De Watermolen van Ottergem is een korenwatermolen met metalen onderslagrad op de Molenbeek aan de westzijde van de Ruststraat (nr. 10-12).
Hij werd opgericht bij octrooi verleend door de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia op 1 september 1774 aan Jan Baptiste de Smet. Hij moest een jaarlijkse recognitie van 4 mud tarwe betalen aan de ontvanger-generaal van de Domeinen van Oost-Vlaanderen, baron Dons van Lovendegem. Tegen de oprichting werden bezwaren geuit door de heer van Ottergem. De aanvrager kon echter gemakkelijk aantonen dat er in Ottergem nog geen molens stonden en vele inwoners ondertekenden (vaak met een kruisje!) een steunschrift waarin de oprichting van deze watermolen als zeer nuttig werd geoordeeld.
De molen staat nog niet aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775), maar wel - telkens zonder benaming - in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).
Kadastrale beschrijving uit 1810: "il (un moulin à eau) est situé sur un petit ruisseau et n'a qu'un tournant. Il ne peut moudre que 6 mois de l'année à défaut d'eau vu à cause des glaces. Il est exploité par le propriétaire. Sa valeur peut être assimilée au 2/3 de celui d'Erondegem qui est évaluée à un revenu net de 192 francs. En conséquence j 'estime qu'il est d'un revenu net de 108 francs".
Eigenaars na 1830: - voor 1834, eigenaar: Cans Pierre Jacob, rentenier te Aalst - 14.10.1833, verkoop: De Groot Charles, molenaar te Ottergem (notaris Van Loon) - later, eigenaar: De Vuyst Marie Colette, herbergierster te Sint-Lievens-Houtem - 06.02.1838, verkoop: Janssens-De Clercq Franciscus, molenaar te Ottergem (notaris De Vuyst) - 06.05.1840, erfenis: Gijsels Carolus, molenaar te Ottergem (notaris De Vuyst) - 10.10.1879, erfenis: a) Gijsels Jean-Baptiste, b) Gijsels Pieter, c) Gijsels Camiel, d) Gijsels Judocus, e) Gijsels Victor, f) Gijsels August en g) Gijsels Seraphine (overlijden van Charles Gijsels) - 21.05.1901, deling: Gijsels Victor, molenaar te Ottergem (notaris De Vuyst - gebouwen van stoom- en watermolen) - 18./08.1902, verkoop: Schellaert-Derde Jacob Charles, molenaar te Ottergem (notaris Eeman - "gebouwen van eenen graanmolen en afhangen, watermolen (en) olieslagerij") - 02.03.1916, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Jacob Schelalert) - 24.06.1919, deling: Schellaert-Baeyens René Médard, molenaar te Ottergem (notaris Meert) - 19.11.1920, verkoop: De Sloover-Van Wassenhove Marcel, landbouwer te Nieuwerkerken en later molenaar te Ottergem (notaris Meert) - 28.02.1922, verkoop: Van Wassenhove-De Smet Frans, landbouwer te Vlierzele en later molenaar te Ottergem (notaris Meert) - 25.06.1957, gift: Van Wassenhove-Faket René Jan-Baptist, molenaar te Ottergem (notaris Meert - graanwatermolen) - 06.10.1995, verkoop: Van den Branden Walter Gustaaf Margaretha Maria, conservator, te Gent (notaris Meert) - 2005, verkoop: Vanwormhoudt Piet
Na een herbouw in 1868 werkte de molen als graan- en oliemolen. Rond 1900 werd een stoommachine geplaatst. Na de verkoop in 1920 door René Schellaert werden de stoommachine en de olieslagerij verwijderd, zodat enkel de graanwatermolen overbleef. Een merkwaardigheid is dat de molen steeds (vrijwel) ononderbroken in bedrijf is geweest. Molenarin Julia Faket werkte er tot in 1994. Van de oorspronkelijke vier steenkoppels zijn er nog drie aanwezig: twee koppels (kunststenen) zijn nog in goede staat. Verder zijn er ook nog twee cilindermolens, een graankuiser en een menger.
Op 17 februari 1994 werd de molen beschermd als monument (met inbegrip van de maaluitrusting en de archeologische sporen van de stoommachine) en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht.
Walter van den Branden uit Gentbrugge verkocht de molen met bijgebouwen in 2005 aan Piet Vanwormhoudt. Laatstgenoemde is van plan de molen, die ondertussen sterk vervallen is, grondig te laten herstellen. Het metalen bovenslagrad met een diameter van 2,40 meter dreef op het laatst twee koppels kunststenen aan. Er zijn verder nog een cilindermolen, een haverpletter en een graankuiser.
Tijdens een vloed van de Molenbeek begin 2016, bleken de obstakels ter hoogte van het sluiswerk, zodanig groot te zijn dat de beek zich een tweede weg zocht langs de openbare weg. Het water stroomde onder de deur door de molen terug de beek in. Op dat ogenblik bevond het molengebouw zich volledig in het water. Er zijn ernstige grondverzakkingen waar te nemen aan de funderingen van molen en annex woonhuisje. 0m één en ander te vrijwaren heeft het Provinciebestuur van 0ost-Vlaanderen de hindernissen ter hoogte van het sluiswerk vveggenomen en werden de restanten van het oude waterwiel afgebroken en op de vaste oever gelegd. Hier hebben we geen verder nieuws over de toekomstplannen van de eigenaar.
De Volksstem, 29 sept., 5 en 17 okt. 1920 Uit ter hand te koop. Een woonhuis met watermolen te Ottergem, Keer. Te bevragen bij René Schellaert te Ottergem.
Werken J. De Corte, "De watermolen van Ottergem en de windmolen van Vlekkem (O.-Vl.)", in: Molenecho's, XXV, 1997, nr. 1, p. 25; J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.; P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11); P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); E. D(e) K(inderen), "De watermolen te Ottergem", in: Levende Molens, I, 1978, nr. 18, p. 272-273; "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962); Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 99; Johan De Punt, "De watermolens te Erpe-Mere", in: Molinologie, Periodieke uitgave van TIMS-Nederland/Vlaanderen, nr. 14, 2000, p. 22-28, ill., krt. H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 6. Gemeenten 0-R", Opwijk, 2006. "Werken aan de watermolens", Mededelingen van de Heemkundige Kring van Erpe-Mere, jg. 56, 2016, 1, p. 47.
Mailberichten Maarten Osstyn, Adegem, 17.11.2014.
Persberichten De Volksstem, 29 sept., 5 en 17 okt. 1920 Joris Coppens, "Slechts 3 van de 5 monumenten toegankelijk. Veel belangstelling voor Open Monumentendag", Het Nieuwsblad, 11.09.2011. Joris Coppens, "Defect rad watermolen veroorzaakt wateroverlast. Maar ook ophoging grond en woningbouw genoemd als oorzaak overstromingen", Het Nieuwsblad, 28.12.2012.
Ottergem (Erpe-Mere), Oost-Vlaanderen
