Deze watermolen op de Molenbeek staat op de hoek van de Leopold III- en de Elenestraat, op ruim 100 meter van de kerk van Elene.
De geschiedenis van deze molen is nauw verbonden met die van de eigenaars van het Kasteel van Leeuwergem. Een eerste watermolen werd opgericht in 1399. Een nieuwe werd opgericht bij octrooi van 26 april 1643 door de watergraaf van Vlaanderen aan Valencijn de Lannoy, heer van Leeuwergem en Elene. Het origineel octrooi op perkament en bijbehorende stukken bleven bewaard in het Rijksarchief te Gent (zie bij de bronnen). Er blijven diverse prijsschattingen en pachtcontracten bewaard uit de 17de-18de eeuw.
In 1718 werd aan de molen een stampkot aangebouwd en in 1739 werd zelfs octrooi bekomen om een tweede watermolen met stampkot op te richten. Wat ook gebeurde. Deze tweede watermolen werd echter al 1762 weer afgebroken.
Op 21 juni 1791 werd in Leeuwergem bij Zottegem, in de herberg “de Klokke” van de weduwe Vermeulen, openbaar verpacht: een allerschoonste stenen korenwindmolen met het stampkot erin, alsmede de watermolen met hofstede, schuur, stallen en nog andere gebouwen, gestaan en gelegen binnen de parochies van Leeuwergem en Elene, groot onder boomgaard, hoving en landen omtrent 5 bunderen. Actueel gebruikt door Judocus Livinus Moens; vrij vanaf 1 november 1791. Dit alles staat te lezen in een advertentie dat in de "Gazette van Gend" van 6, 13 en 16 juni 1791 verscheen.
Uit het proces-verbaal van afbakening van de gemeente Elene, 1823 lezen we over de watermolen: "Der bestaat ook een molen door het water gedreven gelijkkelijk aan de heer graaf D'Hane de Steenhuyze te Gent toebehorende, deze dient alleenlijk tot het malen van granen. Het is gelegen op eene beek welke weinig water oplevert en hem toelaat slechts eenige maandenper jaar te draaien. Gelijk bij hgebre aan huurcedel heeft de taksateur, naar daar over inlichtingen ingewonnen te hebben en in evenredigheid van veel andere molens, dien geschat aan een opbrengst van fl. 90, af wegens herstel en onderhoud een derde maakt voor zuivere jaarlijkse opkomst fl. 60".
Nog tot ca. 1960 was de molen nog in gebruik. In 1973 werd de molen ingericht als café-restaurant, later onder de benaming restaurant "Bistro Alain" en thans als restaurant "In den Groenen Hond" (tel. +32(0)9 360 12 94, e-mail: info @ indengroenenhond.be).
Opeenvolgende eigenaars sinds 1823 - 1823, eigenaar: D'Hane de Steenhuyze, te Gent - na 1834, eigenaar: a) D'Hane-Rodriguez d'Evora y Vega Jean Baptiste en b) D'Hane Auguste Joseph, te Gent - 19.12.1844, deling: D'Hane de Steenhuyze Edmond Joseph Marie Ghislain, eigenaar te Gent (onderhandse akte) - 11.09.1877, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Edmond D'Hane de Steenhuyze) - 11.02.1879, deling: Van den Hecke de Lembeke - Van de Woestijne Leon, eigenaar te Gent (notaris Van de Weyer) - 18.10.1898, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Van de Woestijne) - na 1899, erfenis: en de kinderen (overlijden van Leon Van den Hecke de Lembeke) - 26.06.1917, deling: de Nieulant de Pottelberghe - Van den Hecke de Lembeke Charles, de weduwe, zonder beroep te Gent (notaris Van Herreweghe) - 