De Watermolen, Eilandmolen of Molen van Kottem van Sint-Lievens-Houtem is een watermolen met metalen bovenslagrad op Molen- of Kottembeek in Eiland nr. 25.

Hij werd voor 1210 gebouwd en was dan eigendom van de Sint-Baafsabdij te Gent.  In het inkomensregister van deze abdij van 1228 wordt een molenaar in Sint-Lievens-Houtem vermeld. "Henricus de Landenghem de molendino" te Sint-Lievens-Houtem, was in 1266 één van de 607 cijnsplichtigen van de Sint-Pietersabdij te Gent (Rijksarchief Gent, Fonds Sint-Pietersabdij, Reeks II, nr. 28, anno 1265-1269).

Naast de Watermolen, bezat de Sint-Pietersabdij van Gent  in 1364 ook een korenwindmolen in Sint-Lievens-Houtem. Deze brandde af in 1486  en werd nooit meer herbouwd.

Er bleven verschillende pachtbrieven bewaard, zoals uit 1480. Na de afschaffing ivan de Sint-Baafsabdij in 1540 (Karolijnse Consessie) wer de watermolen eigendom van het bisdom Gent.

Uit de penningkohieren van Sint-Lievens-Houtem (1571), f° 24 r°: "Lieven Cuyse haudt in pachte van minen heere ende der cappittele van Ste Baefs den watermuelen te Ste Lievens Hautem de welck hij huert voor 8 p. gr. tsjaers".

In 1798 werden de eigendommen van het bisdom Gent te Sint-Lievens-Houtem verkocht, waaronder de watermolen. Die kwam in in particulier bezit.

In het proces-verbaal van afscheiding van de gemeente Sint-Lievens-Houtem uit 1813 staat genoteerd: "il y a deux moulins dans cette commune. Un à vent et un à eau. Ils sont tous les deux affermés mais avec d'autres propriétés, en sorte qu'il n'est pas possible de fixer son revenu avant d'avoir déterminé les évaluations définitives. L'expert les a évalués provisoirement comparativement avec le moulin de la communde de Vlierzele, dont la valeur est de 448 et en considération de leur grandeur et situation, il a fixé leurs évaluation ainsi qu'il suit: le moulin à vent brut à 448, déduction faite d'un tiers (147) pour réparations et entretien, donne un revenu de 301. Le moulin à) eau brut à 360, déduction faite d'un tiers (120) pour réparations et entretien, donne un revenu net de 240."

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Matthijs Ferdinand, molenaar te Sint-Lievens-Houtem
- 16.12.1851, verkoop: De Groote-Verbeken Hendrik, burgemeester te Bavegem (notaris Claeys)
- 28.12.1890, erfenis: De Groote-Verbeken Hendrik, de weduwe (ze hertrouwt later met Galmart Louis) (overlijden van Hendrik De Groote)
- later, eigenaar: Galmart-Verbeken Louis, eigenaar te Bavegem
- 04.03.1899, verkoop: De Groote-Gesels Karel Jan, landbouwer te Sint-Lievens-Houtem (notaris Verbrugghen)
- later, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Karel Jan De Groote)
- 14.12.1918, afstand: Gesels Marie Sylvie, molenarin te Sint-Lievens-Houtem (notaris Verbrugghen)
- 28.05.1926, verkoop: Van Trappen-Van Crombrugge René Oscar Joseph, bediende te Sint-Joost-ten-Node en later molenaar te Sint-Lievens-Houtem (notaris Verbrugghen)
- 16.08.1933, verkoop: Van Steenberge-De Smaele Remi Prosper, landbouwer te Sint-Lievens-Houtem (notaris Verbrugghen)
- 21.11.1935, erfenis: a) Van Steenberge Elvire (voor 1/4 volle eigendom + 1/4 naakte eigendom), zonder beroep te Sint-Lievens-Houtem en b) Van Steenberge Remi Prosper (voor 1/2 volle eigendom + 1/2 vruchtgebruik), molenaar te Sint-Lievens-Houtem (overlijden van vrouw De Smaele)
- 23.04.1941, verkoop: Van Steenberge-De Schrijver Remi, molenaar te Sint-Lievens-Houtem (notaris De Vuyst)
- 25.09.1970, erfenis: de weduwe, de kinderen en de consoorten (overlijden van Remi Van Steenberge)
- 13.07.1991, deling: Van Steenbergen Anita Lucienne, echtgenote Van Eeckhaut Jean Pierre, te Sint-Lievens-Houtem (notaris Janssens).

