De Stenen Molen was een stenen koren- en oliewindmolen aan de noordoostzijde van Stenen Molen (nr. 8). Aanvankelijk was hij een achtkante stenen grondzeiler; in de 19de eeuw werd hij verhoogd met een konische bovenbouw, zodat een stellingmolen bekomen werd.

Pieter Mehauden, mulder op de Houten Molen in Melsen (door hem aangekocht in 1758) bekwam op 17 april 1771 het octrooi van keizerin Maria-Theresia verleend op 17 april 1771 voor de bouw van de Stenen Molen. De molen was al in oktober 1772  in gebruik als oliemolen. De grond waarop de molen werd opgetrokken was "zes oude dagwand groot" en werd in cijnspacht verleend door de kerk van Vurste, met toesteming van de kerkmeesters, de baljuw en de burgemeester en schepenen van het Land van Gavere.

De aartsbisschop van Mechelen keurde als hogere overheid de erfpacht goed op 7 september 1771.

We zien de molen aangeduid op:
- de Ferrariskaart (ca. 1775) met het rood symbool van een stenen molen
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met een rond grondoppevlak
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) 
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met de tekening van een stenen molen.- 

Op zaterdag 25 juli 1789 werd ten huize van Pieter Joannes van Lancker te Melsen openbaar verkocht: een stenen windmolen, onlangs geconstrueerd, zijnde een oliestampkot, staande in Melsen. Ingesteld op 425 £ gr. courant. De advertentie verscheen in de "Gazette van Gend" van 16 en 23 juli 1789. 

In de "Gazette de Gand" van 25 maart 1811 verscheen de volgende verkoopsadvertentie: "Eenen stenen Wind-, Graen en Oliemolen tot Melsen te koopen. - Dat men met het houden van twee zittingen ... op woensdag den 3 april 1811, ten twee uren naer middag, in de herberge het Schutters-hof tot Melsen, canton van Oosterzele, bewoond by sieur Louis Leyman, publicq verkoopen zal eenen schoonen wel-gekalanten, over weynige jaeren uyt den grond nieuw gebouwden steenen wind-, graen- en oliemolen met het molenhuys, schuere en stallingen, staende bi nnen Melsen op een hectare 59 aren 69 centiaren grond, om met het tellen der koop-somme in het liber gebruyk te komen.
... Conditien van verkoopinge ten comptoire van den ontfanger P.F. de Saegher tot Vurste, deze verkoopinge dirigeerende".

