|
Deze stenen bergmolen kreeg zijn naam Van Vlaenderensmolen naar de eigenaars vanaf 1887. Hij is gelegen in de Molenslag 40, op een kouter naast de vallei van de Kale, op 1,3 kilometer ten westen van de kerk van Vinderhoute.
Van Vlaenderensmolen staat bovenop een heuvelrug, 5 meter hoger dan de omgeving, aan de rand van de vallei van de Oude Kale. De wijde omgeving van de molen, aan de Kale op de grens tussen Vinderhoute en Lovendegem, is sinds 21 mei 1984 beschermd als dorpsgezicht. Er heerst een absoluut bouwverbod. Vanuit de molen heeft men een enig zicht op de lager gelegen Kalevallei met zijn bulkenlandschap van weiden afgezoomd met houtkanten.
De vallei van de Oude Kale is bovendien erkend als uitzonderlijk stiltegebied. Een groot deel is natuurgebied en is eigendom van Natuurpunt of wordt er door beheerd.
De vallei van de Oude Kale strekt zich uit van Drongen-Luchteren tot Merendree. In het zuiden reikt ze tot aan de spoorweg van Landegem, in het noorden tot het Kanaal van Schipdonk.
Ondanks de bijzonder rustige ligging midden al dat groen staat Van Vlaenderensmolen op amper 10 km van de Korenmarkt te Gent, dus op fietsafstand.
In de nabijheid van de molen werden ook sporen gevonden van rurale nederzettingen uit de La-Têne-periode. Deze nederzettingen bleven wellicht bestaan in de Romeinse tijd.
Aanvankelijk stond hier een staakmolen, opgericht voor 1591.
De molen werd in 1731 herbouwd. Dat jaartal stond gegrift in het vangwiel van de staakmolen.
De molen behoorde, tot aan het einde van het Ancien Regime, toe aan de opeenvolgende heren van Vinderhoute. Hun erfgenamen (Arthur de Henricourt de Grüne-de Thieusies) verkochten de molen in 1886 aan landbouwer-molenaar Eduard Van Vlaenderen.
Isabelle Therese Wouters, vrouw van Vinderhoute etc., douairière van Guilliaume Le Poyvre, verpachtte de molen in 1736 aan Franciscus Boonaert en aan de echtgenote van Martinus Vermeeren.
Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Vinderhoute uit 1814: "il n'y a qu'un moulin à vent dans cette commune, il est loué mais avec beaucoup de propriétés dont la majeure partie est située sur la commune de Lovendegem. L'expert n'ayant pas pu se procurer un bail d'un des moulins situés les communes environnantes, s'est déterminé à évaluer celui de cette commune, conformément à l'article 398 du receuil méthodique, c'est-à-dire à lui conserver l'évaluation avec laquelle il est compris sur l'ancienne matrice ci 300."
Eigenaars:
- tot 1796: de opeenvolgende heren van Vinderhoute
- voor 1834, eigenaar: de Coulemont de Watervliet Philippe, te Brussel
- 23.12.1840, erfenis: de Coulemont de Watervliet Charles Florent Joseph Ghislain, te Sint-Ulriks-Kapelle (overlijden van Philippe de Coulemont de Watervliet - "un moulin à vent et un petit moulin tournant à l'aide d'un cheval")
- 25.01.1876, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Charles de Coulement de Watervliet)
- 28.01.1881, deling: Obert de Thieusies Camille Antoine Désiré Ghislain, burgemeester te Thieusies (notaris Van Mons - "moulin à grain à deux paires de meules et un manège en maçonnerie sous pannes et une paire de meules")
- 12.03.1884, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Camille Obert de Thieusies)
- 16.07.1886, erfenis: de Henricourt de Grüne-de Thieusies Arthur, senator te Rutten (notaris Masson)
- 28.09.1886, verkoop: Van Vlaenderen Eduard, landbouwer te Lovendegem (notaris Billizert)
- 07.10.1886, erfenis: de kinderen (kinderen: a) Van Vlaenderen Hypoliet, b) Van Vlaenderen Louise, c) Van Vlaenderen Leo Jozef, d) Van Vlaenderen Jan Leonard en e) Van Vlaenderen Frans Eduard) (overlijden van Eduard Van Vlaenderen)
