De Moedermeule is een houten korenwindmolen op de Hondsheuvel (ook straatnaam, nr. 3), op 800 meter ten zuidwesten van de kerk van Gelrode.

Deze staakmolen stond oorpsronkelijk in Mechelen, op het Berklemveld, achter  Bruine Kruis, in de huidige Leeuwerikstraat. Daar stond al in 1302 een graanwindmolen onder de naam "Gasthuismolen". Als Gasthuismolen werd de molen in de Mechels stadsarchief ook vermeld in 1309, 1358 en 1389. In 1403, 1416, 1419 en 1436 behoorde hij toe aan ridder Jan Schoonjans.

In Mechelse schepenregisters van 1519 komt de benaming "Moedersmolen" voor (in 1521; "Moe(l)dersmolen", in 1591: "Moyersmolen", in 1726 "Moedersmolen").

In 1726 stonden er op Bruine Kruis drie standaardmolens, met de "Moedersmolen" als grootste. In Mechelen werd hij, naast Gasthuis- en Moedermolen, ook Pennepoelmolen genoemd.

De molen werd herbouwd of grondig hersteld in 1667 (nog zichtbare inscriptie in de standaard op de huidige plaats in Gelrode).

Bij een herbouw in 1752 werd de molen in omvang verkleind omdat de molenkast teveel wind ving. Een inschrift herinnert aan dit feit: "Als men schreef A° MDCCLII. Jan Bapt. Gijsselinckx".

In 1830 kocht Jozef Wuyts de molen. Hij liet de molen demonteren en per schip langs de Dijle en de Demer naar Gelrode brengen. Daar werd hij heropgebouwd op de Hondsheuvel die toen nog braak lag.

In Mechelen werd de Molenberg waarop de molen stond, pas in mei 1864 afgegraven. De benaming Moedermolen werd ook gangbaar op de nieuwe standplaats.

De molen kreeg in de tweede helft van de 19de eeuw een askop van gieterij Van Aerschot uit Herentals.
Jozef Wuyts werd als molenaar opgevolgd door Louis Wuyts, die de molen na de eerste wereldoorlog verkocht aan Leopold De Keyser. In 1930 werd de molen eigendom van Silvain Borgions.

Opeenvolgende eigenaars:
- 1833, oprichting: Wuyts-Tuerlinckx Petrus Josephus, molenaar te Aarschot
- 26.03.1850, erfenis: a) Wuyts-Tuerlinckx Petrus Josephus, de weduwe (voor vruchtgebruik) en b) Wuyts Petrus Josephus en consoorten (voor naakte eigendom), te Aarschot (overlijden van Petrus Josephus Wuyts)
- 24.11.1855, verkoop: Van Hoey-Wuyts Franciscus Josephus, molenaar te Gelrode (notaris Vanophem)
- 10.10.1878, deling: Wuyts-Van Obbergen (later gehuwd met Van Orshoven) Ludovicus Jan, molenaar te' Gelrode (notaris Rutgeerts)
- 28.03.1918, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Van Orshoven)
- 25.03.1920, verkoop: De Keyser-Goris Leopold, molenaar te Gelrode (notaris Verlinden)
- 24.09.1930, verkoop: Borgions-Cumps Sylvain, molenaar te Gelrode (notaris Cappuyns)
- 04.09.1946, begin vruchtgebruik: a) Borgions-Cumps Sylvain, de weduwnnaar (voor vruchtgebruik) en b) Borgions-Rosseels Karel Eduard Joris (voor naakte eigendom), molenaar te Gelrode (notaris Cappuyns)
- 1962, verkoop (enkel van het gebouw): stad Aarschot
- 14.06.1969, erfenis: Borgions-Rosseels Karel Edward Joris, molenaar te Gelrode (overlijden van Sylvain Borgions)
- 30.12.1969, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Karel Borgions)
- juni 1973, verkoop door de stad Aarschot (van het gebouw): familie Borgions, Gelrode
- 13.09.1973, verkoop: Borgions-Geuns Victor Gustaaf, werkman te Gelrode (notaris D'Hooghe)
- ca. 1974, verkoop: gemeente Gelrode
- 1977, gemeentelijke herindeling: stad Aarschot

In oktober 1943 werd de molen door een bliksemstraal letterlijk gekortwiekt en takelde af zodat Joris Borgions overschakelde op een mechanische maalderij.

