De Scheibeekmolen (Scheebeek-, Schipbeek-, Schibbeekmolen) is een korenwatermolen met (verwijderd) houten onderslagrad op de Scheibeek (Scheebeek, Schipbeek, Schibbeek) aan de zuidwestzijde van de Hollestraat (nr. 2), bij de overgang met de Scheibeekstraat in Herne.

Zowel in de naam Hollestraat als in Tollembeek vinden we de naam “olle” terug. Dat is een oude naam voor water: denk maar aan “Vrouw Olle” uit de sprookjes. Die woonde onderaan in een waterput. Ook het Franse woord “eau” komt van dezelfde stam.

Aan het huidige gebouw bemerken we nog duidelijk de werking als watermolen, met name aan de watergevel met natuurstenen basis: vooraan langs de trap arduin en in de gevel gele zandsteen. Het ronde gat of het asgat waar de wateras doorliep is nog aanwezig.

De molen zou per jaar, bij gebrek aan water, wel vijf à zes maanden per jaar stil gelegen hebben, Men sprak dan van een wintermolen. Anderzijds heeft een zeer lange bestaansduur gekend, zodat hij toch een duurzame bestaansreden had.

Zowel “Het Hof” als de molen behoorden toe aan de kartuizers. De molen was gelegen aan de overkant van de beek, die hier de gemeentegrens vormt tussen het Hernegewoud en Tollembeek-Vollezele. Vandaar de naam “Schei – beek”, wat men vervormde naar Schibbeek.

De eerste vermeldingen van “Schibbeek” vinden we reeds in 1216 toen de Heer van Edingen, Engelbert, zes bunders grond te Schibbeek schonk aan de toenmalige kapel van Onze-Lieve-Vrouw aan de Aerebeek. “Et haec seks bonaria terrae consistunt apud Skibbeque”. Er is de vermelding in de stichtingsakte van de Hernse Kartuis van 15 bunders grond bij de visvijver van Schibbeek “et apertiennent encore ale dite maison et capelle et doivent apertenir quinse bonniers de tierre ou la entour pau plus pau mains gisans asses pries dou vivier condist ale scibeke”. Een bunder was in Herne/Tollembeek ongeveer 91a 84ca. Zoals meerdere eigendommen van de kartuizers komt ook deze hoeve voor op het altaarstuk (rechterluik) van de kapel van het park te Edingen.

In de spaarvijver, aan de overkant van de straat, kweekten de kartuizers karpers.

De molen werd voor 1259 gebouwd. Er bleef een pachtbrief van 13 juni 1259 bewaard, geschreven in het Picardisch. De molen werd toen uitgebaat door Piéron de Hesenain en fungeerde als banmolen voor de dorpen Herne, Tollembeek en Vollezele. Deze brief werd al een aantal keren gepubliceerd, maar nog nooit met een degelijke analyse.

In 1314 werd een deel van de molen door Sohier van Edingen aan de Kartuis van Herne geschonken. In 1334 kocht de Kartuis het deel ervan dat eigendom was van Jan vanden Cruce.

Ook deze molen en de hoeve werden door de Geuzen van Ninove in brand gestoken in 1580, "den zondag van 't Octaaf O.-L.-V. Visitatie", samen met bijna geheel het Kartuizerklooster van Herne en het pachthof Ezelenberg in Vollezele (zie b.v. ook de Mottingemolen). De molen en de hoeve werden herbouwd.

Pierre Vanopdenbosch was er molenaar in 1753.

Na de Franse invallen op het einde van de 18e eeuw werd hij verkocht als nationaal goed: in 1801 was de watermolen eigendom van ene Romel. In 1820 was hij in het bezit van de toenmalige molenaar Martin Vanopdenbosch.

We vinden de watermolen aangeduid op:
- Villaretkaart (1745-1748)
- de Ferrariskaart (ca. 1775) met de benaming "Scheebeek Molen"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) als "Moulin Scheebee"
- topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) als "M(oul)in de Scheebeek"
- kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).

Eigenaars en molenaars:

- 1259, uitbater-molenaar: Piéron de Hesenain
- 1314, verkoop van een deel: door Sohier van Edingen aan het Kartuizerklooster van Herne
- 1324, verkoop van een deel: door Janden Cruce aan het Kartuizerkloostervan Herne
- 1753, molenaar: Vanopdenbosch Pierre
- ca. 1796: Franse staat (aangeslagen als nationaal goed)
- 1801, eigenaar: Romel
- 1820, eigenaar: Vanopdenbosch Martin, molenaar
- voor 1834, eigenaar: Capitte Nicolas, steenkapper te Feluy
- later, mutatie: Capitte Charlotte, te Feluy
- 11.08.1848, erfenis: a) Capitte Jan-Baptist, eigenaar te Feluy, b) Capitte Célestine, echtgenote Wayez Pierre Jean, landbouwer te Braine-l'Alleud, c) Capitte Thérèse, echtenote Halbecq Charles, advocaat te Mons en d) Meurs Anne Theccla, minderjarige te Braine-le-Comte (in de aangifte: "moulin qui chaume")
- 29.09.1896, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Amandus Peremans)
- tot 17.12.2003: Delahay Roger
- 17.12.2003, verkoop: Tomas François & Van Vaerenbergh Katrien

Na een brand in 1884 werd de molen verbouwd tot woonhuis. Het gebouw bestaat nog steeds. Alhoewel het waterrad en het maalwerk ontbreken, is de vroegere watermolenfunctie nog duidelijk herkenbaar: het gebouw zelf, de watergevel met zijn natuurstenen basis en het gat voor de wateras en de nog aanwezige beek.

