De Potbergmolen (naar het toponiem) of Molen Van Opstal (naar de laatste beroepsmolenaar) is een stenen korenwindmolen, type berg- of beltmolen, aan de Looiweg 43.

Deze swindmolen werd in 1861-1862 gebouwd en is de laatste overblijver van de talrijke molens die Rijkevorsel ooit rijk was. Er werd hier zeker al graan gemalen vanaf 1440. Bij de aanvang van de twintigste eeuw draaiden in Rijkevorsel nog twee standaardmolens en twee stenen bovenkruiers. Daarnaast kwamen er, vooral in de negentiende eeuw, in onze gemeente ook heel wat rosmolens voor, waarvan sommigen ook ingericht waren als olieslagmolen.

Op het naastgelegen perceel (sectie E nr. 175c) werd in 1842 een standaardmolen gebouwd. Deze brandde echter af in 1861. Reeds op 22 november 1861 kreeg Josephus Brusselaers de machtiging van de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen om de afgebrande molen in steen te herbouwen. De molenromp werd opgetrokken door Jan Hoppenbrouwers, een metselaar uit Rijkevorsel. Op het molendomein aan Potbergen werd sedert 1847 ook smout geslagen in een binnenrosmolen.

Opeenvolgende eigenaars:
- 13.07.1842, verkoop: (van de grond) door Adriaensen Henricus, de kinderen (notaris De Boungne)
- 1842, opbouw: Janssens-Mermans Petrus Joannes, molenmaker te Herentals (nieuwe bouwing van een graanwindmolen)
- 15.09.1844, verkoop: Brusselaers-Snellinckx Joseph, molenaar te Rijkevorsel (notaris Norbert Neeckx, senior, Herenthout)
- 06.09.1854, ruil (van de grond) Renders François, landbouwer te Rijkevorsel
- 1861, opbouw: Hoppenbrouwers-Mostmans Jan, metselaar te Rijkevorsel ("construction d'un moulin sur terrain vierge")
- 20.02.1862, ruil: Brusselaers-Snellinckx Joseph, molenaar te Rijkevorsel (notaris Theuns, Oostmalle)
- 03.07.1890, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Joseph Brusselaers)
- 12.04.1891, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Theresia Snellinckx)
- 02.06.1892, verkoop: Janssen-Claessen, landbouwer te Rijkevorsel (notaris Van Genechten)
- 03.02.1927, verkoop: Hendrickx-Brosens Joseph, molenaar te Beerse (notaris Vermeulen)
- 03.05.1947, ruil: Van Opstal-De Koninck Jan Frans, molenaar te Rijkevorsel (notaris Eyskens)
- 08.05.1977, erfenis: de weduwe De Koninck en kinderen (overlijden van Jan Frans Van Opstal)
- 1996, verkoop: gemeente Rijkevorsel

In 1884 nam zoon Joannes Brusselaers het molenaarsbedrijf over. Acht jaar later - in 1892 - werd de windmolen verkocht aan Jan Janssen-Claessen, een landbouwer uit Vosselaar. Rond die periode werd een motor geplaatst in de molen voor de aandrijving. In 1927 kocht Josephus Hendrickx, een molenaar uit Beerse, op zijn beurt de windmolen.

Molenaar Jan Van Opstal-De Koninck maalde tot ongeveer 1960. Vanaf 1966 tot 1981 werd in de molen een café en discotheek uitgebaat. In de jaren zeventig werd het gevlucht weggenomen en raakte de molen in verval.

De beltmolen werd op 24 juni 1993 beschermd als monument. De gemeente Rijkevorsel kocht hem aan in 1996, waarna een restauratiedossier werd opgestart in 1997. De restauratiewerken onder leiding van architect Paul Gevers werden aangevat in oktober 2000 en afgerond in oktober 2001. Het molenwerk werd uitgevoerd door Adriaens Molenbouw bv uit Weert (NL). De inhuldiging gebeurde op 13 en 14 april 2002. Sindsdien wordt er door de talrijke vrijwillige molenaars mee gemalen. In 2010 was de molen tijdelijk buiten werking vanwege een probleem met een aantal steunbalken, maar dat probleem is inmiddels verholpen.