Tot in 1959 was de molen nog in gebruik.

De Molenbeek heeft bij het molengebouw een verval van 4,5 meter. Er is geen bypass aanwezig. Op de linkeroever is er bebouwing, terwijl op de rechteroever over een lengte van ongeveer 100 meter weiland en houtkant voorkomt. Het metalen bovenslagrad is haast volledig weggeroest. Het mechanisme is nog aanwezig, met drie steenkoppels. Bakstenen gebouw onder zadeldak (niet evenwijdig aan de straat, mechanische pannen), uit de 19de eeuw. Voorgevel met rechthoekige deur onder houten latei. Zijpuntgevel aan de beekkant op gecementeerde onderbouw, rechthoekige en segmentboogvormige vensters.

Op 17 februari 1994 werd de molen beschermd als monument (met inbegrip van het molengebouw, de molenuitrusting met toebehoren en de sluis met beide wanden) en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht.

De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) kocht in 2007 de watermolen aan op het Eiland in het Houtems centrum. Molenhuis en maalwerk worden hersteld en komen in aanmerking voor een toeristische bestemming. De vervallen watermolen op het Eiland in het centrum van Sint-Lievens-Houtem kan een tweede leven krijgen als waterkrachtcentrale en als toeristische attractie. Dat is een van de aandachtspunten van het gemeentebestuur dat tegen 2020 ook zijn CO2-uitstoot met 20 procent wil verminderen. Recent liet de VLM enkele instandhoudingswerken uitvoeren.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Souffreau Georges L., Geschiedenis van de Watermolen (voor 1228-2013), van de Stenen Korenwindmolen Thienpontmolen (1781-romp) en van de Stenen Korenwindmolen op de Weehage (1846-1964) te Sint-Lievens-Houtem, Woubrechtegem, 2013,

In dit boek wordt de geschiedenis geschetst van de drie molens (één water- en twee windmolens) te Sint-Lievens-Houtem.

Van de watermolen van de abdij van Sint-Baafs te Gent, later, na de afschaffing in 1540 eigendom van het bisdom Gent, hebben we de meeste gegevens kunnen verzamelen. Al in het jaar 1228 is er te Sint-Lievens-Houtem sprake van een molenaar in een inkomensregister van de abdij. Van dan af kunnen we een lange rij van watermolenpachters benoemen. We vonden in het abdijarchief eveneens aanwijzingen dat er al in 1364 sprake is te Sint-Lievens-Houtem van een windmolen van de abdij, die uiteindelijk in 1486 werd afgebrand en nooit meer werd heropgebouwd. Als in 1798 de eigendommen die het bisdom Gent te Sint-Lievens-Houtem bezit, waaronder de watermolen, door de Franse bezetter worden verkocht, komt de molen in particulier bezit. Vanaf 1959 is de watermolen nu al buiten gebruik. Na de aankoop ervan in 2007 door de Vlaamse Landmaatschappij, is er opnieuw hoop op verbetering.

In het jaar 1781 vraagt Livinus Boterbergh uit Hillegem oktrooi aan om te Sint-Lievens-Houtem, op de kouter genaamd De Hoeve, een stenen windmolen te mogen oprichten. Dat wordt hem toegestaan. Deze windmolen zal tot 1948 met windkracht in bedrijf blijven. Nadien wordt de molen ontmanteld en de romp omgebouwd tot woning.

