Arnautsmolen

De Molen van Arnauts (huidige benaming) of de Nederste molen, Wijbersche molen (vroegere benamingen) is een korenwatermolen op de Velpe aan de zuidzijde van de Heerbaan (nr. 94) in Miskom, aan de grens met Ransberg en Kortenaken, op 29,56 meter boven de zeespiegel.

De watermolen met onderslagrad werd voor 1500 gebouwd. Jan Van Baussele gaf hem rond 1500 in leen aan Hendrik Van Schoonhoven.

We zien de watermolen aangeduid op de Fricxkaart (1712), de Villaretkaart (1745), de Ferrariskaart (ca. 1775), de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en de kadastrale kaart van de P.C. Popp (ca. 1855).

De molenaarsfamilie Arnauts bezat de molen sinds 1853, vandaar de molennaam. De molen bleef tot in 2015 in handen van deze familie, maar op het laatst werkten ze er niet meer als molenaar. Orgelbouwer Stan Arnauts had in het molenhuis zijn atelier.

De molen werd n 1940 vernield bij de inval van de Duiters; de heropbouw gebeurde in 1941. Tot rond 1960 bleef de molen ook met waterkracht in werking.

De Velpe werd in 1881-1992 verlegd, zodat het molengebouw een eindje van de huidige loop gelegen is. Dan werd een ook vistrap aangelegd, maar de trappen ervan bleken echter onoverbrugbaar te zijn voor vismigratie! Een aanpassing drong zich op...

De laatste molenaar, Paul Arnauts, werd geboren te Kersbeek-Miskom in 1928. Hij heeft zijn hele beroepsleven (dit is tot 1987) gemalen, eerst met stenen, nadien met hamermolens.

Het erf met het woonhuis en de watermolen (met waterrechten) e werd in 2015 verkocht aan de heer en mevrouw Maarten Hertog en Anneke Thea van ’t Oever. Ze plaatsten in 2024 een nieuw middenslagrad uit cortenstaal plaats om groene stroom op te wekken.

Het gebouw is niet beschermd en niet vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Geens Hieronimus (1778-1851), molenaar te Miskom
- 1851, erfenis: zijn kinderen (overlijden van Hieronimus Geens)
- 10.11.1853, verkoop: Arnauts-Geens Joseph, landbouwer te Budingen (notaris Martinquet)
- 08.07.1896, begin vruchtgebruik: a) Arnauts-Nijns Theophiel Corneel (voor naakte eigendom), molenaar te Kersbeek-Miskom en b) Arnauts-Geens Joseph (voor vruchtgebruik), eigenaar te Kersbeek-Miskom (notaris De Hertoghe)
- 05.12.1896, einde vruchtgebruik: Arnauts-Nijns Theophiel Corneel, molenaar te Kersbeek-Miskom (overlijden van Joseph Arnauts)
- 10.08.1905, verkoop: Arnauts-Bilsen Charles Louis, handelaar te Kortenaken (notaris De Booseré)
- 29.12.1924, verkoop: Arnauts-Kemerlinckx Daniël Joseph Octave "Joseph", molenaar te Kersbeek-Miskom (notaris De Booseré)
- 1972, erfenis: Paul Arnauts (zoon van Joseph Arnauts)
- tot 2015: Arnauts Stan, Kersbeek-Miskom
- 2015, verkoop: Maarten Hertog en Anneke Thea van ’t Oever

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Lieven Denewet "De Arnautsmolen van Kersbeek-Miskom: van middeleeuwse graanmolen tot opwekker van groene "Velpestroom", Molenecho's, jg. 53, 2025, 3, p. 101, 124-133.

Bronnen

Archieven

- Provinciehuis Leuven, Tableau de tous les chemins vicinaux. Arrondissement de Louvain (1820).

- Provinciehuis Leuven, Tableau des Rivières. Arrondissement de Louvain. Miscom et Kerstbeek (1820).

- Rijksarchief Leuven, Kerkarchief van Vlaams-Brabant, nr. 60063, Manuaal van de Geestmeester van Miskom, 1492, 1 katern met 18 folio’s, f° 11v (1492)

- Rijksarchief Leuven, Schepengriffies, nr. 1407, f° 205 (1702)

- Rijksarchief Leuven, Schepengriffies, nr. 1361 bis 2, f° 55 (1730)

- Rijksarchief Leuven, Schepengriffies, nr. 6935, f° 20 (1613)

- Tienen, Privé-archief van dr. H. Jacobs, nr. 996, Aandrachten van Miskom, 1716-1741 (1738)

- Tienen, Privé-archief van dr. H. Jacobs, nr. 977, Rekeningenboek van de Kerk en de H. Geest van Miskom, 1615-1639, 270 folio’s, f° 3v (1616)

Landkaarten

- Frickx Eugène-Henri, Kaart van de Nederlanden (1712).