De voet van de molenbelt of berg is gelegen op 28 meter boven de zeespiegel, ter streke de Potbergen, niet ver van de waterscheidingslijn tussen Maas en Schelde. Opmerkelijk is het groot aantal raampjes in de molenromp en de drie deuren die uitgeven op de molenbelt. De 15 ton zware molenkap draait op een merkwaardig Engels gietijzeren kruiwerk. In de belt staat ook een dieselmotor (Blackstone uit Stamford, Engeland) uit 1950.

De molen wordt beheerd door de VVV-Toerisme Rijkevorsel. De maalvaardige molen is iedere tweede en laatste zondag van de maand van 10.00 uur tot 17.00 uur te bezichtigen.Op andere dagen kan de molen op speciaal verzoek opengesteld worden voor groepen. Reserveer tijdig bij VVV-Toerisme Rijkevorsel (03 340 00 12). Door de VVV werd een mooie reeks oude prentkaarten van de molen heruitgegeven, te koop in de molen of bij de VVV. Er is ook een gratis molenfolder beschikbaar. Een groepsbezoek kan gecombineerd worden met andere bezienswaardigheden in Rijkevorsel en Hoogstraten.

Nadere info: VVV-Toerisme van Rijkevorsel (tel. 03 340 00 12 of 03 314 69 34). De molen wordt opengehouden en in werking gesteld door de Verenigde Rijkevorselse vrijwillige molenaars: Jan Backx (tel.: 03 314 69 34), Marcel Bolckmans, Fons Loomans, Luc Geypen en Marc Van Den Langenbergh.

Op zaterdag 27 april 2013 krijgt de molen in het Provinciehuis Boeverbos te Brugge het kenteken “Actieve Molen 2013” uitgereikt uit handen van Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Geert Bourgeois (of zijn kabinetschef bij verlet). Deze nominatie gebeurde door het Molenforum Vlaanderen vzw (www. molenforumvlaanderen.be)  op basis van de volgende criteria: de molen als gebouw (uitzicht, toestand), de werking als molen (draaien en malen) & de inzet van de molenaar, de toeristische ontsluiting en de gelegenheidsactiviteiten.

In 2014 werd een architect aangesteld om een onderhoudsdossier op te stellen. Naar het advies van een studiebureau wordt de binnenkant afgehakt en opnieuw gekaleid. De buitenkant wordt tegen mos behandeld. Diverse deuren zijn rot en aan vervanging toe.

Lieven DENEWET & Jan BACKX

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2003: 41.619

Intekendatum: 2010
Molen: Rijkevorsel (Antw.), Stenen Bergmolen - stenen bergmolen
Bouwheer & ontwerper: Gemeente Rijkevorsel
Opdracht: Polymeerchemische restauratie van moerbalkkoppen

--------------

Rijksarchief Antwerpen, Akte notaris Norbert Neeckx, senior, Herenthout, 1844
Verkoopsakte 1844, (akte notaris Norbert Neeckx sr., Herenthout)
Transcriptie Jan Backx, Rijkevorsel

Voor Norbertus Neeckx, koninglyken notaris ter residentie van Herenthout, canton Herenthals,arrondissement Turnhout Provincie Antwerpen, in bywezen der nagenoemde getuygen, byde inwoonders van Herenthals.

Was tegenwoordig

Den heer Petrus Joannes Janssens, molenmaker en winkelier woonende te Herenthals welke heeft verkocht aen den heer Josephus Brusselaers, molenaer woonende te Rijckevorsel

1 Een parceeltjen land of erf groot twintig ares negen en veertig centiares, voorheen deelgemaekt hebbende van een parceel land gelegen in het Looyakker onder de gemeente Rijckevorsel,palende het verkochte noord-oost de kinderen Henricus Adriaensen, zuyd-oost Jan Baptist Snellinck, zuyd-west Franciscus Renders, noord-west Den Looyweg.