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Melsen uit 1821: "il y a deux moulins à vent servant à moudre des graines grasses et farineuses, exploitées par Aelbrecht et Van den Ostende. Les deux propriétés sont d'égale valeur; à défaut des baux, l'expert s'est informé de la valeur de ces biens dans la commune même et dans celles voisines. Il a raproché les renseignements obtenus avec les évaluations des moulins à vent dans les communes voisines et limitrophes déjà cadastrées et il en résulte qu'il est d'avis que ces deux moulins à vent doivent chacun être évalués à un revenu brut de fl. 150 dont le tiers déduit pour entretien et réparation donne fl. 100 pour revenu net imposable. En proportion des évaluations ci-dessus et pour les mêmes raisons etablies sur le même travail, l'expert est d'avis que le moulin à eau, situé dans la commune de Melsen, doit être évalué à un revenu brut de fl. 90 dont le tiers déduit pour frais d'entretien et réparation donne un revenu net impossable de fl. 60."
De Stenen Molen werd in 1834 ondergebracht in klasse 1 met een kadastraal inkomen van 278 frank.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Backer-Simoens Jean-Baptiste, molenaar te Melsen
- 03.12.1848, erfenis: De Backer Jean-Baptist en kinderen, landbouwer te Melsen (kinderen: a) De Backer Amelie, echtgenote Demey, landbouwster te Melsen, b) De Backer Claude, te Gent, c) De Backer Désiré, te Melsen, d) De Backer Peélagie, te Melsen, e) Van den Bossche Joseph, handelaar te Melsen, f) Van den Bossche Melanie, minderjarige te Melsen en g) Van den Bossche François, minderjarige te Melsen (overlijden van vrouw Simoens)
- 05.09.1850, deling: De Backer Jean-Baptiste, molenaar te Melsen (notaris De Saegher)
- 09.05.1854, deling: (ingevolge testament) De Backer Désiré, molenaar te Melsen (notaris De Saeghere)
- 24.07.1870, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Désiré De Backer)
- 21.03.1887, verkoop: Goedertier-De Backer Primus, landbouwer te Vurste, later te Melsen (notaris De Saegher - stenen graanwindmolen en oliestamperij)
- 01.05.1889, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw De Backer)
- 06.11.1894, verkoop: a) Goedertier Odile, b) Goedertier Remy, c) Goedertier Céline, d) Goedertier Emma en e) Goedertier Romanie, te Melsen (notaris De Saegher - stenen graanwindmolen)
- 07.07.1903, eigenaar: a) Goedertier-Hebelinck Remi (voor 1/4), landbouwer te Vurste, b) Goedetier Romanie (voor 1/4), molenarin te Melsen, c) Goeeertier Emma (voor 1/4), molenarin te Melsen en d) Goedertier Céline (voor 1/4) (onderhandse akte an het overlijden van Goedertier Odile)
- 07.09.1903, eigenaar: a) Goedertier Remi, b) Goedertier Romanie en c) Goedetier Emma (onderhandse akte na het overlijden van Goedertier Céline)
- 23.07.1909, eigenaar: a) Goedertier Romanie en b) Goedertier Emma, landbouwster te Melsen (onderhandse akte na het overlijden van Goedertier Remi)
- 20.07.1948, gift: (voor naakte eigendom) Goedertier Albert Emile en (voor vruchtgebruik) Goedertier Marie Romanie en Goedertier Emma (notaris Pede)
- 26.10.1950, erfenis: (voor naakte eigendom) Goedertier Albert Emile en (voor vruchtgebruik) Goedertier Emma (overlijden van Goedertier Romanie)
- 29.05.1951, erfenis: Goedertier-De Schamphelaere Albert Emile, landbouwer te Vurste (overlijden van Emma Goedertier)
- 22.11.1968, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw De Schamphelaere)
- 26.08.1975, verkoop: Beaumont-Van Parijs Carolus Alexander, nijveraar te Melsen (notaris Pede - puin A203e)
- 11.11.1984, erfenis: (voor vruchtgebruik) de weduwe en (voor naakte eigendom) de kinderen: a) De Vloet-Beaumont Raphaël Gustaaf Hélène Joseph en b) Beaumont-Wuillaume Robert Georges Philomène (overlijden van Carolus Beaumont)
- 21.03.1990, einde vruchtgebruik: a) De Vloed-Beaumont Raphaël Gustaaf Hélène Joseph en b) Beaumont-Wuillaume Robert Georges Philomène (overlijden van de weduwe Van Parijs van Caroulus Beaumont)
- 16.09.1991, maatschappij: Vennootschap CB Invest (notaris De Wulf)

In 1870-1871 werd de grondzeiler verhoogd met een ronde bovenbouw, zodat een stenen stellingmolen met een gemetselde galerij werd bekomen en de molen een dubbele functie kreeg als koren- en oliemolen. Rond 1830 was Jan-Baptist De Backer, mulder te Melsen, er eigenaar van. Door erfenis en verdeling bleef de molen toebehoren aan zijn nakomelingschap in mannelijke lijn tot in 1887. In dat jaar werd de zaak verkocht aan Prime Goedertier-De Backer en in 1894 aan zijn vijf kinderen. In 1909 waren de twee overblijvende kinderen Romanie en Emma Goedertier, molenarinnen te Melsen, nog de enige eigenaressen. Zij hadden de aandelen van hun broers en zusters geërfd.

Bij de aftocht van het Duitse leger werd de molen in 1918 zwaar beschadigd. Ze werd hersteld maar er werd tevens een mechanische maalderij aan toegevoegd. In de meidagen van 1940 werd de molen andermaal door oorlogshandelingen zwaar toegetakeld. De wijkende Belgische troepen staken hem in brand. De kap werd vernield, enkele pijlers van de gaanderij werden beschadigd. Sindsdien werd de schade niet hersteld. Deze molen was uitgerust met een gietijzeren askop van het bedrijf Wauters-Koeckx-J. Genat te Brussel. Deze grote askop bevindt zich thans in Gontrode. De nog bestaande ruïne geeft slechts bij benadering een idee van wat deze molen destijds is geweest.

