De Cottemmolen (Kattemolen, Watermolen te Onegem) is een korenwatermolen (vroeger ook oliemolen) met metalen bovenslagrad op de Molenbeek, aan de oostzijde van de Molenstraat (nr. 36).

In 966 verkocht ridder van Cotthem een lap grond naast de Cottemmolen aan de Sint-Pietersabdij te Gent, In 1216 werd de molen vermeld als "molendinum de cotthem". Hij behoorde toen toe aan het "Hof te Cottem". In 1220 was Andre van Cotthem schepen van Lennik en noemde zich ook Kottenheem.

Uit de penningkohieren van Erpe uit 1572 (f° 1r°): "Cornelis de Smet houdt in pachte van mejoncvrouwe de w(duw)e van, wijlen joncheer Ghysbrecht du bosch een watermolen te Cottem metten berghe ende vivere ende eenen cleenen hoplochtinck tsiaers voor 10 p. gr. in ghelde ende 1 sack coorens ghetauxeert te 20 schell. gr. es 11p. gr." (P. 1572,1 r.).

Destijds was het een dubbelmolen: op de andere beekoever stond vtot in 1935 een oliemolen. Uit de penningkohieren van Erpe uit 1571 (f° 7v°): "Adriaen Rollet hout in pachte van joncker Henriek du Bosch een slachmeulen anden Ooneghem tsrs voor 4 p. gr.  en "de slachmolen" (Hospitaal Aalst, 14e e., 3 r.).

In het gebouw van de graanmolen was destijds ook een pelmolen ondergebracht.

Vroeger draaide een watermolen juist aan de ingang van de Onegemmeersen. De heroprichting van de molen der Blekte te Hofstade hield het achterwater op een te hoog peil, vandaar de gedwongen verplaatsing. Bij de eerste molen van Onegem behoorde geen stampkot, wel bij de huidige molen.

We zien de watermolen op de huidige lokatie op de Ferrariskaart van ca. 1775, in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "Moulin de Colline" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860) als "Cottem Molen".

De huidige watermolen dateert van 1790.

Het jaartal 1830, in arduinsteen gekapt, duidt de datum der vergroting van het stampkot aan. Omstreeks 1870 werd ook een stoommolen gebouwd nevens de watermolen. Stampkot en stoommolen werden afgebroken in 1930.
De stoommolen had twee grote waterwielen, door De Maseneer vervangen door een klein ijzeren wiel. Het stampkot had een groot wiel. Het stampkot en de stoommolen waren rechts, de watermolen links van de beek.
Een herinneringssteen van de opbouw geplaatst langs de beek in de hardstenen muur, draagt het jaartal 1796.

De stoommolen dateerde van 1864. Een steen boven de inrijpoort droeg dit jaartal. De stoommolen rechts van de beek was onafhankelijk van de watermolen. De schouw ervan werd pas in 1950 omvergeworpen. De zware pletstenen voor het breken van de lijn-en raapkoeken (uit sloor-en koolzaad) staan nog op de plaats waar ze tot rond 1930 ronddraaiden

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Boeck Jan Petrus, molenaar te Erpe
- later, erfenis: de erfgenamen (de weduwe ende kinderen) (overlijden van Jan De Boeck)
- 10.08.1854, deling: a) De Boeck Jan Petrus, de weduwe en b) De Boeck Jean, olieslager te Erpe (notaris Verbrugghen)
- 11.08.1854, testament: De Boeck Jean, olieslager te Erpe (overlijden van de weduwe van Jan Petrus De Boeck)
- 01.02.1872, erfenis: De Boeck Philomena (dochter van Jean De Boeck), handelaarster te Erpe (overlijden van Jean De Boeck)
- 18.06.1892, verkoop: Matthijs Bernard (voor vruchytgebruik), molenaar te Hofstade, later te Erpe en zijn kinderen: a) Matthijs Rosalie (voor 1/5 naakte eigendom), b) Matthijs Antoinette (voor 1/5 naakte eigendom), c) Matthijs Odile (voor 1/5 naakte eigendom), d) Matthijs Jozef (voor 1/5 naakte eigendom), d) Matthijs Jozef (voor 1/5 naakte eigendom) en e) Matthijs Edmond (voor 1/5 naakte eigendom) (notaris Schelfhout - "koorn en watermolen en watermolen en olieslagerij door water en stoom")
- 08.09.1904, verkoop: Blondeel-Matthijs Jan Isidoor, molenaar te Hofstade (notaris Limpens)
- 21.05.1926, verkoop: De Maeseneer-Cornet Polydoor, molenaar te Erpe (notaris Meert)
- 20.12.1926, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Polydoor De Maeseneer)
- 09.06.1933, verkoop: Blondeel-Huylenbroeck Alfons Jozef, bediende te Aalst (notaris Meert)
- 22.04.1985, verkoop: Steelant-Teyaert Jan Pol Piet Valerie, geneesheer te Aalst (notaris Adriaenssens - watermolen)

Vroegere molenaars: Jan De Boeck, Augustijn en Johannes, zonen van Jan, Philomena, kleindochter van Jan; Bernardus Mattthys, echtgenote van Coppens Constant als pachteres jegens Isidoor Blondeel-Matthys, Polydoor De Maeseneer en laatst Alfons Blondeel, zoon van Isidoor. Behalve Odile Matthys waren al de voornoemden tevens eigenaar

De molen heeft een typisch dak met wolfseinden aan de beekzijde. Zoals de meeste molens zijn er in de loop der tijden heel wat verbouwingen gebeurd. De huidige gevel draagt het jaartal 1796. Boven het metalen bovenslagrad is de gevel gedeeltelijk met hout beschoten. De molen heeft binnenin nog een archaïsche opstelling met halfzolder en 2 koppel maalstenen.
 
