De Nachtegaal der Maatvennen is een stenen korenwindmolenn, type bergmolen, in de Kerkstraat 42.

Oorspronkelijk stond op een naastliggend perceel een houten korenwindmolen. Deze standaardmolen werd in 1634 gebouwd en in 1789 herbouwd. Een kadasterdocument uit 1827 beschrijft: "is in hout vervaardigd, heeft twee paar steenen welke niet gelijktijdig kunnen werken, is in zeer goede staat, maar is niet gunstig gelegen. Hij is verpacht aan J.-B. Sels, molenaar te Ravels".

De standaardmolen waaide om in de nacht van 6 op 7 december 1868. De verkoopakte van 13.02.1869 vermeldt in dat verband: "Den grond, waarop de standaardgraanwindmolen met aanhorende gebouw heeft gestaan die in den nacht van zes op zeven december omvergewaaid is met al de ruïnen of overblijfselen van gezegden molen: staande en draaiende, steenen werktuigen en voorwerpen tot den molen behoord hebbende, niets daarvan uitgezonderd noch gereserveerd zoo en gelijk dezelfde zich in den morgen van den zevenden december op en in den omtrek van den zoogenaamde 'molenberg' te Raevels bevonden."

De molen werd in 1869 als stenen bergmolen herbouwd op een naastliggend perceel. Verschillende balken van de voorgaande standaardmolen  werden verwerkt in de nieuwe molen. De standaard, kruisplaten, hoekstijlen, vangwiel, houten roeden, en andere bruikbare delen van de omgewaaide staakmolen zijn terug te vinden in zijn stenen opvolger. Zo is b.v. de huidige draagboom en oude standaard! En de zolderingsbalken zijn o.a. oude roeden en hoekstijlen. Molenmaker was Leonardus Van Himbergen, die later molenaar zou worden te Ravels na zijn huwelijk met de zuster van molenaar De Jongh! Op 23.01.1934 werd een nieuwe geklinknagelde roede gestoken van Verhaeghe uit Ruddervoorde: nr. 1197, 26 m.

Overlopen we even de opeenvolgende eigenaars en molenaars:
- 1827, eigenaar: De Talon Denis, militair te Parijs (F); huurder: Sels Jan-Baptist, molenaar te Ravels
- 31.10.1836, verkoop: De Jongh-Van Hees Petrus, molenaar te Ravels (notaris Dierckx)
- 18.11.1844, erfenis: en de minderjarige kinderen: a) De Jongh Victor, b) De Jongh Maria Lucia, c) De Jongh Jan-Baptist, d) De Jongh Sebastianus, e) De Jongh Joanne Catherina en f) De J ongh Maria Theresia Catherina (overlijden van vrouw Van Hees)
- 15.10.1857, verkoop: De Jongh Victor, molenaarsgast te Turnhout (notaris Wouters)
- 01.12.1861, verkoop: Van Hees Jacques Joseph, zonder beroep te Antwerpen, oom van Victor De Jongh (onderhandse akte)
- 01.07.1866, verkoop: De Jongh Jan-Baptist (broer van Victor), molenaar te Ravels (notaris Ceulemans)
- 13.02.1869, verkoop (van de grond) De Jongh Joanna Maria (zus van Joannes Baptiste), huishoudster te Ravels en toekomstige echtgenote van Van Himbergen Leonard, molenaar te Bladel (°Netersel) en later molenbouwer te Ravels (notaris Ceulemans)
- 1869, opbouw stenen molen: Van Himbergen De Jongh Leonard, molenmaker te Ravels ("nouvelle construction d'un moulin à vent sur terrain vierge")
- 0402.1899, gift: Van Himbergen-Vloemans Antoon Victor, molenaar te Ravels (notaris Gilles)
- later, eigenaar: en de kinderen (overlijden van vrouw Vloemans)
- 17.09.1928, erfenis: de kinderen (overlijden van Antoon Van Himbergen)
- 27.03.1929, verkoop: Van Himbergen-Schillebeeckx Jozef ("Jos") Petrus, zoon van Victor, molenaar te Ravels (notaris De Boungne)
- 28.02.1968, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Jos Van Himbergen)
- 13.09.1968, deling: Van Himbergen-Van Nijlen Franciscus ("Frans", zoon van Jos) Josephus Maria, bediende te Ravels (notaris Van Ussel).

In 1971 werd de molen grondig hersteld. Wiekenkruis, kap, spruiten, staartbalk en korte schoren werden toen vernieuwd. Het wiel tussen kuip en staartbalk om het verzakken van de staart te voorkomen, werd voor het eerst na de tweede wereldoorlog aangebracht en bij restauratie behouden. Op 10 augustus 1976 werd de molen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als landschap.

Op de maalzolder vinden we het volgend gedicht:
"Den molenaar schijnt een dief te zijn
Mij dunkt het kan niet mogelijk zijn
Wat behoeft hij om geld te geven
Daar hij toch van de wind moet leven."

"(het ieder van pas te) maken
En van elk te zijn bemind
Zijn de moeilijkste zaken
Die men ter wereld vindt."

