De Sassenbroekmolen is een bovenslag-watermolen in de Sassenbroekstraat 7, op de Sassenbroekbeek. Deze beek ontspringt bij het Manshovenhof te Borgloon en mondt iets verder dan de molen uit in de Herkebeek.

De molen behoorde tot de heerlijkheid Sassenbroek, een leen van de graven van Loon. De schepenbank sprak Loons recht en ging ten hoofde bij het oppergerecht van Vliermaal. De heerlijkheid was in het bezit van de familie van Sassenbroek (12de-14de eeuw); Willem van Sassenbroeck en zijn broer Herman worden vermeld in 1171. In 1371 wordt in Sassenbroek een mansio vermeld, waarvan geen sporen bewaard bleven. Door huwelijk komt de heerlijkheid in het bezit van de familie de Velroux of Velrux (1532). Vervolgens in het bezit van de families Grotars (1661), du Vivier (1699) en van de Meer (1736-1795).

De eerste vermelding van de molen dateert van 1371. Bij een leenverheffing van 1371 wordt de "mansionem ville Sassenbroek" vernoemd met een "molendinum". Hij werd vermeld in het ontvangstregister van de collegiale kerk van Loon van 1406-1433, waaraan hij schattingsplichtig was.

We vinden hem aangeduid op de Ferrariskaart (1771-77) als een eenvoudig, rechthoekig gebouw en in de Atlas van de Buurtwegen 1844) in grosso modo zijn huidige vorm.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Van(den)deyck Karel, verver te Maastricht
- 1847, verkoop: Bosch Paulus, landbouwer te Broekom
- 1878: Bosch Franciscus, Louisa, Herman en Elisabeth, landbouwers te Broekom
- 1879, verkoop: Bosch Franciscus, Louisa, Herman en August, landbouwers te Broekom
- 1880, deling: Bosch-Ghyssens Herman, landbouwer (later molenaar) te Broekom
- 1922: de weduwe en kinderen
- 1933, deling: Vanoirbeek-Bosch Martinus, landbouwer (later molenaar) te Broekom
- 1962, erfenis: a) Stassart-Vanoirbeek Francis (1/2 vruchtgebruik + 1/2 naakte eigendom), landbouwxer te Broekom, b) Vanoirbeek Martinus (1/2 vruchtgebruik), landbouwer te Broekom
- 1966, einde vruchtgebruik: Stassart-Vanoirbeek Francis, landbouwer te Broekom
- 2014, eigenaar: Bogaert Jan, Broekom

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 7 oktober 1846 de vastgestelde pegelhoogte van 0,750 meter goed. De toenmalige eigenaar was Charles Van(den)deyck, die kort daarop werd opgevolgd door Paul Bos.

In 1967 werd de molen buiten gebruik gesteld en ontmanteld. De toenmalige eigenaar had toen de idee om van molen en stallingen een woonhuis te maken. Dat plan ging niet door en de molen werd verkocht. De nieuwe eigenaars wilden de maalstoel weer in gebruik nemen, maar door bestemmingsverandering van de zone was niet dit mogelijk. In 2002 werd de lege maalstoel van de hand gedaan. Het metalen bovenslagrad is gedemonteerd. Merkwaardig is dat de watergoot doorheen een bijgebouw liep.

Lieven Denewet

Architectuur (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Langgestrekt gebouw met U-vormige westzijde, waardoor een klein, gekasseid erf gevormd wordt. Links bevindt zich het molenhuis, daterend uit de tweede helft van de 19de eeuw, met verbouwingen van 1909, zoals aangeduid door een gevelsteen H. BOSCH/GHIJZENS/1909. Het molenhuis stortte in doch werd door de huidige eigenaar bij de restauratie in zijn oorspronkelijke vorm heropgebouwd; thans ingericht als woonhuis. Anderhalve bouwlaag onder zadeldak (gedeeltelijk hergebruikte, Vlaamse pannen). Getoogde, bakstenen muuropeningen. Van de oude kern getuigt het rondboogpoortje in een omlijsting van kalksteenblokken (17de eeuw). Het woonhuis is iets hoger, en eveneens voorzien van getoogde vensters; dito deur in een hardstenen omlijsting.
Het aansluitende, L-vormige dienstgebouw met stallen vertoont het duidelijkst zijn kern uit de 17de eeuw in de resten van de mergelstenen hoekbanden. In de achtergevels, resten van vakwerk, thans met bakstenen vullingen. Muuropeningen uit de tweede helft van de 19de eeuw. Alleenstaande dwarsschuur, wat verderop gelegen. In kern mogelijk daterend uit de eerste helft van de 19de eeuw. Drie traveeën onder zadeldak (Vlaamse pannen). Stijl- en regelwerk met gedeeltelijk lemen, gedeeltelijk bakstenen vullingen; bakstenen stoel. Pannen beschieting van de linker zijgeveltop; recente schob tegen dezelfde gevel.

Literatuur

anoirbeek Francis (1/2 vruchtgebruik + 1/2 naakte eigendom), landbouwer te Broekom, b) Vaznoirbeek Martinus (1/2 vruchtgebruik), landbouwer te Broekom
- 1966, einde vruchtgebruik: Stassart-Vanoirbeek Francis, landbouwer te Broekom.

Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2.
Middeleeuwse Burchten, Colloquium te Tongeren - 12.09.1970, Tongeren, Provinciaal Gallo-Romeins museum, p. 33.
G.V. Lux, "Broekom", in: Limburg, 49,1970, 1, p. 36.
J. Paquay, "Sassenbroeck (Broekom)", in: Limburg, 17, 1935-36, p. 81-85.
Veerle Jacobs e.a., "Molens in Sint-Truiden-Gingelom-Borgloon", Tongeren, Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg, 1983.
D. Pauwels, F. Schlusmans m.m.v. E. Muyldermans & J.. Rombouts, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N4", Brussel - Turnhout; 1999.
"De watermolen van Sassenbroek, Broekom (Borgloon)", in: Levende Molens, XXIV, 2002, 1? p. 11.
Frans Tingoot, "De Sassenbroekmolen van Broekom", in: Ons Molenheem, 36ste jg., 2011, 1, p. 3.