De Molen van Volsem of Volxem (in 1217 "Volsegem") op de Zuunbeek (de "Zuene") werd gebouwd in 1553. Rond 1100 was daar een verblijfplaats voor melaatsen, een driehoekige verblijfplaats die aan alle zijden afgebakend was door water. De naam "Volsem" of "Volxem" werd in 1217 "Volsegem" geschreven. De heerlijkheid Sint-Pieters-Leeuw bezat drie watermolens: de religieuzen van den Kleinen Bijgaarden hadden hun particuliere molen, terwijl het graan van de ingezetenen op de banmolens te Eisingen en Volxem diende gemalen te worden.

In 1680 werd de molen vermeld als een "... waeterbantmolen gelegen beneden de kerck tot Volsem op de rivier de Zuene, metten huyse ende halle...". Toen werd hij verhuurd voor 1.400 artoise ponden. Rond 1700 was Maximiliaan Heymans eigenaar van de molen die hij tegen 700 gulden per jaar verhuurde.
Maximiliaan Heymans was geboren te Sint-Pieters-Leeuw op 6-9-1648. Hij was getrouwd met Catelyne De Broyer, 1679, en in 1707 schepen van Sint-Pieters-Leeuw.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Van der Dilft-Godfrinon, graaf te Brussel
- 15.03.1844, erfenis: de weduwe (overlijden van graaf Van der Dilft)
- 03.06.1847, deling: Van der Dilft de Borchvliet - Gericke d'Herwijnen graaf Antonius Victor, eigenaar te Brussel (notaris Mataigne)
- 06.02.1910, erfenis: a) Van der Dilft de Borchvliet graaf Antoon Victor Constantius Eugeen, eigenaar te Sint-Pieters-Leeuw en b) de Limburg Stirum-Van der Dilft de Borchvliet graaf Albert Willem Florent Marie Jozef, eigenaar te Sint-Pieters-Leeuw
- 09.02.1912, erfenis: de Limburg Stirum - Van der Dilft de Borchvliet graaf Albert Willem Florent Maria Jozef, eigenaar te Sint-Pieters-Leeuw (overlijden van Antoon Victor Van der Dilft de Borchvliet)
- 24.02.1947, erfenis: de Limburg Stirum - de Croy graaf Thierry François Xavier, eigenaar te Huldenberg (overlijden van Albert de Limburg Stirum)
- 10.01.1961, begin vruchtgebruik: a) de Limburg Stirum graaf Thierry François Xavier (voor vruchtgebruik), eigenaar te Huldenberg), b) de Limburg Stirum - Bracht graaf Albert (voor 1/2 naakte eigenaar), eigenaar te Huldenberg en c) de Limburg Stirum graaf Christian (voor 1/2 naakte eigenaar), zonder beroep te Huldenberg (notaris Demeure)
- 01.08.1967, verkoop: Hendrickx-Van den Brande Jan Alphonse, architect te Brussel (notaris Marchant)
- 19.03.1974, verkoop: Camps-Teurlings Marcus Emile Henricus, dokter in de economie, te Sint-Pieters-Leeuw (notaris Van Eeckhoudt)
- 02.08.1978, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Marcus Camps)
- later: Segers-Van Aelbroeck uit Sint-Pieters-Leeuw
- 2000: Patrick Pauwels & Dina Hertens (De Watermolen van Volsem - SPL)
- 2016, verkoop

De laatste molenaar was Antoon Van Nechel. Hij liet de twee houten onderslagraderen in 1934 vervangen door een turbine. In 1953 stopte hij met malen en in 1967 werd het gebouw verkocht aan architect J. Hendrickx uit Dworp. In 1974 volgde de verkoop aan de familie Camps, later aan Segers-Van Aelbroeck uit Sint-Pieters-Leeuw en in 2000 aan het dokterskoppel Patrick Pauwels & Dina Hertens.

De bedding van de Zuunbeek werd in dejaren 1970 omgelegd voor de aanleg van een bufferbekken. Het gebouw werd ingericht als café en de turbine en het binnenwerk werden verwijderd.

Het gebouw heeft onderaan een band van witte steen en baksteen om het opstijgend vocht te weren. Typerend zijn het leien dak en de mooie dakvensters. Er werd een restaurant in gevestigd. In 2003 werd de molen met inbegrip van sluis, binnenwerk, kasseiwegen en brugdeel beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht.