21.08.1940, erfenis: della Faille d'Huysse - Van den Hecke de Lembeke Baudouin Gabriël Guy Adolf en consoorten, zonder beroep te Elene (overlijden van de weduwe van Charles de Nieulant de Pottelberghe) - 18.09.1942, deling: a) della Faille d'Huysse - Van den Hecke de Lembeke Baudouin Guy Adolf (voor naakte eigendom), advocaat te Elene en b) della Faille d'Huysse - Pycke de Peteghem Jacques (voor vruchtgebruik), zonder beroep te Lase-Chapelle-Saint-Lambert (notaris Van der Eecken) - 06.04.1945, erfenis: a) della Faille d'Huysse - de Beaufort Idesbald Leon, de weduwe en de kinderen (voor naakte eigendom), eigenaars te Elene en b) Della Faille d'Huysse - Pycke de Peteghem Jacques (voor vruchtgebruik), zonder beroep te Lasne-Chapelle-Saint-Lambert (overlijden van Baudouin della Faille d'Huysse) - 14.06.1955, einde vruchtgebruik: della Faille d'Huysse - de Beaufort Idesbald Leon, de weduwe en de kinderen, eigenaars te Elene (overlijden van Jacques della Faille) - 06.09.1962, deling: a) della Faille d'Huysse - de Montpellier de Vedrin Guy Albert Jean Joseph (voor naakte eigendom), eigenaar te Elsene en b) della Faille d'Huysse - de Beaufort Idesbald Leon, de weduwe (voor vruchtgebruik), zonder beroep te Elsene (notaris Story) - 22.02.1963, verkoop: a) Platevoet Roger Camille, geneesheer te Zottegem, b) Debacker-Van der Straeten Marcel Cyriel, verzekeringsopziener te Strijpen en c) Schoonjans-Jansegers Jozef Victor, landmeter vanhet kadaster (notaris Van den Bossche) - 30.11.1967, erfenis: a) Platevoet Roger Camille, geneesheer te Zottegem, b) De Backer Marcel Cyriel, verzekeringsopziener te Strijpen en c) Schoonjans-Jansegers Jozef Victor, landmeter van het kadaster t(e Strijpen (overlijden van vrouw Van der Straeten) - 06.11.1968, deling: Platevoet Roger Camille, geneesheer te Zottegem (notaris Bellot) - 12.06.1970, verkoop: Roelandt-Van Twembeke André Paul, bediende te Elene (notaris Story) - 02.08.1973, verkoop: a) De Vos-Stalpaert Nestor Xaveer, handelaar te Herzele en b) De Wolf-De Koker Raphaël Desideer, ambtenaar te Harelbeke (notaris Van Rossom) - 11.02.1982, gift: a) De Wolf-De Koker Rafaël Desideer (voor 1/2 vruchtgebruik), handelaar te Herzele, b) De Vos-Standaert Nestor Xavier (voor 1/2 vruchtgebruik), handelaar te Herzele en c) De Pauw-De Vos Remi (vor 1/2 naakte eigendom), zaakvoerder te Bredene (notaris Lahaye) - 24.02.1984, afstand: De Wolf-De Koker Rafaël Desideer, hypotheekbewaarder te Herzele (notarissen Van Rossom en Lahaye) - 01.07.1991, verkoop: a) Collewet Alain Jean Michel, restaurateur te Elene en b) Kusseler Brigitte Mariette, hulp in zaak (notarissen Van Rossom en Story).
Technische beschrijving Het overdekte ijzeren bovenslagrad is bewaard maar wel verroest. Het heeft een diameter van 2,65 meter en is 1,60 m breed. Het binnenwerk is nog gedeeltelijk aanwezig, zoals de kollergang. Baksteenbouw met verwerking van natuursteen, afgedekt met zadeldak (Vlaamse pannen). Hierbij aansluitend, recenter volledig verbouwd molenaarshuis van zes traveeën en anderhalve verdieping onder zadeldak (pannen), uit de tweede helft van de 19de eeuw. Beschilderde baksteenbouw met getoogde muuropeningen (1842).