2 Eenen in hout getimmerd graen windmolen staende op het voormeld parceeltjen erf in der voegen als dezen voor wat aenbetreft de buyten en vaststaende werken aldaer door den verkooper is gebouwd, zonder eenige reserf en by hem kooper in huer gebruyk is by wege van mondelingsche huer, echter zyn hier van uytgezonderd alle de inwendige draeyende  en roerende werken mede begrepen de steenen,die exclusief den eygendom van den kooper uytmaken als door hem van zynen kost daer in geplaetst.

Den kooper verklaerde met het alles wel bekend te zyn,daer mede genoegen te nemen en des aengaende geene nadere beschryving te verlangen.

Gemeld parceeltjen erf hoort aen verkooper uyt kragt van aenkoop daer van gedaen tegen de kinderen Henricus Adriaensen en Joanna Eelen te Rijckevorsel, als blykt met eene acte van transport verleden voor den notaris De Boungne te Hoogstraten verblyvende den dertienden July achtienhonderd twee en veertig.

…Daer en boven is deze verkooping (van de molen) geschied om en mits de somme van vier duizend franken welke som den verkooper met het passeren dezer in klinkende geldspeciën , die zulks erkende, heeft ontvangen van den kooper waer over deze dient tot quittantie en ontslag.

En mits dien verklaerde den verkooper tot vooraengehaeld parceeltjen erf en graenwindmolen geen het minste recht van eygendom meer te hebben nog te behouden hem kooper Subrogerende in alle zyne regten van eygendom en bezit.

Waer van acte.

Gedaen en gepasseerd te Herenthals ten huyze van Henricus Augustinus Puls, den vyftienden September achtienhonderd vier en veertig in de tegenwoordigheyd van Adrianus Josephus Keulemans winkelier en Henricus Augustinus Puls, candidaet-notaris, byde aenzogte getuygen dewelke na gedane voorlezing hebben geteeckend met de comparanten en notaris, byde te Herenthals”

De akte draagt verder de handtekeningen van Petrus Joannes Janssens, Josephus Brusselaers, A.J. Keulemans, H.A. Puls en notaris Norbert Neeckx.

Literatuur

Archiefbronnen
- Rijksarchief Antwerpen (RAA), Notariaat, R02 - 11548. Notaris De Boungne Antonius Jozef te Hoogstraten, minuutakten 1842. Akte verkoop van grond te Rijkevorsel door de kinderen van Henricus Adriaensen aan Petrus Joannes Janssens voor de bouw van de houten windmolen, 13.07.1842.
- RAA, Notariaat, rep: 08896, nr. 0757. Notaris Neeckx Norbert senior te Herenthout. Akte verkoop door Petrus Joannes Janssens aan Joseph Brusselaers van windmolen en grond te Rijkevorsel, 15.09.1844.
- RAA, Notariaat,  rep: 10498, nr. 0015. Notaris Theuns Jan Antoon te Oostmalle. Akte ruil tussen Jan Hoppenbrouwers en Theresia Snellinckx, echtgenote Jozef Brusselaers, van o.m. de molen te Rijkevorsel, 20.02.1862.
- RAA, Notariaat, R01 - 16214. Notaris Van Genechten Albertus Waltherus te Turnhout, minuutakten 1892. Akte verkoop van molen door de kinderen Jozef Brusselaers-Snellinckx aan Joannes Janssen-Claessen, 02.06.1892.

Literatuur
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, 1980, p. 99-100;
Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", (2011).
J. Vorsselmans & M. Simons, "Twee Kempense stenen beltmolens in de steigers", in: Molenecho's, XXVIII, 2000, nr. 4, p. 191-192;
J. Backx, "De molens van Rijkevorsel", onuitgegeven studie.
J. Backx & R. Van Ryckeghem, "Grote scharniermomenten van drie windmolens (Rijkevorsel, Brecht, Komen)", in: Molenecho's, XXIX, 2001, nr. 3, p. 124-127; L. D(enewet), "Vier Vlaamse moleninhuldigingen in het voorjaar 2002" (Rijkevorsel, Massemen, Aartselaar, Bocholt), in: Molenecho's, XXX, 2002, nr. 2, p. 81-82;
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997);
Paul Hendriks, "De windmolens. 27. Rijkevorsel", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen, wind- en watermolens", Antwerpen, 1978, p. 22;
Els De Kinderen, "De stenen bergmolen van Rijkevorsel", in: "Levende Molens", jg. 11 (1989), p. 29-31, ill.;
J. en W. Smits, "De stenen bergmolen van Rijkevorsel", in: Jaarboek van de Heemkundige Kring van Rijkevorsel, Rijkevorsel, jg. 8 (1985), p. 54-68, ill.;
P.J. Lemmens, "Molenoverzicht uit het Arrondissement Turnhout van 1830 tot heden", Heemkundig Handboekje voor de Antwerpse Randgemeenten, Kwartaalschrift, Borgerhout, Gitschotel Buurschap, Jg. 12, [1964], nr. 3, p. 28.
Smits J., De windmolens van Rijkevorsel, Jaarboek van de Heemkundige Kring van Rijkevorsel,1997, p. 31-79.
De Sadeleer S. & Plomteux G., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N4, Brussel - Turnhout, 2002.

