De Molen van Gorsem is een korenwatermolen aan de noordzijde van de huidige Duraslaan 36 op de Molenbeek.

Een eerste watermolen op de Molenbeek, ter plaatse "Uilenkot", werd al gemeld in een oorkonde van 1155. Thans bestaat nog steeds de Uilenkotbeek die langsheen het kasteel van Duras loop en meer noordelijk uitmondt in de Molenbeek.

De watermolen behoorde toe aan de opeenvolgende heren van Gorsem: vanaf 1540 tot aan de Franse bezetting waren dit de graven van Duras.

We zien hem aangeduid op de:
- Villaretkaart (1745-1748) met een getekend waterrad en met de benaming "M(in de Gorssem"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met een getekend waterrad aan de westzijde van een roodgekleurd gebouw
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1845)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de vermelding "M(oul)in".

In 1809 werd genoteerd dat de molenstenen afkomstig waren het departement de Ourthe (= de huidige provincie Luik). Volgens de gegevens van 27 maart 1841 konden de steenkoppels "niet gelijktijdig werken". Op dat moment leverde de beek ook "genoegzaam water... (voor het) watertoprad (= bovenslagrad)".

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op  10 september 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 0,700 meter goed. Deze hoogte was berekend vanaf de dorpel van de lossluis.

Eigenaars na 1840:
- voor 1841, eigenaar: d'Oultremont comte Charles Ferdinand, graaf te Duras (tevens eigenaar van de nog bestaande Grevensmolen te Sint-Truiden)
- 1852, erfenis: Vandernoot Josephina, weduwe van d'Oultremont comte Charles, rentenierster te Duras
- 1865, eigenaar: d'Oultremont de Duras Adhémar, senator te Houtaing.

In 1873 gebeurde de omvorming in een landgebouw. Toch is er nog het besluit van de Bestendige Deputatie van Limburg van september 1899 waarbij de graaf Adhémar d'Oultremont toestemming kreeg "à modifier la ventellerie de son moulin, sis sur le cours d'eau 'Molenbeek' à Gorssem".

En men zou nogmaals gebruik maken van de watermolen. In 1924 verkreeg graaf d'Oultremont de toestemming van de Bestendige Deputatie van de provincie Limburg om op de vroegere watermolen ("ancien moulin de Gorssum") een turbine te plaatsen om een zaag aan te drijven en om elektriciteit op te wekken voor het nabijgelegen, nog bestaande Kasteel van Duras (Park 1-1A, Duras, Sint-Tuiden). Tot in de jaren 1960 heeft men er nog gezaagd. Weliswaar was de turbine dan al buiten gebruik, een tractor zorgde voor de aandrijving.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Literatuur

Archieven en landkaarten
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Familiearchief van der Noot, nr. 253.
- Archief Parkabdij Heverlee, Kaartboek van Libert de Paepe, 1665, fol.128.
- Rijksarchief Hasselt, Kaarten en Plannen, nr. 450.
- Kadasterarchief Limburg, Mutatieschetsen, 1894.
- Kadasterarchief Limburg, Primitief plan s.d. door J.A. Lecluijse, Verzamelkaart van 1824, R. Vandevelde.
- Villaretkaart (1745-1748)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1845)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Provicinciearchief Hasselt, Hinderlijke bedrijven, 1924 (plaatsing turbine op de vroegere watermolen van Gorsum, met plan - gemeld door Gaspar Haldermans, 2018).

Werken
- Coenen J., "Limburgsche oorkonden", 4 dln., Maaseik, 1932-1942.
- De Maegd C. & Van den Bossche H., "Historische tuinen en parken van Vlaanderen. Inventaris Limburg. Deel 1: Gingelom, Halen, Herk-de-Stad, Nieuwerkerken, Sint-Truiden, Brussel, Agentschap RO-Vlaanderen. Onroerend Erfgoed", 2003.
- Denewet Lieven, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2.
- Fredericq Lilar M., "De 'Fabriekjes' in de tuincultuur", in: De Woonstede door de eeuwenheen", nr. 31, p. 2-22.
- Genicot L.F., "Het Groot kastelenboek van Belgie, Deel II, Kastelen en buitenplaatsen", Brussel, 1977, p. 95.
- Holemans Herman & Werner Smet Werner, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985.
- Kockelberg G.K, "Molens van Sint-Truiden", in: Ons Molenheem, Studiekring voor wind- en watermolens, Opwijk, jg. 30, nr. 4, okt.-dec. 2005, p. 87, ill.
- "Langs Molenbeek en Melsterbeek in Sint-Truiden. De vier elementen", Sint-Truiden, Stadsbestuur, 2010 (Reeks: Open Monumentendag).
- "Molens in Sint-Truiden - Gingelom - Borgloon", Tongeren, Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg, 1983.
- Vasse A.J.A., "Le domaine de Duras", Brussel, 1855.
- Wolters M.J;, "Notice historique sur l'ancien comté de Duras en Hesbaie", Gent, 1855.

Mailberichten
- Gaspar Haldermans, 23.02.2017
- Jos Van Nuffel, Deurne, 21.02.2018, 27.02.2017, 26.03.2018.