De "Moulin de l'Abbaye de Villers" was een graanwatermolen op de Thyle en maakte deel uit van de cisterciënzerabdij van Villers-la-Ville, waarvan de overgebleven ruïnes een toeristische trekpleister vormen. De molen werd al op het einde van de 12de eeuw vermeld, kort na de oprichting van de abdij.  Er was sprake van een oliemolen langs de rivier de Dijle die de heer van Mellery aan de monniken zou geschonken hebben. Het gebouw dat er nu staat zou teruggaan tot de 13e eeuw. De molen deed vooral dienst als graanmolen. Later bracht men in de Romaanse kelder met rondbooggewelven ook een bakkerij onder.

Werd in 1645 door een geweldig onweer beschadigd.

In 1686 deed de molen dienst als graan- en oliemolen en ook als houtzaagmolen: er werd brandhout gezaagd!

In 1797 lieten Franse revolutionairen de abdij van Villers-la-Ville aanslaan en (op 7 Thermidor an V of 25 juli 1797) openbaar verkopen als nationaal goed. De gebouwen, door particulieren ontdaan van alle bruikbare materialen, gingen in verval. De molen bleef dit lot bespaard en veranderde enkel van eigenaar. In 1820 had de molen drie bestemmingen: graanmolen (op het kadasterperceel B3) , steenzagerij (op B2) en oliemolen (op B4).

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Boetz-Huart Charles, te Lodelinsart
- 30.08.1850, erfenis: Boetz Pierre Emmanuel Fortuné, wijnhandelaar te Soignies en zijn 2 kinderen (Boetz Marie Lambertine en Boets Eglé) (overlijden van Boetz Clémentine)
- 1856, deling: a) Huart Adolphe, b) Huart Nestor en c) Huart Lambertine, eigenaars te Ecaussinnes-de'Enghien (notaris Saltin - registratie op 15.07.1854)
- 06.06.1864, deling: a) Huart Adolphe, b) Huart Nestor en c) Huart Philomène (notaris Anthoine - graan-, olie- en zaagmolen met waterkracht)
- 10.03.1873, erfenis: Huart Marie Philomène, eigenares te Lodelinsart (overlijden van Nestor Huart)
- 30.11.1892, vonnis: Domaines de l'Etat (tribunal de Nivelles - ruïnes)

De steenzaagmolen en de oliemolen werden opgeheven in 1856. De inrichtingen werden uitgebroken en de gebouwen werden gebruikt als landgebouw. De graanmolen daarentegen werd tot een nieuw en groot bedrijf omgebouw mits toelating van de Bestendige Deputatie van de provincie Brabant op 25 februari 1858. Na brand herbouwd in 1860. In 1867 werd verklaard: "la roue hydraulique de ce moulin n'a que 4,50m au lieu de 6,50m de diamètre. On travaille de 6 heures du matin à huit heures du soir avec deux au lieu de trois paires de meules". Het malen op waterkracht stopte nog voor 1890: het molengebouw werd in het kadaster toen als "ruine" omschreven.

Daarna werd de molen verbouwd tot "Hotel-Restaurant des Ruïnes", waarbij een verdieping aan het oorspronkelijke gebouw werd toegevoegd. Deze ingreep heeft het huidige aanzicht van de molen bepaald. Het molenbedrijf werd evenwel voortgezet in een industriële maalderij, ondergebracht in een op zich staand deel van het gebouw.

Een grote brand trof de molen in 1953. Na een zware renovatie deed deze weer dienst als hotel, zoals dat nu nog steeds het geval is. Het gedeelte waar de maalderij zich bevond is thans niet meer in gebruik: vensters, deuren en maalwerk ontbreken; het dak is gelukkig nog aanwezig. De waterval en het afleidingskanaal herinneren aan de vroegere molenfunctie. De molen heeft gedurende haar bestaan tot drie waterraderen bezeten.

Het molengebouw en het dak werd in 2009 hersteld, naar een ontwerp van TV Peters - Tenuta - Richard - Pigeon - Ochej - l'Escaut - JZH & Partners - Seca Benelux, Liège. De raming bedroeg 630.000 euro, incl. 21% btw.

Lieven DENEWET, Aimé SMEYERS & Herman HOLEMANS

---------------------

Le moulin de l'abbaye de Villers-la-Ville est situé dans le périmètre du site classé de l'abbaye mais n'est pas classé comme monument. Ce chantier s'inscrit dans le cadre du schéma de développement de l'ancienne abbaye cistercienne de Villers-la-Ville et est en grand partie financé par l'Europe par le biais du FEDER. Il prévoit qu'à terme, l'accès au site se fasse par le moulin où se situera la nouvelle entrée/boutique. La visite débutera par un parcours muséal qui s'étend sur plusieurs niveaux dans la zone non encore aménagée du bâtiment. Depuis le premier étage, le visiteur rejoindra ensuite la colline voisine au moyen d'une passerelle.

