De Neigemmolen is een watermolen met verwijderd metalen bovenslagrad, aan de zuidzijde van de Brusselseheerweg (nr. 69), nabij de hoek met de Ganzenstraat, op de Wolfput- of Molenbeek.
De oudste vermelding van een molen in Neigem vinden we terug in een oorkonde van de abdij van Cambron die dateert uit 1235.
De molen was in het bezit van de heerlijkheid Neigem, sinds de 13de eeuw in handen van de opeenvolgende heren van Wedergrate (ook Contrecoeur genoemd). Ze woonden in het nog bestaande Kasteel van Neigem (Halsesteenweg 357, Meerbeke-Ninove), niet ver van de Neigemmolen gelegen.
Rond 1400 wordt melding gemaakt van de Neigemmolen langs de Molenbeek, eigendom van de heer van Neigem. In 1487 werd het Land van Wedergrate opgericht met o.m. Neigem. De heerlijkheden Denderwindeke, Appelterre-Eichem, Neigem en Pollare werden in 1506 versmolten tot de heerlijkheid Wedergrate.
Volgens de 20ste penningkohieren van Neigem uit 1572 (f° 4 r°) verpachtte de heer van Wedergrate aan Claes Gheerts: "Claes Gheerts haudts in pachte vande heere vanden Lande van Wedergrate eenen waUermuelen metten dammen ende grachten tjrs voor 25 zaeken coorins mate van Nienove es 50 saeken coorins Ghendsche mate, compt ten 7% pond parisis den Ghendschen zack, 250 p. par. en eenen zack taerwen mate voors. compt 2 Ghendsche zacken ten 6 P- den zack, es tsamen 262 p. (parisis) tiaers". Molenaar Claes Gheerts was gehuwd met Katelijne Lissens en overleed in 1575.
We zien de molen aangeduid op - Villaretkaart (1745-1748) - Ferrariskaart (ca. 1775) - Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) - Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) - Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).
Op deze landkaarten zien we nog één spaarvijver. Deze is nu gedempt.
Het proces-verbaal van afpaling uit 1811 vermeldt: "il existe un moulin à vent et un moulin à eau. Le premier construit en bois. Ils appartiennent tous les deux à Mr. Plotho et servent à moudre des grains. Ils sont affermés à sieur Charles Van Lierde par bail séparés, mais avec différentes parties de terre. Pour parvenir à une juste évaluation, l'ai défalqué du montant du bail, le revenu des terres avec les quelles ils sont affermés, calculé sur le prix moyen de fermage qui est de 10 florins par journal et j'ai eu pour le moulin à vent un revenu de 290 dont déduction faite d'un tiers pour réparation et entretien, donne un revenu net de 193. Le moulin à eau à un revenu de 465 dont déduction faire d'un tiers pour réparations et entretien, donne un revenu net de 310."
Molenaar in 1810 was Karel van Lierde, telg van een wijdverspreid molenaarsgeslacht in zuidelijk Oost-Vlaanderen en het Brabantse Pajottenland.
In 1874 kreeg de watermolen een stoommachine. Hij werd toen omschreven als een koornstoomwatermolen.
Op 16 januari 1889 gebeurde een dodelijk ongeluk bij het scherpen van molenstenen: de jonge J. Van Cothem uit Meerbeke werd gegrepen door het raderwerk. Zijn been moest afgezet worden en de ongelukkige overleed een dag later (zie bijlage).
In 1947 werd er een cilindermolen geïnstalleerd. Vanaf dat jaar was het waterrad niet meer in gebruik.
Die watermolen bleef in het bezit van de adellijke familie Descantos-de Montblanc tot 1951. De Laatste eigenaar van deze familie was graaf Jacques-Albert Descantos-de Montblanc-de Maux. Hij verkocht de watermolen op 1 september 1951 aan de molenaars Henri Van Nuffel-Kestens (1910-1999) uit Meerbeke en Juliaan Durant-Van Dist uit Neigem, die er al werkte.
