De Heysvaertmolen (Heystvaertmolen, Aertsvoertmolen) is een watermolen met bovenslagrad op de Sterrebeek of Vuilbeek, aan een (private) zijstraat van de Tramlaan, nabij de Molenstraat, op 2,2 kilometer ten westen van het centrum van Sterrebeek, nabij Wezembeek en Kraainem.

De watermolen werd vermeld in een akte van 1378. De molen en het naburig "Hof den Bisdomme" (op het grondgebied Wezembeek) behoorden in 1476 aan Jan van der Meeren, zoon van Elegast. De van der Meerens bezaten eveneens een kasteel en heerlijkheid te Sterrebeek. In 1491 vinden we Johanna van Kersbeke, echtgenote van Arnoldus Krips, in 1506 Jan van Assche, in 1660 Petrus Jacobus van Schuylen en in 1694 Maria-Anna Eusebe, gravin van Truces en gravin douairière van Rupelmonde. Als pachters waren er: Hendrik van Mijlen in 1660; Jan Meerts en Katharina Roeckens in 1674.

Na vernieling tijdens de Troebelen op het einde van de 16de eeuw, werd de watermolen rond 1600 herbouwd.

In een tekst van 1694 vinden we een beschrijving vaqn de molen: "eenen coren moelen... genoempt den moelen van Heystvoert met sijnen stenen huyse... mette Erffve van het peerden block, broeck, boomgaert ende weyden tusschen d'Arcke ende de moelen".

Sinds 1695 was de molen eigendom van de familie de Burbure de Wezembeek. De telling van 1702 vermeldt geen maalder, die van 1755 daarentegen leert ons dan Jan-Baptist van Dijck op de Heystvaertmolen maalder is en 2 knechten en 1 meid in dienst heeft.

In 1810 was Henri Joseph De Coster de molenaar en Pierre Bettens zijn maaldersknecht. In 1829 was Guilliam (Willem) De Coster de molenaar en in 1860 Philippe Joseph De Coster.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: de Pret de Calesberg et Wezembeek Philippe Louis Joseph, de vrouw, te Antwerpen
- 08.07.1865, verkoop: de Pret de Calesberg Xavier Philippe Jean, eigenaar te Schoten (notaris Schelfaut)
- 13.10.1869, verkoop: de Burbure de Wesembeeck, ridder Leon Philippe Marie Guillaume et Cie, eigenaar te Antwerpen (notaris Schelfaut)
- 16.11.1869, verkoop: de Burbure-Rijmenans Leon Philippe Guillaume, eigenaar te Antwerpen (notaris Schelfaut)
- 09.11.1900, deling: de Burbure de Wesembeeck - van Zuylen de Nyvelt Oscar Edouard Faustin Marie, eigenaar te Wezembeek (notaris Leclef)

Petrus Smets was de laatste maalder en Petrus Kerstens maaldersgast. In 1894 maalde de molen 25 zakken van 100 kilogram per dag.

In 1899 volgde een grondige verbouwing en werd een stoommachine geplaatst. De molen bleef in gebruik tot 1906. Van 1901 tot 1921 werd in de gebouwen een melkerij uitgebaat door Renier Vedrin. Tot einde 1926 verkocht hij mineraal water van een plaatselijke bron onder de naam "El viva".

Het waterrad, type bovenslagrad, dat zich in het aanbouwtje met lessenaarsdak bevond, werd in 1940 uitgebroken. Na de tweede wereldoorlog werden de gebouwen gerenoveerd. De molen betrok water uit een grote vijver. Het aanvoerkanaal is nog aanwezig (vlak voor de molen wordt het afgeleid) als sierelement in de tuin en zorgt voor een gevarieerde vegetatie.

Lieven DENEWET & Heman HOLEMANS

Literatuur

Archiefbronnen
Algemeen Rijksarchief Brussel, Office Fiscaal van Brabant, micorfilms nr. 392 (1755)
Gemeentearchief Sterrebeek, Registers van de burgerlijke stand.
Kerkarchief Sterrebeek, lijst van giften voor kerkenbouw (1829)
Privaat archief ridder de Burbure de Wezembeek

Literatuur
Maria-Theresia van Grambergen (1889-1976), Familieboek De Coster (onuitgegeven)
Frans Maes, "Oude woningen te Sterrebeek", Eigen Schoon en de Brabander, 1954.
Henri Vannoppen & L. Sommereyns-Parent, "De geschiedenis van Sterrebeek, het kastelendorp", Tielt, 1978.
Wauters A., Histoire des environs de Bruxelles 8 B, Brussel, 1855 (herdruk 1973), p. 352-363..
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
A. Cosyn, "Sterrebeek - Histoire du Vilalge", Brussel, 1926 (eerder verschenen in: Folklore brabançon, 1925).
L. Sommereyns-Parent, "De verdwenen Sterrebeekse water- en windmolens", Molenecho’s, jg. 10, 1982, 4, 159-164.