Op 2 maart 1902 lostte de molenknecht drie revolverschoten op "molenaresse" Odille Mathijs. Het bleek om een liefdesdrama te gaan... Opvolger Isidoor Blondeel-Matthijs verkocht de molen onderhands in 1910 vanwege onvoorziene omstandigheden.

De laatste beroepsmolenaar, Alfons Blondeel (°1903), liet de molen draaien tot 1982.

De molen werd op 3 juni 1986 beschermd als monument (met inbegrip van het woonhuis, de stallingen, het bedrijfsgebouw en het sluiswerk) en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht.
Hij werd maalvaardig hersteld in 1996-1997 door 't Gebinte Molenbouw uit Erpe-Mere. De private eigenaar-bewoner, Dr. Jan Steelant, is een gediplomeerd vrijwillige molenaar

Johan DE PUNT, Lieven DENEWET, Raymond DE MOL & Herman HOLEMANS

Jaarlijks aantal asomwentelingen

1997:          0
1998: 225.237
1999:  58.508
2000:  22.211
2001:  99.476
2002: 165.931
2003:  74.575
2004:  77.986
2005: 125.955
2006:   23.403
2007:   56.901
2009:     6.639
2010:     5.000
2011:

De Denderbode, 6 maart 1902
Erpe. Liefdesdrama. Zondag laatsleden is eene moordpoging gepleegd te Erpe. De dienstknecht van Mej. Odille Mathijs, molenaresse op den watermolen, lostte op haar drie revolverschoten

De Volksstem, 21 juni 1910, p. 6
Te koop. Door onvoorziene omstandigheden uit ter hand te koop een watermolen, olieslagerij en afhankelijkheden te Erpe. Te bevragen bij Is. Blondeel-Matthijs, Erpe.

De Denderbode, 15 april 1888
Erpe. In den nacht van Woensdag tot Donderdag zijn er dieven binnengedrongen in den watermolen en olieslagerij van juffer Philomena de Boeck.

De Volksstem, 4 juni 1914
Inbraak te Erpe. In den nacht van Dinsdag tot Woensdag, rond 2 ure, zijn dieven in de woning gedrongen van mulder Blondeel op den watermolen

Literatuur

Archieven en landkaarten
Stadsarchief Gent, Pennignkohieren Erpe 1571, f° 7v°
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Erpe 1572, f° 1r°.

Gedrukte bronnen
De Denderbode, 6 maart 1902 (moordpoging)
De Volksstem, 21 juni 1910, p. 6 (verkoopsadvertentie)
De Denderbode, 15 april 1888 (inbraak)
De Volksstem, 4 juni 1914 (inbraak)

Werken
Lieven Denewet, "Erpe-Mere: de grootste molengemeente in Vlaanderen!", in: Molenecho's, XXI, 1993, nr. 2, p. 72-87.
Aloïs Suys, "De Molenbeek vanaf haar oorsprong te Erwetegem tot aan haar uitmonding in de Dender te Gijzegem", s.d.
Raymond De Mol, "De Cottemmolen te Mere", in: Mededelingen van de Heemkundige Kring Erpe-Mere, 1993, nr. 3, p. 56-; nr. 4, p. 65-, 1994, nr. 1, p. 12-; nr. 2, p. 25-; nr. 3, p. 43-; 1995, nr. 1, p. 1 e.v.;
J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.;
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
(L. Smet), "Erpe: watermolen "Cottem": molenaar viert gouden bruiloft", in: Molenecho's, IV, 1976, p. 35;
"Watermolen te Erpe-Mere", in: Molenecho's, XI, 1983, p. 261;
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 1998;
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 88;
Johan De Punt, "De watermolens te Erpe-Mere", in: Molinologie, Periodieke uitgave van TIMS-Nederland/Vlaanderen, nr. 14, 2000, p. 22-28, ill., krt.
Info André van Cotthem, Merksem, 24.02.2010 (die een genealogie van Van Cotthem opmaakte en de vermeldingen van 966 en 1216 vond)
Mola, "Aantal asomwentelingen van Oost-Vlaamse molens in 2010", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVII, 2011, 1, p. 51.
De Mol R., "Het Hof Te Cothem of het Hof ter Sickelen te Erpe", Mededelingen van de Heemkundige Kring van Erpe-Mere, XXVII, 1987, 2, p. 21-26; 3, p. 41-50.

Persberichten
G. Spitaels, "Op bezoek bij 72-jarige molenaar Alfons Blondeel uit Erpe", in: Voor Allen, XXVII, 1975, nr. 28, p. 8
Joris Coppens, "Op zondag 11 september van 14u tot 18u. Open Monumentendag stelt molens open voor publiek", Het Nieuwsblad, 09.09.2011.
Joris Coppens, "Slechts 3 van de 5 monumenten toegankelijk. Veel belangstelling voor Open Monumentendag", Het Nieuwsblad, 11.09.2011.