Op 4 april 1944 werd hij als monument beschermd. Dat kon niet verhinderen dat er een lange periode van verval intrad. De stad Aarschot kocht de molen (zonder de grond) in 1962 aan. De stad was van plan de molen af te breken en hem weer op te bouwen op het grondgebied van Aarschot. Het project ging niet door wegens de hoge kosten. Ook  kwam er echter te Gelrode nieuwe belangstelling voor de molen omdat men het erg zou vinden dat hij zou verdwijnen. In juni 1973 verkocht de stad Aarschot de molen opnieuw aan de familie Borgions. 

Deze familie verkocht de molen in 1974 aan de (toen nog zelfstandige) gemeente Gelrode met de verplichting hem te restaureren. In 1976 werd de molen maalvaardig hersteld door de molenmakers Caers uit Retie. Het molenhuis werd opgebouwd tot een afspanning waar je kan genieten van Hagelandse specialiteiten.

Vanaf 1976 tot in 1995/96 hield Walter Van Aelst (Langdorp 1919 - Bonheiden 2005) de Moedermolen in werking, op zon- en feestdagen en vaak ook tijdens de week. Tevens heeft hij talrijke vrijwilllige molenaars opgeleid, waaronder zijn familielid Jef Van Aelst (die thans in Ierland woont).

In 2006 had de molen te kampen met achterstallig onderhoud. Waren in slechte staat: de molentrap, het hekwerk van de roeden, de molenvoet (kruisplaten rot, verbindingen met de meester- en okselbanden doorgerot, zwamvorming op de kruisplaten). Vooral door de precaire toestand van de voet moxhr de molen niet meer draaien. de Moedermolen in Gelrode staat werkelijk op instorten! Eind 2006-begin 2007 was de restauratie in volle gang. Kruisplaten, steekbanden, berriebalken, zetel, staart, trap, balkon en kruiwerk zijn reeds vernieuwd. Molenmaker was Adriaens Molenbouw bv uit Weert (NL).

Op zondag 11 mei 2008 werd de molen feestelijk ingehuldigd. Molenaar Birgit Depoorter legde dan met succes haar praktijkproef af. Zij vormt nu samen met Bert Corten uit Aarschot, Wilfried Nijs uit Holsbeek, Bert Boogaerts uit Gelrode en Jos Meyers een molenaarsteam.
In 2011 worden nieuwe onderhoudswerken uitgevoerd door Adriaens Molenbouw bvba uit Weert, o.m. aan de verzakte zetel.

Zie ook: Mechelen, Gasthuismolen, Moedermeulen

Lieven DENEWET, Bert CORTEN & Herman HOLEMANS

Intekendatum: voorjaar 2006
Molen: Gelrode (Aarschot, Vl.-Brab.), Moedermeule - standaardmolen met open voet
Bouwheer & ontwerper: Stad Aarschot (verantwoordelijke ambtenaar: Dominik Vanlommel)
Opdracht: Onderhoud
Fase 1: Stabiliteit en veiligheid
- nieuwe kruisplaten, aantal schoren, zetel, berriebalken, balkon, trap, staart en kruiwerk
- herstel aangetaste balkkoppen
Fase 2: Molenkast en gevlucht
- Bedekking windweg met nieuwe eikenhouten leien
- Molenkast behandeld en geschilderd
- Nieuwe kruipalen in azobé
- Oplegging halssteen, stefeling molenas, aanpassing vang
- Roeden doorhalen, behandelen tegen roest en schilderen; nieuw hekwerk en windplanken
- Behandeling (ook binnen) gietijzeren askop
- Nieuwe molenzeilen
Fase 3: Gaande werk (liep samen met fase 2)
Op punt stellen gaande werk, w.o. vervanging/herstel van wiggen en pennen; uitbalancering loper achtermolen
Plaats aanbesteding: Stadhuis, Ten Drossaarde 1, 3200 Aarschot
Toewijzing: Adriaens Molenbouw bv, Weert (Ned.)

"Moedermolen weer geopend voor publiek", Robnet,01.02.2008
Op de Hondsheuvel in Gelrode is vrijdag de Moedermolen weer toegankelijk gemaakt voor het publiek. De windmolen was in erg slechte staat en stond op instorten. De voorbije twee jaar is het beschermde monument volledig gerestaureerd. De draagconstructies zijn vervangen en ook de wieken, zeilen en het interieur zijn opgefrist. De molen kan in het weekend bezocht worden op aanvraag.