Henri Van Nuffel was ook eigenaar-molenaar op de Keirekensmolen van Pamel, een windmolen die hij in 1941 op houten rollen werd vervoerd uit Impegem-Liedekerke. Henri kocht de molen te Neigem omdat het werk op de windmolen verminderd was en omdat hij Neigem met de cilindermolen ook witte bloem kon malen. Zijn vrouw en zoon Albert lieten overdag de Keirekensmolen verder draaien terwijl Henri in Neigem werkte. Sommige avonden stapte hij van de Neigemmolen over op de windmolen, die in 1954 werd stilgelegd. Toen verhuisde het gezin, waarin intussen 6 kinderen waren geboren, naar de Halsesteenweg te Meerbeke, dichter bij de Neigemmolen. In 1961 verkochten zij de Keirekensmolen, in 1968 de molen te Neigem, in 1977 het molenhuis te Impegem. Inmiddels hadden zij in 1969 hun huis te Meerbeke gekocht. Later werd Henri Van Nuffel vrijwillig molenaar op de nog bestaande Hertboommolen in Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek. Hij overleed op 16 november 1999.
In 1955 werd de molen vergroot en gedeeltelijk veranderd van bestemming: voortaan spreekt men van een bloemmaalderij. Een dieselgenerator dreef an de installatie aan.
De laatste molenaar Raoul De Vuyst kocht de molen in 1968. Zijn zoon David beheert nu de "Watermolen Neigem bvba", een groothandel en landbouwgrondstoffen en veevoeders (geen zaden).
Het bakstenen molengebouw bestaat nog en verkeert in goede staat Het metalen bovenslagrad is verwijderd. Het binnenwerk is nog gedeeltelijk aanwezig, met o.a. 3 walsenstoelen, plansichter, graankuiser, silo, cyclonen, stoffilter. Het sluiswerk is er ook nog, maar de sluisdeuren ontbreken. Het geheel is niet beschermd als monument, maar werd op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed.
Eigenaars (de opeenvolgende heren van Neigem, later van Wedergrate) - tot 28.01.1458, eigenaar: Jan van Schoonhove, een Brabantse edelman, heer van o.m. Neigem - 28.01.1458, verkoop: Pierre de Goux (1410-1470), kanselier van Filips de Goede, heer van Wedergrate - 1471, erfenis en verdeling: Willem de Goux, tweede zoon van Pierre de Goux, gehuwd met Isabella de Hénin-Liétard de Boussu en overleden in 1506 - 1506: Joos de Goux (overleden voor 1530), heer van Wedergrate, gehuwd met Kathelyne van Grysperre - later, korte tijd: Henri le Mire - later: Jacques Ferdinand de la Pierre - 1687, verkoop: Henri Philippe de Bousies - 25.11.1699, verkoop: Pierre Antoine van Cauteren, heer van Nederbrakel, Zarlardinge, Wedergrate, Bousies enz., gehuwd met Marie Anne van der Gote(n) - later: dochter Marie-Isabelle-Gasparine van Cauteren, barones van o.m. Meerbeke, Land van Wedergrate, Nederbrakel enz. (+1754), gehuwd in 1734 met François Gelhard Gaspard de Plotho (1674-1759) - 1759: erfenis en verdeling: hun zoon, baron Théodore Joseph de Plotho, gehuwd in 1754 met Marie-Gabrielle Bénigne de Tournay-d'Assignies-d'Oisy, afstammende van de graven van Oisy. - 1767, erfenis: zijn weduwe Marie-Gabrielle Bénigne de Tournay-d'Assignies-d'Oisy en 5 kinderen (Charles-Joseph-Louis Marie Guislain, Eustache-Cajétan-Maurice-Guislain, Ferdinand-Maximilien-Auguste-Guislain, Marie-Françoise-Caroline-Guislaine en Reine-Colette-Gabriëlle-Guislaine de Plotho) - 29.01.1776: de kinderen (overlijden van de weduwe) - later, verdeling: Charles Joseph Louis Marie Ghislain de Plotho d'Ingelmunster (°Ingelmunster 13.02.1757 - +Parijs 15.06.1925, bleef ongehuwd); huurder-molenaar in 1810 was Charles Van Lierde - 1825, erfenis: Descantons de Montblanc Charles Albéric, eigenaar te Parijs - later, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Charles Albéric Descantons de Montblanc) - 03.05.1869, deling: a) Descantons de Montblanc-de Beughem Ernest Charles Louis (voor naakte eigendom) te Parijs en b) Descantons de Montblanc-de Rocques de Montguillard Charles Albéric, de weduwe (voor vruchtgebruik), te Ingelmunster (onderhandse akte) - 02.01.1889, einde vruchtgebruik: Descantons de Montblanc-de Beughem de Houtem Ernest Charles Louis, eigenaar te Parijs en later te Meerbeke (overlijden van de weduwe) - 01.03.1925, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Ernest Descantons de Montblanc) - 22.05.1929, deling: Descantons de Montblanc-de Meaux Jacques Albert, eigenaar te Brussel (notaris De Doncker) - 01.09.1951, verkoop: Van Nuffel-Kestens Henri Berard Jozef, molenaar te Meerbeke en b) Durant-Van Dist Jules Eduard, molenaar te Neigem (notaris Cosyn - watermolen) - 29.04.1969, verkoop: De Vuyst-Delbaere Raoul, molenaar te Neigem (notaris Van Laer - maalderij) - 2016, eigenaar: De Vuyst David (Watermolen Neigem bvba)
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Bouwkundige beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed) Verankerd bakstenen gebouw onder twee in hoogte wisselende zadeldaken. Muurvlechtingen in de zijpuntgevels wijzen op een verhoging en wijziging van de dakhelling. Witgekalkte voorgevel van twee bouwlagen en vijf traveeën; rechthoekige muuropeningen en linker laadvenster. Zandstenen onderbouw en dito hoekblokken aan de beekkant; rechthoekige muuropeningen.