De achthoekige onderbouw heeft de vorm van een afgeknotte piramide. De eigenlijke molenromp, die daarboven uitrijst, is een eerder licht conische kegel, die onder de stellinggaten een uitkraging heeft van een baksteen op klesoor. De eigenlijke galerij rustte op 16 gemetselde pijlers die onderling door segmentbogen verbonden waren. Metalen liggers verbonden de pijlers met de romp. De openingen waren met kegelvormige segmentwelfsels aangevuld en daarboven was de gaanderijvloer aangebracht.

Deze constructie was zeer zeldzaam en in Oost-Vlaaderen uniek. Ze was een compromis tussen de tradionele molenbouw, met de in de 18de eeuw verspreide stellingmolens en recentere technoloische evoluties in de baksteenarchitectuur. Opmerkenswaardig is de overgang van een achthoekige piramideale onderbouw in een licht conische kegel.

De hele pijlergaanderij werd in februari 1982 afgebroken. Bij de molen hoort een 19de-eeuwse molenaarswoning met vijf traveeën en twee bouwlagen onder een zadeldak. De bakstenen voorgevel is met streekeigen getamponeerd cementpleisterwerk bezet. Deze woning harmonieert goed met de molen en ze is waardevol door verhoudingen, materiaalgebruik en algemene afwerking. Het profiel en het volume ervan hebben een beeldbepalende functie in dit molenlandschap.

Op 1 oktober 2002 werd de molen beschermd als monument. Een eerdere bescherming uit 1981 werd, wegens procedurefouten, door de Raad van State vernietigd. De Vlaamse vereniging Molenzorg Vlaanderen vzw lanceerde in 2004 een STEUNFONDSACTIE om de molen een betere toekomst te geven. Hiertoe wordt een natuurgetrouwe bouwplaat, op stevig en gekleurd papier, te koop aangeboden voor EUR 20,- (zie onderste foto). Ze werd vervaardigd door Mike Ekelschot uit Aalter. Inlichtingen en bestellingen per e-mail: denewet.molens@telenet.be

De aangrenzende molenaarswoning en bouwgrond werden begin 2010 verkocht aan de eigenaar van de molenromp. Er bestaan nog steeds plannen om dit 19de-eeuws herenhuis (dat vanwege zijn opname in de inventarislijst van het bouwkundig erfgoed passief beschermd is) te vervangen door nieuwbouw, naar een verkavelingsvergunning uit 1975.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

"Gazette de Gand", n° 174, 25.03.1811.Gazette van Gend, 16 en 23 juli 1789
Melsen - Verkoping van een stenen windmolen (stampkot)
Op zaterdag 25 juli 1789, ten huize van Pieter Joannes van Lancker te Melsen, wordt openbaar verkocht: een stenen windmolen, onlangs geconstrueerd, gestaan en gelegen in Melsen; ingesteld op 425 £ gr. courant.

--------------------------------------

"Gazette de Gand", n° 174, 25.03.1811.
"Eenen stenen Wind-, Graen en Oliemolen tot Melsen te koopen. - Dat men met het houden van twee zittingen ... op woensdag den 3 april 1811, ten twee uren naer middag, in de herberge het Schutters-hof tot Melsen, canton van Oosterzele, bewoond by sieur Louis Leyman, publicq verkoopen zal eenen schoonen wel-gekalanten, over weynige jaeren uyt den grond nieuw gebouwden steenen wind-, graen- en oliemolen met het molenhuys, schuere en stallingen, staende bi nnen Melsen op een hectare 59 aren 69 centiaren grond, om met het tellen der koop-somme in het liber gebruyk te komen.
... Conditien van verkoopinge ten comptoire van den ontfanger P.F. de Saegher tot Vurste, deze verkoopinge dirigeerende".