- 23.07.1889, afstand: a) Van Vlaenderen Leo Jozef, zonder beroep te Lovendegem, b) Van Vlaenderen Jan Leonard, zonder beroep te Lovendegem en c) Van Vlaenderen Frans Eduard, zonder beroep te Lovendegem (notaris Billiaert - Hypoliet en Louise Van Vlaenderen stonden hun deel af)
- 26.02.1904, verkoop: a) Van Vlaenderen Jan Leonard, molenaar te Lovendegem en b) Van Vlaenderen Frans Eduard, molenaar te Lovendegem (notaris De Naeyer - Leon Joseph Van Vlaenderen verkoopt zijn deel)
- 12.09.1915, afstand: Van Vlaenderen-Standaert Jan Leonard, molenaar te Vinderhoute (notaris Van Waesberghe - Frans Eduard staat zijn deel af)
- 26.09.1942, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Jan Leonard Van Vlaenderen)
- 14.07.1943, erfenis: Van Vlaenderen-Verlodt Leo Jozef, molenaar te Vinderhoute (overlijden van de weduwe Standaert van Jan Leonard Van Vlaenderen)
- 04.02.1964, verkoop: Bousard-De Coninck Fernand Edmond Julien, bediende te Sint-Amandsberg (notaris Van der Plaetsen - "oude korenwindmolen met molenberg, dienstig als woning")
- 03.02.1989, verkoop: Van Caelenberg Geert Alfons Leo, psycholoog te Aalst (notaris Caudron - "onbewoonde windmolen")
- 1996, verkoop: Leroy Pascal (Daspascals bvba)
- 2016, verkoop: C. Vincent uit Gavere
- 2017: te koop aangeboden.
De staakmolen "Zoete Moeye" waaide om op 15 maart 1905. Eigenaar Van Vlaenderen en zijn knecht bevonden zich toen niet in de molen. Wel lagen er zo'n 100 zakken graan gestapeld.
De huidige stenen bergmolen werd in hetzelfde jaar 1905 opgericht. De nieuwe molen werd gefinancierd met de schadevergoeding die door de verzekeringsmaatschappij voor het omwaaien van de oude molen was uitbetaald.
Op 30 april 1945 werd de molen, die dan nog in werking was, beschermd als monument. De laatste molenaar, Leo Jozef Van Vlaenderen-Verlodt, legde de molen in 1958 stil. De molen werd ingericht als woning. Fernand Bousard, die de molen in 1964 kocht, liet in 1972-1973 grondige herstellingswerken uitvoeren. Hierbij werden ingrijpende verbouwingswerken aan het interieur uitgevoerd, zodat - ondanks het nieuw wiekenkruis uit 1973 (fabrikaat Peel, Gistel) - draaien of malen niet meer mogelijk is. De begane grond werd uitgediept en omgebouwd tot een tentoonstellingsruimte met gelagzaal. De maalzolder, steenzolder, luizolder en kapzolder bleven verder, op het uitslopen van de eigenlijke maalgangen met hun gelopen na, nogal onaangeroerd. Ze raakten evenwel sterk in verval.
Er rest nog enkel een spoorwiel. De belt werd gewijzigd en verhard ten behoeve van de nieuwe inwendige bestemming: er zijn nu twee toegangspoorten. De kap is bedekt met kunstleien (voorheen: eikenhouten schalies). De toen aangebrachte baard is een kleurrijk bord, waarop wapenschilden, emblemen en de tekst: "De hemel geeft wie vangd die heeft 1731-1905".
In 1989 werd de molen verkocht aan psycholoog Geert Van Caelenberg uit Aalst en in 1996 aan grafisch ontwerper Pascal Leroy (Daspascals bvba). Laatstgenoemde liet in 2008-2009 de romp, de binneninrichting (met het resterend molenmechanisme) en de omgeving grondig renoveren. In de molenromp werden alle tussenvloeren vernieuwd en geïsoleerd. Overal kwam dubbel glas.
Alle elektrische leidingen werden vernieuwd en op alle verdiepingen werden netwerkkabels geplaatst.
De bakstenen structuur van de molenromp bleef behouden. Voor de zolderingen zijn de originele plankenvloeren gerecupereerd en onder de isolatie tussen de balken gemonteerd.
In contrast met de conische molenromp zijn alle rechte muren bezet met stucco, een in de massa gekleurd plaasterwerk volgens een ambachtelijke Italiaanse techniek. Ook het polybetonnen tablet in de molenbuik is getint. De afwatering werd vernieuwd.