- Villaret, Kaarten van de Franse ingenieurs-geografen, blad 21 (1745-1748).

- Ferraris, Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden (1771-1778).

- Gulikers J., Kersbeek-Miskom. Kadasterplannen (1824).

- Motteau P.J., Primitief kadasterplan van Neerlinter. Sectie A genaamd Den Ransberg in Een Blad (1828).

- Atlas der Buurtwegen. Kersbeek-Miskom (1841) (Provinciehuis Leuven).

- Vandermaelen Philippe, Carte topographique de la Belgique. Kersbeek en Miskom (1854).

- Popp P.C., Atlas cadastal. Kersbeek-Miskom (1860).

- Atlas der Waterlopen (1877) (Provinciehuis Leuven).

Werken

- Beckers Guy, Stamboom van de familie Geens in het Hageland, 1737-1992, vooral p. 14, 63.

- Bekkenbestuur Demerbekken, Demerbekken. Wateruitvoeringsprogramma, 29.05.2024, p. 56-57.

- Buysse David (hoofdauteur), Verhelst Pieterjan, Pauwels Ine, Van Wichelen Jeroen, Stevens Maarten, Van den Bergh Erika & Coeck Johan, Sanering van vismigratieknelpunten bij watermolens. Een pleidooi voor herstel van vrijstromende beken en rivieren. De Arnautsmolen op de Velpe als case, Brussel, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2024 (Adviezen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, nr. INBO.A.4705).

- Denewet Lieven, Watermolens als vismigratieknelpunten, Molenecho’s, jg. 32, 2004, 1, p. 6-55 (41).

- Devroye Viviane, De geschiedenis van Kersbeek-Miskom, Kortenaken, 1988.

- Duwaerts M.A. e.a., De molens in Brabant, Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.

- Hertog Maarten & van ’t Oever Anneke Thea, Een wiel voor de Velpe, Vlaamse Molens, jg. 12, 2018, 2, p. 26-29.

- Holemans Herman, Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 4: arrondissement Leuven (A-L), Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1993, p. 48.

- Kempeneers Paul, Historische atlas van Kersbeek & Miskom, Tienen, 2023.

- Kempeneers Paul, Kersbeek & Miskom. Plaatsnamen en hun geschiedenis, Tienen, 2024, p. 68, 168-169.

- Van Cauwenberghs Clément, Histoire du village de Kersbeek lez Tirlemont depuis le commencement du XIIme siècle jusqu’à la fin du XVIIIme, I, Antwerpen, 1928. (Deel II is niet verschenen).

- Ver Elst, André, De Brabantse watermolens in beeld - Les moulins à eau brabançons en images, Zaltbommel, 1978; foto nr. 54.

- Wouters Alphonse, Géographie et histoire des communes belges. Province de Brabant. Arrondissement de Louvain. Canton de Glabbeek, Kersbeek, Brussel, 1882, p. 145-156.

Persberichten
- Kortenaken. Toen & Nu, Het Nieuwsblad, 08.05.2013.

- Pans Paul, Wandelen, fietsen en orgelatelier bezoeken aan de Velpe, Het Nieuwsblad, 10.09.2010.

- Dekeyzer Vanessa, Waterrad aan Arnautsmolen krijgt weer een toekomst dankzij nieuwe eigenaars, Het Nieuwsblad, 12.07.2025.

- Rombaut Lore, Waterrad van 500 jaar oud opnieuw in gebruik in Kortenaken: “Elektriciteit opwekken met water uit de Velpe”, ROBtv, 13.07.2025.

- Terryn Lieselot, Arnautsmolen in Kersbeek-Miskom nog idyllischer nu waterrad opnieuw draait: “Stroom opwekken voor 6 gezinnen”, VRT NWS, Radio 2, 12.07.2025.

Websites

- https://18daagseveldtocht.be/cavalerie/actieve-leger/

2de-regiment-karabiniers-wielrijders

- https://cortbeke.blog/2015/02/28/de-molenaars-geens-en-mijn-stamboom (Jan Ulens)

- https://gw.geneanet.org/julens (Jan Ulens)

- https:/ www.facebook.com/groups/228357667370760 (Ge zijt van Kortenaken en deelgemeenten als….)

- https://www.facebook.com/velpeweb.be (Maarten Hertog en Anneke Thea van ’t Oever)

- https://www.molenchos.org/molen.php?nummer=1362 - Belgische Molendatabase, Arnautsmolen (Lieven Denewet & Herman Holemans)

- https://www.velpeweb.be (Maarten Hertog en Anneke Thea van ’t Oever)

Mailberichten

- André Vandebroek, Linter, 21.03.2014.

- Stan Arnauts, Kersbeek-Miskom, 09.12.2016.

- Maarten Hertog, Kersbeek-Miskom, 28.08.2025.