Van de stenen windmolen op de Weehage te Sint-Lievens-Houtem, die in 1846 door Karel Lodewijk van der Cruijssen uit Letterhoutem wordt gebouwd, werden maar schaarse gegevens teruggevonden. Deze windmolen zou al omstreeks 1935 zijn gestopt met malen en werd uiteindelijk in het jaar 1964 afgebroken.

We hopen met dit boek een weinig bekend onderdeel van de geschiedenis van Sint-Lievens-Houtem te hebben belicht. Het valt te hopen dat hiermee vooral de voorziene restauratie van de watermolen van de Sint-Baafsabdij een nieuw impuls moge krijgen.

Het boek telt 128 bladzijden en is rijk geïllustreerd. Het is te verkrijgen aan de prijs van 10,00 €.

Bestellingen
Georges L. Souffreau, Bosstraat 30, 9550 Woubrechtegem, tel. 053-627693, e-mail: gsouffreau@telenet.be. Bank: IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE22Port binnenland: 3,30
Nederlandse lezers gelieven te bestellen bij het Molencentrum te Roosendaal (johnverpaalen @ home.nl)

Literatuur

Archieven
Rijksarchief Gent, Fonds Sint-Pietersabdij, Reeks II, nr. 28 (anno 1265-1269).
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Sint-Lievens-Houtem (1571), f° 24 r°.

Werken
Ignace Van der Kelen, "De watermolen van Houtem", Heemkunde Houtem, I, 2014, 1, p. 14 e.v.
R. Haeseryn, "Bouwstoffen tot de geschiedenis van de Vlaamse persoonsnamen in de 13e eeuw", in: Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, 1957, p. 309-341.
Souffreau Georges L., Geschiedenis van de Watermolen (voor 1228-2013), van de Stenen Korenwindmolen Thienpontmolen (1781-romp) en van de Stenen Korenwindmolen op de Weehage (1846-1964) te Sint-Lievens-Houtem, Woubrechtegem, 2013, 128 p.
Luc Goeminne, ""Anthroponymische studies als bron voor een middeleeuwse molengeschiedenis", Molenecho's, IX, 1981, 3, p. 19-20.
André ver Elst, "De watermolens van Antwerpen en Vlaanderen in beeld", Zaltbommel, foto 63.
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962).
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-T", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", 2007, p. 38-39.
C. D'Huyvetter, B. deLongie & M. Eeman m.m.v. A. Linters, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N2 (H-Z)", Brussel - Gent, 1978.
Paul Huys, "De watermolen te Sint-Lievens-Houtem door brand vernield in 1607", in: Molenecho's, XXXVII, 2009, nr. 3.
Paul Huys, "Waar bevindt zich Henri Van der Hechts schilderij van de (water)molen van Sint-Lievens-Houtem (1884)", in: Molenecho's, XXXVII, 2009, nr. 3.
De Potter F. & Broeckaert J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen,Gent (1895), reeks V, dl. V.
Van den Abeele-Bellon R., Sint-Lievens-Houtem, (Toerisme in Oost-Vlaanderen, 1967/2, p. 26-29).
Herman Laneau, "Wandeling", Het Nieuwsblad, 19.03.2010.
Duquet Frans, "Een watermolen te Kotthem", Darcos (Dienst voor Archeologie en Oudheidkunde te Sint-Lievens-Houtem), XIX, 2002, 4, p. 10-11.
Duquet Frans, "Het oude Sint-Lievens-Houtem", Sint-Lievens-Houtem, 1993.
Duquet Frans, "Zo was Sint-Lievens-Houtem".

Persberichten
Herman Laneau, "Molen wordt straks waterkrachtcentrale", Het Nieuwsblad, 02.02.2015.
HLS, "Bufferbekken maakt installatie kleine waterkrachtcentrale mogelijk", Het Nieuwsblad, 28.09.2016.

Mailberichten
Maarten Osstyn, Adegem, 21.01.2017.