Lieven DENEWET, Georges SOUFFREAU, Herman HOLEMANS
Aanvullende informatie
Uit het proces-verbaal van afbakening van de gemeente Elene, 1823: "men bevindt te Elene een molen door de wind bewogen en dienende tot het malen van graan, en zaaiden (sic, lees: zaaden), dezen is toebehorende aan de heer graaf D'Hane de Steenhuyze te Gent. Van den gezegden eigendom geen huurcedel hebbende kunnen bekomen heeft de taksateur berichten ingewonnen, die naar overzien te hebben de schatting der molens in de omliggende vredegerechten Maria Horebeke en Oosterzele, hem die heeft doen schatten aan eene huurwaarde van fl. 180 waar op een derde voor herstel en onderhoud moet afgetrokken worden; blijft voor de zuivere opkomst fl. 120. Der bestaat ook een molen door het water gedreven gelijkkelijk aan de heer graaf D'Hane de Steenhuyze te Gent toebehorende, deze dient alleenlijk tot het malen van granen. Het is gelegen op eene beek welke weinig water oplevert en hem toelaat slechts eenige maandenper jaar te draaien. Gelijk bij hgebre aan huurcedel heeft de taksateur, naar daar over inlichtingen ingewonnen te hebben en in evenredigheid van veel andere molens, dien geschat aan een opbrengst van fl. 90, af wegens herstel en onderhoud een derde maakt voor zuivere jaarlijkse opkomst fl. 60.
Georges Souffreau, "Geschiedenis van de houten korenwindmolen te Leeuwergem (voor 1399-1677) en van de koren- en oliewatermolen (voor 1399-1960) en van de stenen koren- en oliewindmolen (1762-2013) te Elene", Woubrechtegem, 2013, 110 p. Van de houten korenwindmolen die eens te Leeuwergem stond, is al sprake in het jaar 1399. Het is echter pas vanaf 1629 dat we, -door de heerlijke rekeningen van Leeuwergem-Elene-, meer over hem zullen te weten komen. Aangezien de windmolen in de maand oktober van het jaar 1677 afbrandde en daarna nooit meer werd heropgebouwd, eindigt daar onze beschrijving. Van de koren- en oliewatermolen die te Elene op de Molenbeek stond, weten we heel wat meer. Er moet al heel vroeg een watermolen te Elene hebben bestaan, maar het is pas met de oprichting van een nieuwe watermolen tijdens het jaar 1642, dat we meer gegevens over hem konden verzamelen. Tot het einde van de achttiende eeuw zijn we over deze watermolen goed ingelicht. Nadien worden de bronnen schaarser. In 1718 werd aan de molen een stampkot aangebouwd en in 1739 werd zelfs octrooi bekomen om een tweede watermolen met stampkot op te richten. Wat ook gebeurde. Deze tweede watermolen werd wel al in 1762 weer afgebroken. De watermolen zou tot het jaar 1960 hebben gedraaid. Nadien werd de installatie verwijderd en de plaats werd omgebouwd tot een eetgelegenheid. De stenen windmolen te Elene dateert van het jaar 1762. Aanvankelijk was in de molen ook een stampkot ingebouwd. Dat werd tussen 1803 en 1826 verwijderd, zodat nadien alleen nog graan werd gemalen. Dat duurde tot 1923. De stenen reus staat nog steeds op dezelfde plaats, maar is er er erg aan toe. Niettemin zou men het gevaarte willen restaureren. Wij hopen het beste voor de toekomst en hebben geprobeerd met dit boek ons steentje daartoe bij te dragen. Het boek telt 110 bladzijden en is te verkrijgen aan de prijs van 10,00 € Bestellingen Georges L. Souffreau, Bosstraat 30, 9550 Woubrechtegem, tel. 053-627693, e-mail: gsouffreau @ telenet.be Bank: IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE22 Port binnenland: 3,50 € Nederlandse lezers gelieven te bestellen bij het Molencentrum te Roosendaal (johnverpaalen@home.nl)
"Over ons", in: www. bistroalain.be Ik, Alain Collewet, heb als doel onze klanten op culinair vlak steeds het beste te presenteren en dit reeds 26 jaar! Ik ben op 1 april 1981 begonnen op de Markt te Zottegem. Ik baatte toen het restaurant "In den Groenen Hond" uit. In 1984 kreeg ik de kans om te verhuizen naar een oude watermolen, die omgevormd werd tot restaurant. Ik had de mogelijkheid om uit te breiden en liet deze zeker niet liggen. Ik bouwde een restaurant, terras en parking. Ik heb toen ook een aperitiefruimte voorzien waar de klanten rustig van een aperitief konden genieten alvorens aan tafel te schuiven. Door de jaren heen heb ik heel wat ervaring opgestreken en ook heel wat diploma's en bekroningen gekregen. Zo ben ik aangesloten bij verschillende verenigingen zoals Culibel, Ambiance, Compagnon de la toque blanche, chaine des Rotisseurs, Les Disciples d'Auguste Escoffier, l'ordre Des Coteaux de champagne... In 2001 heb ik het aperitiefgedeelte veranderd in een bistro. Zo heb ik tot op heden een restaurant en een bistro, elk met een verschillende kaart. Zoals eerder gezegd was de zaal vroeger een watermolen. De Stenenmolen werd voor 1700 opgericht en werd tot rond 1960 gebruikt als korenmolen. De aanwezigheid van een kollergang toont aan dat de molen destijds ook ingericht was als een olieslagerij. De molen is thans ingericht als een restaurant met de naam "Molenhoeve". Een groot deel van het binnenwerk werd verwijderd. Het overdekt metalen bovenslagrad heeft een diameter van 2,65 meter en is 1,60 m breed.