Persberichten
"Provinciale restauratiepremies voor Mechelen en Turnhout", Gazet van Antwerpen, 06.12.2001.
MSR, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 20.12.2007.
MPH, "Jonge graffitispuiters moeten rekening betalen", in: Het Nieuwsblad, 30.11.2007.
"Signalisatie molen", in: Gazet van Antwerpen, 17.01.2008
"Opening windmolen Rijkevorsel uitgesteld", in: De Gazet van Antwerpen, 19.06.2001.
WLT, "Molen", Het Nieuwsblad, 18.07.2009.
RAM, "Graffitispuiters bekladden bezoekerscentrum", in: Het Nieuwsblad, 20.10.2009.
Wendy Luyks, "Molenhuisje breidt uit wegens overweldigend succes", Het Nieuwsblad, 28.05.2010.
Konnie Schreus, "De molen als in de tijd van toen. Monument in de bloemetjes", in: Het Nieuwsblad, 09.09.2010.
Konnie Schreus, "Wie sleept de cultuurprijs in de wacht? Werkgroep Duivelse Molens is geduchte concurrent", Het Nieuwsblad, 02.12.2010.
Wendy Luyks, "Werken aan de stenen bergmolen", Het Nieuwsblad, 12.03.2011.
Wendy Luyks, "Jos Verhaert verzorgt 5 jaar toiletten aan molen", Het Nieuwsblad, 16.06.2011.
Bart Van den Langenbergh, "Jos geeft sleutel toilet door", Gazet van Antwerpen, 15.06.2011.
Konnie Schreus, " Oldtimers bijeen aan de molen", Het Nieuwsblad, 22.08.2011.
Konnie Schreus, "Bloemschikevenement aan de molen. Monument in de bloemetjes", Het Nieuwsblad, 10.09.2011.
Konnie Schreus, "Heel weekend feesten. Spiegeltentfestival aan de stenen bergmolen", Het Nieuwsblad, 17.08.2012.
Konnie Schreus, "Monumentenverlichting is klaar. Molen voortaan permanent in de schijnwerpers", Het Nieuwsblad, 16.08.2012.
BVDL, "Website molen", Gazet van Antwerpen, 21.09.2012.
RAM, "Avondmalen in Stenen Bergmolen", Het Nieuwsblad, 05.01.2012.
BVDL, "Molenaars", Gazet van Antwerpen, 30.05.2013.
RAM, "Stenen Bergmolen krijgt label Actieve Molen", Het Nieuwsblad, 29.10.2013.
Oxynade, "Uitstap - Rijkevorsel. Avondmolen in de Stenen Bergmolen",  Het Nieuwsblad, 31.12.2013.
An Van den Ouwelant, "Duivelse Molens in Rijkevorsel", Het Nieuwsblad, 03.09.2014.
Mia, "Verhalen in de molen", Het Nieuwsblad, 03.11.2014.
Ronny van den Ackerveken, "Picknick aan de molen", Het Nieuwsblad, 25.05.2014.
Ronny van den Ackerveken, "Kerstmarkt verplaatst door windschade", Het Nieuwsblad, 13.12.2015.
Ronny van den Ackerveken, "Kinderen leren op speelse manier over molens", Gazet van Antwerpen, 28.08.2016.