Op 17 december 2003 verkocht Roger Delahay de molen aan de huidige eigenaars François Tomas en Katrien Van Vaerenbergh. 

In 2004-2005 lieten zij grondige renovatiewerken uitvoeren, met behoud van de volumes. Het terrein werd volledig gesaneerd. Bij deze werken gingen de eigenaars op zoek naar resten van de oude molen. Bij het uitgraven op de plaats waar de molenas door de buitenmuur kwam, vonden ze enkel een verbrande balk. Het werd duidelijk dat het huidig gebouw eigenlijk in drie fases en periodes werd opgetrokken. Onder het oudste gedeelte (naast rivier waar molenhuis was) vormen arduinen blokken de funderingen, onder de twee andere delen bestaan deze uit gemetste bakstenen. Onder het terras dood een toegangsdeur op wat er op wijst dat er zeker een kelderverdieping was ter hoogte van het molenrad. Ook aan de voorgevel was er een toegang, maar deze is nu dichtgemetseld. De ruimte beneden was waarschijnlijk voorzien voor de opvang en stockage van het gemalen graan. Aan de voorgevel is er een trap die toegang bood naar het molenrad. De onderste trede van deze trap is een kleine molensteen.

In 2005 liet de provincie Vlaams-Brabant de beek ruimen.
Het dak werd in 2007 gerenoveerd door de firma P. Nijs uit Deinze met oud en nieuw materiaal en oude dakpannen.
In 2010 kwam een verbinding van de twee gebouwen tot stand door een nieuwe verdieping en inrichting van de eerste verdieping in het tweede gebouw.
Nog geplande werken zijn een gevelrestauratie en de aanbreng van een nieuw waterrad als decoratief element. Het sluiswerk is verdwenen, zodat geen opstuwing van water meer mogelijk is om het rad aan te drijven.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

M. Peremans, "Thollembeek. Landkunde, Geschiedenis. Volkskunde", Brussel, 1926, p. 33.

Verdwenen Watermolens.
- DE SCHEEBEEKMOLEN. - Volgens een akte gedagteekend van 13 Juni 1259, was de Scheebeekmolen een banmolen voor de inwoners van Herne, Thollembeek, Vollezeele en Herfelingen (21).
In 1580, op den Zondag van 't Octaaf O.-L.-V. Visitatie, werd bijna geheel het Karthuizerklooster van Herne door de geuzen van Ninove in asch gelegd, mitsgaders den Scheebeekmolen en het pachthof Ezelenberg (Vollezeele) (22). De molen, alsook het nabij gelegen Hof Scheebeek (23), behoorden langen tijd toe aan het Karthuizerklooster van Herne.
In 1884, werd de molen de prooi der vlammen en is niet meer opgebouwd.
Bij gebrek aan water, lag hij meestal stil gedurende vijl a zes maanden van het goede jaargetijde. Het gebouw, dat thans bewoond is door de kinderen Peremans, heeft met den waterval een schilderachtig uitzicht.

(21) Recueil des Bulletins de la Commission royale d'histoire de Belgique, 4e Reeks, tome VII, biz. 164.
(22) Eigen Schoon, Ie jaargang, biz. 68.
(23) Het Hof Scheebeek is gelegen te Herne, nabij de grens van Thollembeek; het was in 1576 verpacht aan JOOST NOCKERMANS. Bedrijf: 25 bunder. Wordt in 1605 vermeld als verwoest door de Beroerten.

Literatuur

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Arenbergfonds, C 23 cas 457, cahier heerlijke rechten Hernegewoud, f° 3v°.
Gemeentearchief Herne, gemeenteraad Herne 1820-1834.

Gedrukte brinnen
A. Beeltsens, J. Ammonius, "Chronique de la Chartreuse de la Chapelle à Hérinnes-lez-Enghien", publiée et annotée par E. Lamalle, (Bibliothèque de la Revue d'Histoire ecclésiastique, Fascicule 8), Leuven, 1932, p. 9.
Recueil des Bulletins de la Commission royale d'histoire de Belgique, 4e Reeks, tome VII, biz. 164.

Werken
Hubert De Weerdt & Luc Cromphout, "De molens van Galmaarden", Londerzeel, 2017.
R. Billiet, Toponymie van Herne, Brussel, 1955, p. 5.
Eige Schoon, jg. 1? p. 58 (vernieling in 1580)
Benard Roobaert, De oprichting van de parochie Sint-Pieters-Kapelle, Het Oude Land van Edingen en Omgeving, XVI, 1988, p. 145-162.
Bernard Roobaert, "Overzicht van de molens van de streek van Edingen met hun oudste vermeldingen", Molenecho's, XXIV, 1996, nr. 3-4, p. 116-180.
vzw Tsap, "Watermolens als 'potentiële kleinschalige waterkrachtcentrales' toegepast op de Mark (bijrivier van de Dender) vanaf Edingen", in: Molenecho's, XXIV, 1996, nr. 3-4, p. 181-203.
M. Peremans, "Thollembeek. Landkunde, Geschiedenis. Volkskunde", Brussel, 1926, p. 33.
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992, p. 66.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
B. Roobaert, "Een overzicht van de molens van het Oude Land van Edingen en hun oudste vermeldingen", in: "Het oude Land van Edingen en Omliggende, Herne, jg. XXI, 1993, nr. 2, p. 97-133, ill.
Yvan Decoster, "Neringdoenden en handelaars te Tollembeek in de 19e eeuw, in: Bij ons in Tollembeek, dl. 6 (2e uitg.), 1995, p. 9-26.

Mailberichten
François Tomas, 30.05.2010.
Bernard Roobaert, 20.11.2013.