De tuin werd heraangelegd en er werd een waterzuiveringsinstallatie geplaatst.
Alle bestratingen zijn opnieuw aangelegd waarbij de originele overblijvende molenstenen werden geïntegreerd tussen de kasseistenen. Alle scheidingswanden zijn in tropisch hardhout.
In overleg met monumentenzorg werd de molenromp behandeld met een waterwerende coating. Het houtwerk van de wiek werd vernieuwd door molenrestaurateurs Wieme uit Machelen (Zulte). De renovatie kostte zo'n 300.000 euro.
De molen werd in 2016 verkocht aan Vincent C., afkomstig uit Gavere en werd in 2017 opnieuw te koop aangeboden.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Technische beschrijving (Paul BAUTERS, 1985)
Bouw en werking
A. Staande werk
Kuip. Deze ranke molen heeft en binnenwerkse diameter van ca. 7 m. Bovenaan bedraagt deze ca. 3,80 m. De zolderhoogten kunnen mutatis mutandis vergeleken worden met die te Schelderode.
In de berg is een inrijpoort geweest in noordelijke richting. Deze is thans grondig omgevormd. Er is het klassiek aantal ramen bij bovenkruiers: 2 op de belt, geschrankt met de inmiddels gewijzigde deuren, 4 op de steenzolder en 2 op de luizolder. Ze hebben rondbogen.
Kap. De kap is min of meer Oost-Vlaams. De nok is nochtans enigszins wijkend. Er zijn gelijke, schuinaflopende dakvlakken boven de wolf. De bedaking bestaat uit kunstleien.
Kruiwerk. Het oorspronkelijke paternosterkruiwerk heeft een houten wagen met ten dele olmen en ijzeren rollen. De zwepen zijn van metaal. De grote spruit ligt langs de kamstaartzijde van het vangwiel.
Kruilier. Er is een gietijzeren kruihaspel met tandraderen en en zwengel.
B. Draaiende werk
Gevlucht, as, askop, staande as. Het gelast stalen gevlucht werd in 1973 ingetrokken. Het werd gemaakt door het bedrijf Peel te Gistel. Het heeft een lengte van 24 m. De zeeg is traditioneel Vlaams. Er zijn 29 scheden. De windplanken zijn niet uittrekbaar.
In de eiken as zit een gietijzeren insteekaskop van de Kempense ijzergieterij en smederij Van Aerschot te Herentals. De asgaten zijn 70x51x31 cm. De staande as is van eik. Ze is scheef gezakt en uit de pinnebalk geschoten.
Lichtewerk: Dit is verdwenen.
Maalgangen: Deze zijn gesloopt.
Luiwerk: Dit is gedeelelijk gesloopt. Er is nog een houten klauwwiel.
Wielen, sterrewielen. Het spoorwiel heeft 59 beuken kammen met een steek van 13,2 cm. De lantaarns zijn verwijderd. Het vangwiel heeft 48 beuken kammen en het kroonwiel 29 essen kammen met een steek van 13,5 cm.
Vang: Er is een olmen vangplank met een nogal geïmproviseerde ijzeren vangstok. De vangsabel is van ijzer.
Inschriften
Het jaartal 1731, dat afkomstig is van het vangwiel uit de vroegere staakmolen bleef gehandhaafd. Op de baard staat geschilderd: "De hemel geeft, wie vangt die heeft 1731-1905". Verder staan er symbolen op zoals een rijn, een molensteen en een wiek. Dit is waarschijnlijk niet oorspronkelijk.
Besluit
Door de grondige wijziging van de gelijkvloerse verdieping en van de maal- en steenzolder - nagenoeg onomkeerbaar - heeft deze molen zeer veel van haar molinologische betekenis ingeboet. Ook de berg heeft er zijn oorspronkelijk karakter bij ingeschoten, wegens de accomodatie als café en tentoonstellingsruimte. Enkele onderdelen van het oorspronkelijke gaande werk worden als ornamenten gebruikt in de gelagruimte. Op het gevlucht na raken de inwendige en de uitwendige restanten van het oorspronkelijke gaande werk in verval. De "restauratie" van deze molen draagt de sporen van de opvattingen die nog kort na de oorlog vigeerden en die zich beperkten tot de algemene uiterlijke aspecten van het "monument". Met het resultaat hebben wij thans ethische moeite.
|
Vinderhoute (Lievegem), Oost-Vlaanderen