Literatuur
Stadsarchief Gent, Vreemde Steden nr 60 (11 teksten over de watermolen en de windmolen van Elene) Rijksarchief Gent, Inv. 92. Gemeente Leeuwergem-Elene, Oud Archief 58 Octrooi voor de oprichting van een watermolen te Elene door de watergraaf van Vlaanderen te Elene, voor Valencijn de Lannoy, heer van Leeuwergem en Elene (op perkament), 26.04.1643, en bijhorende stukken. 1643-1643 1 omslag 61 Pachtcontracten van de graanwatermolen te Elene, 1671, 1685, 1691, 1711, 1717, 1718, 1727, 1743. 1671-1743 8 stukken 63 Prijzijen van de graanwatermolen te Elene, 1685, 1712, 1763. 1685-1763 3 stukken 66 Pachtcontract en prijzij van van de graanwatermolen te Elene, 1714. 1714-1714 2 stukken 67 Afrekening tussen de heer van Leeuwergem en Elene en de pachter van de graanwatermolen te Elene, 1714. 1714-1714 1 katern 73 Stukken betreffende de oprichting van een windmolen te Elene, 1761. 1761-1761 1 omslag 74 Octrooi van keizerin Maria Theresia op vraag van Pieter Emanuel Joseph d'Hane voor de oprichting van een windmolen te Elene, 25.02.1762 (op perkament). 1762-1762 1 stuk 75 Aannemingscontract voor de bouw van een baksteenoven te Leeuwergem, 1763. 1763-1763 1 stuk 76 Pachtcontract van de windmolen te Leeuwergem, 1785. 1785-1785 1 stuk 77 Prijzij van de goederen toebehorend aan Pieter Emanuel d'Hane, heer van Leeuwergem en Elene, 1786. 1786-1786 1 katern 78 Twee plattegronden van eigendommen van de heer van Leeuwergem en Elene, z.d. (einde 18de eeuw). Top. hist. atlas nr. 1621. 1621-1621 2 stukken 79 Pachtcontract van het neerhof, de watermolen, de stenen windmolen en de stampkotmolen te Elene, 1791. 1791-1791 1 katern 80 Lijst van de ontvangst van tarwe en rogge in Leeuwergem en Elene, jaar IV. 1795-1796 1 stuk 142. Rekeningen van de pachter van de watermolen te Elene (met bewijsstukken, 1704-1707 en 1707-1709. 1 omslag.
Gazette van Gend, 6, 13 en 16 juni 1791.
Georges Souffreau, "Geschiedenis van de houten korenwindmolen te Leeuwergem (voor 1399-1677) en van de koren- en oliewatermolen (voor 1399-1960) en van de stenen koren- en oliewindmolen (1762-2013) te Elene", Woubrechtegem, 2013, 110 p. F.I.J. Gerard, "Histoire des Anciennes Seigneuries de Leeuwergem & d'Elene", Gent, Impr. & Lith. de T & D Hemelsoet, 1853. P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11). Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25). A.J. Soetaert, "Elene door de eeuwen heen", Zottegem, 1978, 90 p. "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962). Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 1998. www. bistroalain.be (thans offline) www. indengroenenhond.be
Elene (Zottegem), Oost-Vlaanderen