Alsook vinden we er 11 tekeningen van molens (en van een wielrenner), van de hand van de laatste beroepsmolenaar Jos Van Himbergen.
Op de draagboom staat: "1315 KG ROGGE PER UUR / 28-12-23."
Op talrijke plaatsen vindt men in de balken de namen van vroegere molenaars, zoals "JVH 1924 / VICTOR VAN HIMBERGEN 1886".
Gevelsteen (boven noordwestelijk raam van de maalzolder): "1869 / J.B. De Jongh."
Sinds 1973 zijn de kleuren van het schilderwerk wederom naar het origineel.
Op donderdag 6 april 2006 omstreeks twee uur in de namiddag heeft de molen 'De nachtegaal der Maatvennen' te Ravels zijn miljoenste omwenteling gemaakt. De molen is daarmee de eerste windmolen in de provincie Antwerpen die de kaap van 1 miljoen bereikt. De teller op de bovenas meet sinds 1998 en aangezien deze slechts zes cijfers weergeeft, is deze nu dus automatisch gereset.

Technische fiche
Type: Stenen bergmolen
Functie: Korenmolen
Inrichting: 1 koppel 17der kunststenen, tweetaksrijn met pennetjeswerk, fabr. Kees, Leende (NL), 1 koppel 17der kunststenen, drietaksrijn met pennetjeswerk, fabr. onbekend.
Vlucht: 25,7 m, staal, gelast, fabr. Peel te Gistel (1971)
Wieksysteem: Klassiek opgehekt
As: Hout, met gietijzeren insteekaskop, fabr. Kempische IJzergieterij en Smederij L. Van Aerschot te Herentals
Vang: Vlaamse blokvang met vangtrommel
Vangwiel: 74 kammen, steek 12,5 cm
Rondsel: 36 staven, steek 12,5 cm
Spoorwiel: 81 kammen, steek 9,8 cm
Steenrondsels: 33 staven, steek 9,8 cm
Overbrengingsverhouding as/stenen: 1:5,05
Kruiwerk: Engels kruiwerk met rollensluis (tot in de jaren 1940-'50: sleepkruiwerk)
Berghoogte: 2,70 meter 

Op zaterdag 27 april 2013 kreeg de molen in het Provinciehuis Boeverbos te Brugge het kenteken “Actieve Molen 2013” uitgereikt uit handen van Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Geert Bourgeois (of zijn kabinetschef bij verlet). Deze nominatie gebeurde door het Molenforum Vlaanderen vzw (www. molenforumvlaanderen.be) op basis van de volgende criteria: de molen als gebouw (uitzicht, toestand), de werking als molen (draaien en malen) & de inzet van de molenaar, de toeristische ontsluiting en de gelegenheidsactiviteiten.

Frans PAULUSSEN, op basis van eigen opmetingen en van overlevering van Paul Paulussen, één van de laatste beroepsmolenaars op deze molen.

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2003: 132.480

Literatuur

P. Paulussen, "Pleidooi voor een technische fiche van iedere Vlaamse molen! De Nachtegaal der Maatvennen te Ravels als voorbeeld", Molenecho's, XXXIV, 2006, 4, p. 246-247;
H. Holemans & p.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, Ten Bos, 1980, p. 81-93;
E. D(e) K(inderen), "De Nachtegaal der Maatvennen", in: De Belgische Molenaar, LXX, 1975, nr. 24 (22 dec.), p. 362-363;
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997);
E. D(e) K(inderen), "Een blik op de molenwerking in de Kempen. Ravels: de Nachtegaal der Maatvennen bedreigd", in: De Belgische Molenaar, jg. 74, nr. 14-15 (7-22 aug. 1980), p. 221;
Paul Hendriks, "De windmolens. 25. Ravels", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen. Wind- en watermolens", Antwerpen, 1978, p. 21;
E. D(e) K(inderen), "Molen lief en leed: bouwwerken gestart naast Ravelse molen", in: De Belgische Molenaar, jg. 76, nr. 23 (7 dec. 1981), p. 317;
E. De Kinderen, "Ravels en de molens", in: "Ravels in lief en leed", Ravels, heemkundekring Nicolaus Poppelius, 1980, p. 192-197;
(L. Smet), "Ons molenpatrimonium in de provincie Antwerpen: de Nachtegaal der Maatvennen", in: Molenecho's, VI, 1978, nr. 7 (juli), p. 52;
H. Van Averbeke, "De Nachtegaal der Maatvennen te Ravels (prov. Antwerpen). - De Mastertsmolen (Kaapprovincie Republiek Zuid-Afrika). (Portret van een draaiende molen)", in: Natuur- en Stedeschoon, jg. 55 (1986), nr. 2 (maart-april), p. 26-27, ill.;
Els De Kinderen, "Molen lief en leed [Ravels: Nachtegaal der Maatvennen; Ertvelde; Tessenderlo; Geel: Gansakker; Retie], in: Levende Molens, jg. 4 (1981), nr. 23 (7 december), p. 317-318, ill.; P.J. Lemmens, "Molenoverzicht uit het Arrondissement Turnhout van 1830 tot heden", Heemkundig Handboekje voor de Antwerpse Randgemeenten, Kwartaalschrift, Borgerhout, Gitschotel Buurschap, Jg. 12, [1964], nr. 3, p. 26.
EMA, "Molenaar steunt Turnhoutse kandidaat in VTM-programma 'Mijn Restaurant'", in: Het Nieuwsblad, 28.04.2009.
Els De Kinderen, "Ravels en de molens", in: De Drie Goddelijke Deugden, Heemkundige Kring Nicolaus Poppelius - Ravels, Weelde, Poppel, jg. 13 (2008), nr. 51, maart, p. 152-155.
Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011.

Mailberichten
Michiel Hooijberg, 14.01.2018.