---------------------------------------

Met een natuurgetrouw model en een bouwplaat als hefboom. Steunfonds van Molenzorg Vlaanderen vzw voor de Stenen Molen van Melsen.

Unieke molenconstructie
In Melsen (Merelbeke, O.-Vl.) staat één van de merkwaardigste molenrompen in Vlaanderen. De Stenen Molen werd in 1771 gebouwd als een achtkante stenen grondzeiler, maar werd in de 19de eeuw hoger opgetrokken met een ronde, licht conische bovenbouw. Zo werd een stenen stellingmolen gevormd met 16 gemetselde pijlers. De oorlogsschade van 1918 werd nog hersteld, maar sinds de vernieling in mei 1940 blijft enkel nog de romp over. In februari 1982 verdween bovendien de stenen gaanderij. Gelukkig werd de molen op 1 oktober 2002 door Vlaams minister Paul Van Grembergen als monument beschermd.

Natuurgetrouwe maquette
Bij een rit van Gent naar Roeselare enkele maanden geleden, bracht mijn medereizigster Kristien Luyckx (die op de hoogte was van mijn beroep als molenaar en van mijn bijzondere interesse voor molens) me op de hoogte van deze unieke molenconstructie. Nergens elders in Europa treffen we zoiets aan! Met deze specifieke kenmerken in gedachten besloot ik later een model op schaal 1/87 van deze molen te vervaardigen. Het model werd daarmee 37 cm hoog en 25 cm breed. Naarmate de bouw vorderde, kwam ook de bestemming ter sprake. Op suggestie van de vzw Molenzorg Vlaanderen zal ik de maquette aanbieden aan het Oost-Vlaams Provinciaal Molencentrum Mola te Wachtebeke.

Melsen - Verkoping van een koren- en een oliewindmolen
Op 27 november 1788 worden ten huize van Benedictus de Moor te Melsen, Land van Aalst, publiek verkocht: een koren- en een oliewindmolen en een behuisde hofstede, gestaan in Melsen en verdeeld in drie aparte kopen. Inlichtingen over de beide molens en de hofstede bij dhr. van Caneghem te Meilegem of bij notaris Haesebyt te Gent aan de Watermolenbrug.
(Gazette van Gent, 17, 20 en 24 november 1788)

Bouwplaat
Het model gaf me dermate voldoening, dat het me opkwam er een bouwplaat van te maken. Belangstellenden kunnen dan ook zelf de molen “bouwen”, op schaal uiteraard. Deze heel stevige, in kleur gedrukte bouwplaat is vanaf januari 2004 beschikbaar. (ME).

Vorming van een steunfonds
Onze vereniging Molenzorg Vlaanderen vzw heeft steeds oog gehad voor merkwaardige molens. We maken er studies over op basis van eigen archiefonderzoek, publiceren die in ons tijdschrift en… leggen dan vaak ook de link met molenbehoud. Zo konden we bekomen dat het zeldzaam pomwindmolentje Casier te Waregem en het Molentje van Cyriel Buysse in Deurle, die erg vervallen waren geworden, beschermd werden als monument en binnenkort grondig hersteld zullen worden. We hebben ook ervaring in de vorming van steunfondsen. Al in 1980 maakte onze vereniging Molenzorg Vlaanderen vzw 35.000 frank over aan de buurschap van de Lemmensmolen te Kinrooi, voor de meest noodzakelijke herstellingswerken.

Zo rijpte het idee om ook voor het molencuriosum van Melsen een steunfonds in het leven te roepen. Naïef zijn we niet: “met een bouwplaat, hoe prachtig die ook mag zijn, restaureer je geen molen”! ¨Maar het ligt in de bedoeling dat een plaatselijke stichting of vereniging wordt gevormd die de molen (thans in privaat bezit) ter harte zal nemen. Met de opbrengst van de verkoop van de bouwplaat, kunnen al minstens de stichtingskosten vergoed worden en kan de wagen aan het rollen gaan. De maquette en de bouwplaat kunnen als een “katalysator” werken in de acties om de Stenen Molen een nieuwe toekomst te geven. We voorzien al een “sensibiliserende” voordracht en een molententoonstelling in Melsen.