Chantier de restauration terminés en 2013
Arrêté de classement: 23/05/1972, comme monument, les ruines de l'aabbaye de Villers-la-Ville; comme site, les terrains environnants. 16/09/1991, extension du classement du site. Les ruines de l'abbaye et le site classé sont inscrits sur la liste du patrimoine exceptionnele de Wallonie.
Objet des travaux: aménagement d'un centre du visiteur dans le moulin à restaurer et aménagement paysager des abords en vue de leur valorisation touristique.
Maître de l'ouvrage: Institut du Patrimoine wallon (IPW).
Auteurs de projet: Association momentanée Binario Architectes / Ateleir d'architecture Alain Richard / Virginie Pigeon - Sébastien Ochej Architectes paysagistes / L'Escaut Scénographie / JZH & Partners SCRL, Bureau d'études en stabilité et SECA Benelux, bureau d'études.
Montage financier: coût des travaux: 4.141.346,31 €, TVAC / FEDER: 2.774.593,90 € / Maître de l'ouvrage: solde.

Sinds december 2015 heeft deze molen een nieuw metalen bovenslagrad, dat groene stroom zal opwekken. Dit is gebeurd in het kader van de herinrichting van het leegstaande deel van het molengebouw tot bezoekerscentrum en startpunt van een nieuw aangelegd educatief parcours door de abdijruines heen, dat in 2016 in gebruik wordt genomen. Kassa, museumwinkel en media-/informatieruimtes worden in het molengebouw ondergebracht. De horeca-functie in het andere deel van de molen blijft bestaan. Een loopbrug vanuit de bovenste verdieping voert de bezoekers over de rivier heen naar de ruines.

Literatuur

Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 8: arrondissement Nijvel (P-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 2003;.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Vincent Van Grunderbeeck, "Les moulins à eau de la Haute-Dyle", in: Le Lothier roman, Revue d'histoire publiée par le Cercle d'histoire et d'archéologie du Pays de Genappe, Trimestriel, Vieux-Genappe, 1996, n° 1, p. 17 (ill.), p. 19 (ill.) en p. 53.
R. Pilloy-Dubois, "L'ancien moulin abbatial de Villers-la-Ville, in: Wavriensia, 1977, p. 103-112.
R. De Fays, "La maîtrise de l'eau par les moines cisterciens de l'abbaye de Villers-la-Ville, en Belgique", in: Les cahiers Ngonge, 20, 1988. Th. Coomans, "Villers-la-Ville: ruines de l'abbaye cistercienne", in: Chronique de l'archéologie wallonne, Namur, Ministère de la Région wallonne. Division des monuments, sites et fouilles, 2, 1994, p. 24-25;
R. Pilloy-Dubois, "Villers la Ville. Recherches historiques sur le village", Villers-la-Ville, chez l'auteur, s.d., 45;
"Autour de Villers-la-Ville", reeks: Des pierres pour le dire, Bruxelles, Fondation Roi Baudouin, Crédit communal de Belgique, 1988, 46 p., ill., krt. in bijl.;
E. De Waele, F. Heller, "Villers-la-Ville: abbaye, le réseau hydraulique", in: Chronique de l'Archéologie wallonne, 9, 2001, p. 21-22;
E. De Waele, M. Siebrand, M.-L. Van Hove, "Villers-la-Ville: sondages dans l'ancien moulin abbatial", in: Chronique de l'Archéologie wallonne, 11, 2003, p. 21-24;
E. De Waele, M. Siebrand, M.-L. Van Hove, "Sondages dans l'ancien moulin abbatial de Villers-la-Ville (Br. wal.)", in: Archaeologia Mediaevalis, 27, 2004, p. 21-23;
E. De Waele, F. Heller, R. De Fays, "L'hydraulique de l'abbaye de Villers-en-Brabant à Villers-la-Ville", in: "Les chemins de l'eau. Les réseaux hydrauliques des abbayes cisterciennes du nord de la France et de Wallonie, 2004, 119-128, Institut du Patrimoine wallon;
F. Heller, E. De Waele, "Villers-la-Ville: installation d'une station d'épuration pour l'ancien moulin abbatial (Bt wal.)", in: Archaeologia Mediaevalis, 28, 2005, 25-26.
Eric Meuwissen, "Vers une nouvelle abbaye. Villers-la-Ville. L'espace de visite va être triplé", Le Soir, 06.10.2009.
Vincent Fifi, "Jolis dessins et grand dessein pour Villers. Tourisme. Les ruines de l'abbaye se redéploient", Le Soir, 24.03.2010.
Mailbericht Aimé Smeyers, 2014.
Mailbericht Niels Wennekes, 23.04.2016.