd: "Ende zoo wat molenaer oft ook iemand anders het water steygende aleert beneden den pegel ware; ... zal verbeuren 't onzen behoef 20 ponden philipsguldens".
Vroeger waren ook karpers, snoeken, zoetwateroesters en vooral palingen trouwe klanten in de buurt van een watermolen. Rond 1490 moesten de pachter van de drie Geelse watermolens aan Jan II van Merode, heer van Geel, per jaar niet minder dan 4100 palingen leveren.Overtollig water kon worden opgevangen in een "vloedbeemd", via spuien met kleppen, zoals er voor 1762 al waren aangebracht in de dijken boven de molens van Oosterlo en Wilders.
Molenpachters uit de 18° eeuw: 1725 Verellen; 1740-'45: Gilliam Keersmaeckers; 1760: Praets van Trien Kenis, weduwe Jan Cools 1769; Gommer Praets; 1792: Thomas Willems- Praets. Vennoot 1916 met Willems was notaris Peetermans. Vader Keersmaeckers maalde op de Kievermont, dochter op de Gansakkermolen (windmolen) . Toezichter op de watermolen: Adriaen Praets. Wilden de vennoten zich in Kievermont speciaal toeleggen op smoutslagerij en brouwerij? En op de Gansakkermolen op het graanmalen?
Op het einde van het Ancien Régime behoorde de watermolen van Kievermont (evenals die van Wilders en Oosterlo en de windmolen van Baantveld) aan de laatste dame van Geel, princesse de Rohan. Dit werd door Franse revolutionairen aangeslagen en verkocht.
In 1804 werd de molen door de Franse republiek verkocht aan P. Lefebvre. Eigenaar in 1816 was Thomas Willems - Praets, molenmakers op de Markt. Evenals de andere banmolens, werd de Kievermontse molen in 1811 gekocht door de maalders van 20 jaar vroeger.
Kadasterbeschrijvingen: - ca. 1817: Il y a dans la commune de Gheel six moulins à eau ou à vent pour grains ou huille. Ces six moulins sont divisés en 5 classes à raison de la différence de leur valeurs réelles. La première sera formée du moulin à eau d'Adrien Heylen et il sera évalué brut et n et 800 francs". - 1833: "op de Nethe glegen, heeft een draeywerck en twee paer steenen alleen dienende tot het malen der graenen, hij is minder en kleinder dan M589 (watermolen Wildersedijk) en zeer afgelegen, in genoegzaemen staet van onderhoud, het water ontbreekt hem bij aanhoudende droogtens, verpacht aan Jan-Baptist Heylen)
Eigenaars na 1800: - 1804, verkoop: Lefebvre P. - 1811, verkoop: Willems-Praets Thomas, molenmaker te Geel - ca. 1817, eigenaar: Heylen Adrien - voor 1834, eigenaar: Heylen-Van den Broeck Jan-Baptist, molenaar te Geel - 09.05.1834, verkoop: Luyts-Schillebeeckx Jacques, molenaar te Retie (notaris Peeterman) - later, erfenis: de erfgenamen (overlijden van de echtgenoten Luyts-Schillebeeckx) - 01.04.1859, deling: Luyts Marie, echtgenote Jacobs Louis, zadelmaker te Mol (notaris Van Praet) - 13.04.1886, erfenis: en de kinderen en andere erfgenamen (andere erfgenamen: a) Jacobs Joseph, molenaar te Geel, b) Jacobs Eugène, molenaar te Geel en Jacobs Hortense (overlijden van vrouw Luyts) - 31.08.1891, deling: Jacobs-Godtseels Eugène, molenaar te Geel (notaris Raets) - 22.08.1895, ruil: a) Jacobs-Godtseels Eugène, molenaar te Geel en b) Jacobs-Verelst Joseph, brouwer te Leopoldsburg (notaris Raedts) - 20.09.1918, verkoop: Mennen-Gielis Joannes Jacobus Ludovicus, molenaar te Tongerlo (notaris Verbist) - 28.09.1935, erfenis: de weduwe en de kidneren (overlijden van Joannes Mennen) - 22.02.1941, verkoop: Coppens-Mennen Jozef Jan Louis, molenaar te Geel (notaris Verbist) - 17.09.1958, erfenis: de weduwe en de kindeen (overlijden van Jozef Coppens) - 30.11.1964, verkoop: Mathieu-Mennen Henri Constant en de kinderen uit het eerste huwelijk, kleermaker te Mool - 30.04.1966, verkoop: Gemeente Geel (handeling burgemeester - watermolen met toebehoorten, met sluis voor ontlasting, molenhuis) - 2006, verkoop: particulieren
In 1966 verkocht de weduwe van de laatste molenaar Coppens, de watermolen samen met de sluizen, het maal- en ook het visrecht aan de gemeente Geel. Om overstromingen te voorkomen werden de sluizen en het waterrad afgebroken. Het hoge molengebouw met drie verdiepingen en plat dak, alsook het bijgebouwtje met puntdak en bedekt met golfplaten bleven over. Het water stroomt voorbij het molengebouwtje in een vijververbreding van de Mol-Nete. De gemeente Geel verkocht de molen in 2006 wederom aan een particulier. De nieuwe eigenaars hebben het gebouw voor bewoning gerenoveerd .