Patrick Pauwels & Dina Hertens (De Watermolen van Volsem - SPL), eigenaars in 2000-2016, lieten het gebouw in 2005 grondig renoveren. Het leien dak met eiken oversteken en koperen dakgoten en de bakstenengevels werden volledig hersteld naar het toenmalige bouwprocedés. De later aangebouwde schuur kreeg haar oorspronkelijk oud Booms pannendak terug. Beide daken kregen een optimale isolatie. Alle houten ramen werden vernieuwd, van dubbel glas voorzien en herschilderd. De oorspronkelijke blinden werden gerestaureerd. De eigenaars waren van plan een nieuw waterrad aan te brengen, maar dit werd niet gerealiseerd.

Het 15 are omringende terrein werd omgevormd tot een middeleeuwse moes- en kruidentuin met meidoorn- en mispelhagen, een kleibakstenenterras en de “konkel” (het spaarbekken en de oorspronkelijke samenloop van Zuun- en Gaspeldoornbeek) heraangelegd. Naast aanplantingen van fruit- en loofbomen versiert een kopij van een functionele kleien broodbakoven uit Bokrijk dit geheel. Eveneens is een parkeerruimte in originele kasseien voorzien.

In 2013-2016 werd de molen te koop gesteld (vraagprijs in 2016/ € 975.000,00). Het restaurant is inmiddels gesloten.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

"Een cursist die uit de band springt. Patrick Pauwels, een chirurg die kok en restaurantuitbater werd", in: Flash (Nieuwsbrief CVO Elishout COOVI), II, 2006, 1 (nov.), p. 11.

Vorig schooljaar is er in Flash telkens een VDAB-cursist aan bod gekomen die een recept van zijn/haar thuisland voorstelde. Dit schooljaar starten we een nieuwe reeks met cursisten die uit de band springen. Deze cursisten verwacht men niet op school, tot ze hun verhaal doen. Patrick Pauwels is de eerste in de reeks.

Patrick Pauwels is een geboren Hallenaar. Hij studeerde geneeskunde aan de VUB, huwde met een gynaecologe en werkte vanaf 1992 als zelfstandig orthopedisch chirurg in het Brugmannhospitaal te Jette. Nadien werd hij adjunct-kliniekhoofd van het Bracopshospitaal te Anderlecht. Deze functie bleef hij uitoefenen tot in 2003. Het jaar 2000 werd echter een belangrijk keerpunt in zijn leven. De toenmalige uitbaters van het restaurant ‘De Watermolen van Volsem', tevens goede vrienden van het echtpaar Pauwels-Hertens, beslisten toen om met pensioen te gaan, Sint-Pieters-Leeuw te verlaten en te verhuizen naar de Ardennen. De horecazaak in Sint-Pieters-Leeuw werd te koop gesteld. Patrick was al van jongsaf aan gepassioneerd geweest door koken en had ondanks zijn drukke loopbaan ook vaak familie en vrienden op een etentje vergast.

Hij besliste in 2000 om De Watermolen  aan te kopen, te restaureren en verder uit te baten. Het echtpaar verhuisde naar De Watermolen. Patrick heeft nog een tijdje zijn werk in de gezondheidssector voortgezet, maar ging gedurende 3 avonden in de week en op sommige zaterdagen allerlei kookmodules aan het CVO Elishout COOVI volgen. Gelukkig kon Patrick in het begin op de medewerking van de vroegere chefkok rekenen. Het waren zeer drukke weken en maanden.' Altijd was er iets te doen: de raadplegingen en de chirurgische ingrepen, de avondlessen op weekdagen en het uitbaten van ‘De Watermolen van Volsem' tijdens het weekend. Patrick doorliep in een mum van tijd een 11-tal modules. Hij doorliep diverse cursussen, vanaf de basis tot specifieke specialisaties, waaronder ‘koken met vis en wild'. Door zijn hogere studies werd hij voor verschillende vakken vrijgesteld. In 2003 zette hij definitief een punt achter de gezondheidszorg. Zijn echtgenote bleef echter wel haar baan verder uitoefenen.