Aanvullende informatie
Meegesleept in raderwerk, 16 januari 1889. Bron: krant De werkman, 25.01.1889, p. 2. Neygem. - Een smartelijk ongeluk is aldaar in den Watermolen voorgevallen, woensdag 16 januari, in den namiddag. Een jongeling, J. Van Cothem, van Meerbeke, 23 jaar oud, terwijl hij hevig was den molensteen te scherpen, is hij bij ongeval in draai geraakt met den molen en heeft gedeeltelijk zijn been verbrijzeld, zoodanig dat het donderdag is moeten afgezet worden. De jongeling is donderdag nacht in zijne pijnen overleden.
Over molenaar Henri Van Nuffel Henri Van Nuffel was geboren te Pamel op 16 juli 1910, oudste zoon. Moest van vader piano spelen, en als hij niet oefende mocht hij als straf die dag niet op de molen. (1) Op 23 april 1935 trouwde hij met Elvire Kestens (°Pamel 1909) uit het Meiershuis. Samen met zijn broers hielp hij vader op de molen, maar Henri wou een eigen molen, waar hij alleen de molenaar was! In november 1938 kocht hij de Keirekensmolen en het molenaarshuis te Impegen (Liedekerke). Op die plaats ving de molen echter te weinig wind en Henri trok hem, in 1941, dan maar naar het 7 meter hoger gelegen Bouchout (Pamel), 300 meter verderop, een huzarenstuk! ‘Het leven op de molen was hard, wij zaten ganse dagen op de molen, soms dag en nacht. Als er geen wind was werden de stenen gescherpt met gans ons gezin. Ik scherpte de buitenkant en mijn vrouw en kinderen de binnenkant. Met twee duurde het van 6 uur 's morgens tot 9 uur 's avonds, vooraleer alle scherpwerk klaar was.' In de winter kon het bitterkoud zijn op de molen. ‘Vaak hadden wij rond de benen zakken gebonden – we geleken wel eskimo's – en we hadden een kap, gemaakt van een jutezak, op ons hoofd. Vanaf 1943 had ik wel elektriciteit en konden wij handen en voeten verwarmen aan een elektrisch kacheltje.' (2) Toen na Wereldoorlog II het werk op de windmolen verminderde, kocht Henri in 1951, samen met Juliaan Durant die er werkte, de cilindermolen van Neigem, die ook ‘witte bloem' kon malen. ‘Mijn vrouw en zoon Albert lieten overdag de Keirekensmolen verder draaien terwijl ik in Neigem werkte. Sommige avonden stapte ik van de molen te Neigem over op de windmolen ...' (2), maar in 1954 werd deze toch stilgelegd. Toen verhuisde het gezin, waarin intussen 6 kinderen waren geboren, naar de Steenweg op Halle te Meerbeke, dichter bij de molen van Neigem. In 1961 verkochten zij de Keirekensmolen, in 1968 de molen te Neigem, in 1977 het molenhuis te Impegem, inmiddels hadden zij in 1969 hun huis te Meerbeke gekocht. Daar leefde Henri tussen de vele foto's van molens en tussen de draaiende miniatuurmolentjes in de tuin. Op rust zijnde trok hij vaak naar O.-L.-V.-Lombeek om er de windmolen te laten draaien, aldus levend verleden in het Pajottenlandse landschap. Velen kwamen er luisteren naar zijn uitleg, … bruidjes liet hij ‘voor de foto' aan een katrol naar beneden. Technisch knap en een rasechte molenaar, zo kan Henri getypeerd worden en ook … ‘De “rem” werd slechts na een kruisteken opgetrokken, hopend op zegen bij het malen (2). Hij overleed op 16 november 1999.