De Vlaamse Milieumaatschappij liet in 2009, in het kader van het herstel van de vrije vismigratie op de grote Nete en Molse Nete, bij de Kievermontmolen een visdoorgang (vishelling) plaatsen. Ontwerper was Technum nv uit Hasselt (Mattias Vansteenwegen). De opdracht behelsde: Alle grondwerken nodig voor het verwezenlijken van de visdoorgang, wandelpad en beplantingszones Opbraak bestaande doorstroomconstructie (molen) tot tegen het bestaande gebouw Metselen muur tegen het bestaand gebouw Bouw vismigratiesysteem d.m.v. riffles en pools Bescherming taluds d.m.v. ruw breuksteenmetselwerk op een betonfundering of op stortstenen of d.m.v. kokosblokken of schanskorven Bescherming bodem d.m.v. stenen op een betonfundering of op een fundering van stortstenen Bezaaiing en beplanting van bosgoed en hoogstam De uitvoering gebeurde door Heylen bvba uit Herentals, die bij de aanbesteding van 1 december 2008 een bod deed van €135.214,60 Bij deze werken werd het gebouwtje over het onderslagrad weggenomen. Tijdelijk was de metalen wateras en het metalen rozet waarin de houten spaken van het onderslagrad staken, weer zichtbaar, maar deze werden geheel verwijderd.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Aanvullende informatie
Intekendatum: 01.12.2008, 10 u. Molen: Geel (Antw.), Kievermontmolen - watermolen met (verwijderd) overdekt houten onderslagrad Bouwheer: Vlaamse Milieumaatschappij, Afd. Operationeel Waterbeheer Buitendienst Antwerpen, Antwerpen Ontwerper: Technum nv, Hasselt (Mattias Vansteenwegen) Opdracht: Herstel van vrije vismigratie op de Grote Nete en Molse Nete - bouw vishelling Kievermontmolen. De opdracht behelst: Alle grondwerken nodig voor het verwezenlijken van de visdoorgang, wandelpad en beplantingszones Opbraak bestaande doorstroomconstructie (molen) tot tegen het bestaande gebouw Metselen muur tegen het bestaand gebouw Bouw vismigratiesysteem d.m.v. riffles en pools Bescherming taluds d.m.v. ruw breuksteenmetselwerk op een betonfundering of op stortstenen of d.m.v. kokosblokken of schanskorven Bescherming bodem d.m.v. stenen op een betonfundering of op een fundering van stortstenen Bezaaiing en beplanting van bosgoed en hoogstam cat. B en G, kl. 2; 60 werkdagen Plaats aanbesteding: Vlaamse Milieumaatschappij, Afdeling Operationeel Waterbeheer Buitendienst Antwerpen, Lange Kievitstraat 111-113, 2018 Antwerpen Offertes: Heylen bvba, Herentals, €135.214,60; Van Raak, Weelde, €170.741 Toewijzing: Heylen bvba, Herentals
Werken M.A. Erens, "De beide Neten onder Maria-Theresia", in: De Zuiderkempen, IX, nr. 4, 1940, p. 57-58. H.J. Domsta, "Het goederenbezit der Prinsen van Merode in de 15de eeuw in Brabant", in: Bijdragen tot de geschiedenis", jg. 53, afl. 3-4, 1970, p. 151. E.P. Verbist, "Chronyken van Gheel", in: Jaarboek van de vrijheid en het Land van Geel, jg. 4? 1965, p. 246-247. Geel van gisteren tot morgen, Mol-Geel, s.d. Goeden dag uit Gheel, 1901-2001, Geel, 2001. Jaarboeken van de Vrijheid en het Land van Geel, I-XXXV, 1962-1999. M.H. Koyen & M. De Bont, Geel door de eeuwen heen, Geel, 1975. A. Nevelsteen, Geel met zijn gehuchten, Tongerlo, sine dato. W. Van Broeckhoven, Geel in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1972. Goeden dag uit Gheel, 1901-2001, Geel, 2001. J. Heyns, "Eugène Jacobs, een ondernemer uit de "Belle-Epoque. Over een Kievermontse molenaar-brouwer, zijn familie en zijn werknemers", in: Jaarboek van de Vrijheid en het Land van Geel, XXXII, 1996, p. 70-82. H. Holemans & P. Lemmens, "Molens der Zuiderkempen", Nieuwkerken, 1978, p. 31, 39. Herman Holemans, "Wind- en watermolens ivan de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-G", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem, 2009. M. De Bont, "De Molens van Geel", Geel, 1981, p. 9,27; Frans J.B. Dirks, "Watermolens van de provincie Antwerpen", Antwerpen, 1990, p. 102-104; "Een beknopt overzicht van de molens van Geel", in: De Belgische Molenaar, LXXII, 1977, nr. 9 (7 mei), p. 122-123; F. Belmans & W. Van Broeckhoven, "De molens te Geel: de watermolen van Kievermont", in: De Zuiderkempen, XI, 1942, nr. 2, p. 104-105; "Gemeente Geel koopt watermolen van Kievermont", in: De Belgische Molenaar, LX, 1965, nr. 19 (7 okt.), p. 300; K. Kempen, "Verpachting van 's heren molens onder Geel", in: Jaarboek I van de Vrijheid en het Land van Geel", 1962, p. 113-122; "Rond Geel malen vele molens", in: De Belgische Molenaar, LII, 1957, nr. 27 (16 nov.), p. 409; Jaarboek van de Vrijheid en het Land van Geel, nr. 10, 1971. Patrick Praats, "Stamboek van de familie Praats". H. Kennes & R. Steyaert, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Mol, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N5", Brussel - Turnhout, 2002.
Geel, Antwerpen