"Moedermolen in Gelrode draait weer", Robnet, 13.05.2008.
In Gelrode bij Aarschot klappen de wieken van de Moedermolen weer als vanouds. Zondagmiddag werd de molen feestelijk ingedraaid na een grondige renovatie. De herstellingswerken namen in totaal twee jaar in beslag. Vooral het trappenhuis en het balkon verkeerden in slechte staat waardoor er in de historische molen al jaren niet meer werd gemalen. Na de opknapbeurt zal daar snel verandering in komen.

Literatuur

A. Coeck, "Molensprokkelingen: Gelrode-Aarschot", Ons Heem, jg. 20, 1966, 4 (hooimaand), p. 174.
T.J. Gerits, "Molen van Gelrode naar Aarschot", Ons  Heem, jg. 17, 1963, p. 118.
T.J. Gerits, Windmolen te Gelrode", Ons Heem, jg. 29, 1975, p. 18.
E. D(e) K(inderen), "De Moedermolen te Gelrode", in: De Belgische Molenaar, LXXI, 1976, p. 266-267;
T.J. Gerits, "Over de windmolen van Gelrode", in: Het Oude Land van Aarschot, VI, 1971, p. 15-17;
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 4: arrondissement Leuven (A-L)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1993;
L. Denewet, "Afscheid van drie Vlaamse windmolenaars: Walter Van Aelst, Abel Lefèvre en René Van Nuffel", in: Molenecho's, XXXIV, 2006, nr. 1, p. 4-6;
E. Op de Beeck, "De Aarschotse molens", in: Brabant, Maandelijks tijdschrift van de Toeristische Federatie van de provincie Brabant. Nederlanstalige gemeenschap, Brussel, 1987, nr. 3 (april), p. 37-40.
[J.] W[eyns], "Molen van Gelrode naar Aarschot", in Ons Heem, Tweede molennummer, jg. 18 (1964), nr. 3-4, p. 118;
Lieven Denewet, "Twee herstelde Vlaamse staakmolens ingehuldigd", in: Molenecho's, XXXVI, 2008, 2, p. 64-67.
G.K. Kockelberg, "De Molens van Mechelen", in: Ons Molenheem, s.l., s.d. [2005], p. 15, krt.;
M. Van der Auwera & L. Denewet, "Afscheid van drie Vlaamse windmolenaars: Walter Van Aelst, Abel Lefèvre en René Van Nuffel", in: Molenecho's, XXXIV, 2006, 1, p. 4-6;
J. Gerits, "In memoriam Walter Van Aelst (1919-2005), windmolenaar in Langdorp en Gelrode", Het Oude Land van Aarschot, Driemaandelijks Tijdschrift van de Hertogelijke Aarschotse Kring voor Heemkunde, jg. XLI, 2006, nummer 3, september, p. 147-154, ill.
Wilfried Nijs, "Heropening van de moedermeule te Gelrode (Zondag 11 mei 2008)", Het Oude Land van Aarschot, XLIII, 2008, 3, p. 143-147.

Persberichten
Inge Bosschaerts (IBO), "Gelrode. Licht op groen voor verdere restauratie van Moedermeule", Het Nieuwsblad, 16.11.2007.
Inge Bosschaerts (IBO), "Moedermeulen", in: Het Nieuwsblad, 09.02.2008.
Inge Bosschaerts, "Moedermeule draait weer. Molenaar is een uitstervend ras", in: Het Nieuwsblad, 10.05.2008.
"Moedermolen weer geopend voor publiek", Robnet,01.02.2008
"Moedermolen in Gelrode draait weer", Robnet, 13.05.2008.
Inge Bosschaerts, "Ook restauratie nodig aan verzakte Moedermeule. Grote klopkever tast Heimolen aan", Het Nieuwsblad, 13.01.2011.
Inge Bosschaerts, "Aarschot wordt Molenstad", Het Nieuwsblad, 07.12.2011.
GMA, "Moedermolen in de prijzen", Het Laatste Nieuws, 28.06.2014.
GMA, "Afspanning De Moedermeule zoekt nieuwe huurder", Het Laatste Nieuws, 15.02.2016.

Mailberichten
Michiel Regelink, 16.01.2016.
François Van der Jeught, Mechelen, 25.10.2016.