Met de aanschaf van de bouwplaat zou u dus dubbel scoren: zowel een prachtmaquette op schaal van een unieke Vlaamse molen bezitten, als een steentje bijdragen in een beter lot van deze molen. We durven zelfs hardop dromen dat men over tien jaar kan zeggen dat “de molenrenaissance ooit met een model is begonnen”. Gelukkig is het behoud sinds ruim een jaar verzekerd door de wettelijke bescherming. (LD)

Hoe is de bouwplaat (met uw bijdrage in het steunfonds) te verkrijgen?
Belangstellenden kunnen de stevige, in kleur gedrukte bouwplaat van de Stenen Molen van Melsen verkrijgen - en meteen ook bijdragen in het steunfonds voor deze molen - door € 20,- over te maken (inclusief verzendkosten) op het rekeningnr. van Molenzorg Vlaanderen vzw. Na de storting wordt de bouwplaat u zo vlug mogelijk toegestuurd. Vergeet ook niet duidelijk uw naam en postadres te vermelden. Help ons de aanzet te geven voor de renaissance van één van de merkwaardigste windmolens van ons land!

Literatuur

Landkaarten
- de Ferrariskaart (ca. 1775) met het rood symbool van een stenen molen
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met een rond grondoppevlak
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) 
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
"Gazette van Gent", 17, 20 en 24 november 1788
"Gazette van Gend" van 16, 23 juli 1789.
"Gazette de Gand", n° 174, 25.03.1811.

Werken
Frans De Potter & Jan Broeckaert, "Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, reeks I, arrondissement Gent, deel 5, Gent, 1864-1870.
Molenzorg vzw, "Steunfonds van Molenecho's voor de Stenen Molen van Melsen", Molenecho's, XXXI, 2003, nr. 4, p. 269.
M. Ekelschot & L. Denewet, "Met een natuurgetrouw model en een bouwplaat als hefboom: Steunfonds van Molenecho's voor de Stenen Molen van Melsen", Molenecho's, XXXI, 2003, 4, p. 325.
Herman Vanhoutte, "Wel en wee van windmolens in het Oostvlaamse Scheldeland", in: Molenecho's, XXI, 1993, nr. 4, p. 180-187;
Lieven Denewet, "Bescherming van Vlaamse molens & maalderijen in 2001" (Wakken, Lichtervelde, Oudenburg, Melsen, Wellen, Waregem), in: Molenecho's, XXX, 2002, nr. 1, p. 10-18;
Paul Bauters, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985;
Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
J. De Cocker, "De Heerlijkheid Melsen", in: Jaarboek Heemkundig Genootschap Land van Rode, 1969, p. 91-95;
"De stenen molen van Melsen reeds reddeloos verloren?" in: Molenecho's, X, 1982, nr. 2, p. 51;
"Hoop op restauratie van oude molen te Melsen", in: De Belgische Molenaar, LXX, 1975, p. 266;
J. Van Overstraeten, ""De molens van Melsen en van Sint-Antelinks", in: De Autotoerist, XII, 1959, p. 1069;
J. Verpaalen, "Kruimels zijn ook brood! Een pleidooi voor het behoud van molenrompen in ons land", in: Levende Molens, IV, 1981, nr. 1, p. 7-8;
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Tweede aflevering. De arrondissementen Eeklo en Gent", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
"Zo gingen de wieken..." in Merelbeke, in: Infomagazine Merelbeke, september 2010, p. 10-14.
E-mail dhr. Joost Declercq, 24.01.2010.
Info Roland De Blauwer, Merelbeke, 21.03.2010.
J. De Cocker, "Geschiedenis van Melsen", Melsen, in eigen beheer, 1988, p.26 en 30.

Persberichten
"Zo gingen de wieken..." in Merelbeke, in: Infomagazine Merelbeke, september 2010, p. 10-14.
André Vlerick, "Merelbeke pakt uit met Molenroutekaart en info over verdwenen en nog bestaande molens", in: Het Nieuwsblad, 10.09.2010.
LVI, "Brandje aan Stenen Molen", Het Nieuwsblad, 24.03.2014
DVL, "Groen vraagt dringende beschermng Stenen Molen", Het Laatste Nieuws, 29.09.2016.