De molen en de omgeving met grasland, de begroeide oevers van de Zuunbeek, de treurwilg en het bruggetje werden in oktober 2003 als monument en landschap beschermd. Patrick stelde zijn restaurant en woning ook open n.a.v. de Open Monumentendag in 2004. Nu is het restaurant ook elke avond in de week geopend, behalve op maandag. Op onze vraag of Patrick tevreden was over de verschillende opleidingsmodules werd ‘ja' geantwoord. Patrick heeft op onze school veel geleerd, vooral wat het bereiden van vis en wild en het klaarmaken van sauzen betreft. De school beschikt ook over zeer goed uitgeruste keukens. Op onze vraag of Patrick nog nieuwe modules zou willen volgen, werd positief gereageerd. ‘Had ik terug wat vrije tijd, dan zou ik me onmiddellijk inschrijven voor de module Patisserie.

Maar de verantwoordelijkheid in mijn restaurant is te groot en we hebben nog andere grootse plannen in petto, zoals het installeren van een waterrad en de aanleg van een historische tuin, met typische planten en kruiden uit de 16de eeuw...' De Watermolen van Volsem ligt in de Leeuwse dorpskern, aan de Victor Nonnemansstraat, de Zuunbeek en de overwelfgde Gaspeldoornbeek. Patrick Pauwels is te bereiken via het telnr. 02/ 377 19 91.

Literatuur

A. Van Mieghem, "Watermolen van Volsem (Sint-Pieters-Leeuw)", in: Monumenten en Landschappen te Sint-Pieters-Leeuw, overgenomen in: Molenecho's, VI, 1978, p. 34;
F. Loens, "De watermolen van Volsem (Sint-Pieters-Leeuw)", in: Zennedal, I, 1934, p. 10-11;
M. Van den Weghe, "Eene bijdrage tot de geschiedenis van Sint-Pieters-Leeuw", Wetteren, 1931;
A. Van Mieghem, "Sint-Pieters-Leeuw", in: De Autotoerist, 14 september 1978, p. 1243-1246;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992;
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Lieven Denewet, "Molen van Volsem te Sint-Pieters-Leeuw: pittoresk watermolengebouw en prachtige spaarvijver, helaas zonder rad en binnenwerk", in: Molenecho's, XXXI, 2003, nr. 2, p. 71;
Walter Van den Branden, "De 'watermolen' van Volsem in Sint-Pieters-Leeuw", in: "Levende Molens", jg. 11 (1989), p. 46-47, ill.;
R. Van Mieghem, "De molens van bij ons", in: "Lewe", Driemaandelijks tijdschrift van de Heemkring Sint-Pieters-Leeuw, jg. 5 (1985-1986), nr. 3, p. 23-24, ill.;
P. De Haeseleer, "De watermolen van Volsem", in: "Lewe", Driemaandelijks tijdschrift van de Heemkring Sint-Pieters-Leeuw, jg. 2 (1981-1982), nr. 1, p. 23-27, ill.;
"De watermolen van Volxem te Sint-Pieters-Leeuw", in: Het Pajottenland - Landschap en Monument, Culturele Kring "Andreas Masius", 1971, p. 26;
P. De Haseleer, "De watermolen van Volsem", in: Hallensia, Trimestrieel bulletin van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Halle, Nieuwe Reeks, Halle, jg. 2 (1980), nr. 4, p. 18-21, ill.
"Een cursist die uit de band springt. Patrick Pauwels, een chirurg die kok en restaurantuitbater werd", in: Flash (Nieuwsbrief CVO Elishout COOVI), II, 2006, 1 (nov.), p. 11.
P.J. Lefever, "Le moulin de Volsem", in: Folklore Brabançon, Bulletin du Service Provincial de Recherches Historiques et Folkloriques, jg. XV, 1935-1936, p. 119, ill.
E. D'Hoe, "De watermolen van Wolsem", in: Eigen Schoon en de Brabander", jg. 88, 2005, 1, p. 23-27, ill.
Van Den Weghe, in: Eigen Schoon en de Brabander, 1994, p. 434-448
Henri Scheppers, "Kronieken van de Kastelen van Sint-Pieters-Leeuw".
Arthur Cosyn, "Le Brabant inconnu", Bruxelles,  Bulens, 1911 (met eigen foto).

Persberichten
"Een cursist die uit de band springt. Patrick Pauwels, een chirurg die kok en restaurantuitbater werd", in: Flash (Nieuwsbrief CVO Elishout COOVI), II, 2006, 1 (nov.), p. 11.
Bart Kerckhoven, “Sint-Pieters-Leeuw. Te koop: beschermde watermolen. Koper krijgt wel subsidies voor restauratie”, Het Laatste Nieuws, 25.04.2016.
Ingrid Depraetere, "Oude watermolen Van Volsem staat te koop", Het Nieuwsblad, 2 mei 2016.