Literatuur
Archieven - Stadsarchief Gent, Penningkohier (20ste penning) van Neigem, 1572, f° 4 r°. - Villaretkaart (1745-1748) met de aanduiding "Moulin" - Ferrariskaart (ca. 1775) met een roodgekleurd gebouw (dus in steen) en met 2 spaarvijvers in het zuiden - Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) - Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) - Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)
Uitgegeven bronnen - "De Werkman" (krant), 25.01.1889, p. 2.
Werken - Cosijns Paul, "Neigem. Kroniek van een dorp", Erpe, Lee Berg, 2004. - De Potter Frans & Broeckaert Jan, "Geschiedenis van de gemeenten behorende tot het huidige Ninove, Ninove, Vereniging voor Vreemdelingenverkeer, 1988, 341 p. - Holemans Herman, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004. - "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3, p. 58 (Gent, 1962). - Van den Abeele-Bellon, "Neigem in het Pajottenland", in Toerisme in Oost-Vlaanderen", 1969/5, p. 85-87. - D'Huyvetter C., de Longie B. & Eeman M. m.m.v. Linters A."Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N2 (H-Z)", Brussel - Gent, 1978.
Over de heren van Wedergrate: Généalogie Plotho, in: Annuaire de la noblesse de Belgique, Brussel, 1847. Ferdinand Vande Putte, Histoire de la baronnie d'Ingelmunster, in: Handelingen van het genootschap voor geschiedenis te Brugge, 1840. Oscar Coomans de Brachène, État présent de la noblesse belge, Annuaire 1996, Brussel, 1996. Ernest Warlop, Het fonds de Plotho, (onuitgegeven), Rijksarchief, Kortrijk. Dirk Van de Perre & Rik Van Hauwe, "Geschiedenis van Denderwindeke" Galesloot, "La revendication de la terre de Wedergate" De Brouwer, "Geschiedenis van Pollare" Frederik Buylaert, "Repertorium van de Vlaamse adel (ca. 1350-ca. 1500), Gent, Academia Press, 2011 (Historische Monografieën Vlaanderen, 1)
Over molenaar Henri Van Nuffel: Lieven Denewet & Jan Delcour, "Vakknepen door en voor onze molenaars. 1. Hector Vindevogel alias Torie Mulders; 2. Henri Van Nuffel; 3. Jozef De Waele", Molenecho's, XXXVI, 2008, 4, p. 197-219. E. D[e] K[inderen], "Op bezoek bij de heer en mevrouw Henri Van Nuffel. Herinneringen aan de windmolens de Pauselijke Zouaaf en de Keirekensmolen te Pamel en de watermolen van Neigem", De Belgische Molenaar, LXXI, 1976, 21 (7 nov.), p. 313-316. Lieven Denewet, "Hoe een standerdmolen “verrold” werd (Liedekerke-Pamel, 1941)", Molinologie (Tijdschrift voor molenstudie, TIMS-Nederland), 2, 1994, p. 21-29. Lieven Denewet, "Windmolenaar Henri Van Nuffel (°1910) overleden", Molenecho’s, XXVII, 1999, 4, p. 174. Alain Goublomme, "Henri Van Nuffel luistert naar de muziek van de Molens", Levende Molens, XW, 1988, 4, p. 27-29. A. G[oublomme], "Gelukkige verjaardag, Henri!!" Levende Molens, XII, 1990, 7, p. 49. "Gij zijt de eerste mens die niet gaat sterven… Henri Van Nuffel aan het woord", Levende Molens, XIV, 1992, 4, p. 29. H.J. Herpelinck, "Op bezoek bij Henri Van Nuffel: mulder op de “Molen van Kapitein Zeppos”, Molenecho’s, XXVI, 1998, 1, p. 7-8. H.J. Herpelinck, "Historische molen van O.L. Vrouw-Lombeek openbaar verkocht", Molenecho’s, XXVII, 1999, 1, p. 17.
Neigem (Ninove), Oost-Vlaanderen
