Tussen Veurne, Duinkerke en Sint-Winoksbergen was in de Middeleeuwen, waarschijnlijk door uitvening, een uitgestrekt meer, de Moeren, ontstaan (ca. 3400 ha.). In 1620 begon, onder leiding van Wenceslas Cobergher, architect van de Aartshertogen, de drooglegging van De Moeren. Dat was een grote technische en financiële onderneming naar het voorbeeld van wat enkele jaren vroeger (in 1608-1612) in de Noordelijke Nederlanden in de Beemster was gerealiseerd of in dezelfde tijd in de Purmer (1618-1621) bezig was.

Rond de Moeren werd eerst een ringdijk en een afwateringskanaal, de Ringsloot, aangelegd waarin het water afkomstig uit het droog te maken gebied opgevoerd en langs de Moervaart naar de zee geloosd werd. Voor de bemaling gebruikte men windmolens met een scheprad, naar alle waarschijnlijkheid achtkante houten bovenkruiers waarvan het geraamte met riet bedekt was. Dat was het belangrijkste type van poldermolen dat toen in de Noordelijke Nederlanden in gebruik was. Zoals te zien op eigentijdse kaarten, werd begonnen met enkele molens, waarvan het aantal echter geleidelijk verhoogd werd tot 22 na de doormaking, teneinde de nieuwe polder droog te houden. De poldermolens stonden op een viertal plaatsen gegroepeerd, waar ze als molengangen in getrapte bemaling gewerkt zullen hebben, d.w.z. het water in trappen naar omhoog voerden, omdat het meer te diep was om het water door één molen in de Ringsloot te brengen.
De drooglegging was voltooid in 1627. In 1646 kwamen de Moeren echter terug onder water (om militair-strategische redenen, in de oorlog Spanje-Frankrijk), en deze toestand bleef meer dan een eeuw duren.

In 1757-1766 vond een nieuwe droogmaking plaats, ditmaal op initiatief van graaf d'Hérouville, die door een octrooi van 17 juli 1760 van keizerin Maria-Theresia van Oostenrijk de toelating kreeg 25 windmolens te bouwen in het gedeelte van de Moeren dat tot de Oostenrijkse Nederlanden behoorde. In 1770 zouden er in het volledige gebied van de Moeren tien molens gewerkt hebben; in 1774 later waren er nog nieuwe in opbouw. Twee van de latere (voor 1795 gebouwde) molens stonden op de plaats van de huidige Sint-Karelsmolen (de Schelde) en de Gustaafmolen (de Leie).

Een stuk in het stadsarchief van Veurne verwijst naar een houten molen "genaamd de Schelde staende onder de jurisdictie vann de Hooge Heerlijkhede van Maerland". Pieter Cortier was er "molenaar en molemaeker".

In 1804 werd Hendrik Jozef Cortier, zoon van Pieter, afkomstig van Bulskamp en 2 jaar oud gedood door een slag van een molenhekken.

De huidige stenen molen werd voor 1844 ter vervanging opgetrokken.

Op het einde van de 19de eeuw werd de molen uitgebaat door Charles en Amand Hacquette. De laatste molenaars die nog water opvoerden met windkracht waren Aimé Van Steenlandt (Steenkerke 1881- Veurne 1959) sinds 1917 en zijn zoon Marcel Van Steenlandt tot in 1967.

De molen werd in het begin van de jaren 1930 hersteld. Ter gelegenheid hiervan verscheen in een verslag van de Commissie van Monumenten en Landschappen van 17 oktober 1932 een tekst waarin te lezen staat dat "De Heer Breuls de Tiecken den watermolen staande op zijn eigendom heeft laten herstellen. De herstelling is welgeslaagd. Er wordt besloten aan dezen heer te schrijven ten titel van aanmoediging, om hem te bedanken in naam van het Comiteit."

In 1934 werden de beide roeden verdekkerd. Molenmaker Henri Lejeune uit Westvleteren voerde in 1935 herstellingswerken uit. De eikenhouten vijzel, vervaardigd door Peel uit Gistel, werd in 1939 vervangen door een metalen exemplaar (lengte ca. 9 meter, doormeter 170 cm). Op 22 december 1943, tijdens de Duitse bezetting, werd de molen beschermd als monument. Bij de overstroming van 1944 stond het water in de molen één meter hoog. Toen in 1957 de drooglegging van de Moeren in handen kwam van het polderbestuur, besloten de familie Breuls en enkele andere eigenaars hun aandelen in de molen aan deze instantie over te maken.

Dank zij de vijzel kon er bij een maalsnelheid van 16 toeren per minuut ongeveer 36 kubieke meter water worden opgevijzeld. In 1967 werd de bemaling met windkracht beëindigd. De laatste huurders-molenaars waren Aimé Van Steenlandt (°Steenkerke 22.01.1881, gehuwd met Nathalie Barbier en later met Angèle Provoost, +Veurne 08.04.1959) en zijn zoon Marcel Van Steenlandt.

Het nog bestaande pompstation, uitgerust met een dieselmotor, nam de bemaling helemaal over. Tot dan stond de molen in voor het droogmalen van ca. 600 hectaren land. Het normale peil in de gracht bedroeg 65 cm; 90 cm was de noodtoestand, terwijl 110 cm overstroming bracht.

In 1975 werd de versleten vijzel door een nieuwe en kleinere vijzel vervangen, waarbij de helling van de vijzelkom gewijzigd werd. Deze vijzel met een capaciteit van 30 m³ per minuut brengt het water in een greppel die momenteel leeg staat; vervolgens gaat het water via een schuif het Ringslot in. Deze vijzel kan ook door een elektrische motor worden aangedreven. De Sint-Karelsmolenvaart vertakt in twee armen. Eén tak gaat door de windmolen zelf en een andere gaat door een pompgemaal (elektrisch gemaal Baudouin van het centrifugaaltype) dat slechts bij uitzonderlijke wateroverlast in werking wordt gesteld.

De nog aanwezige luitafel in de derde verdieping verwijst naar de vroegere aanwezigheid van een steenkoppel. Deze werd nog gebruikt door Marcel Van Steenlandt.
De molen is in 1977-1978 volledig hersteld, naar een ontwerp van ir.-arch. Walter Snauwaert uit Oostende (°Ingelmunster 1928 - +Oostende 2011). De werken werden uitgevoerd door de gebroeders Herman en Guido Peel uit Gistel. Spijtig genoeg werd de windaandrijving niet meer in gebruik genomen en waren er - buiten de wil om van de uitvoerders - technische problemen om de vijzel uit 1975 door windkracht te laten aandrijven.

De provincie West-Vlaanderen nam de molen in 2006 voor 99 jaar in erfpacht van Polder De Moeren. Er werd een nieuw elektrisch pompgemaal in gebruik genomen. De windmolen wordt weer maalvaardig gemaakt. De aangestelde ontwerper is Architectenbureau Sabine Okkerse bvba uit Oudenaarde. In het oude pompgebouw Baudouin komt een didactische ruimte over de drooglegging van De Moeren.

In februari 2014 werden de molenroeden en de vijzel weggenomen door P. Nijs nv uit Deinze. De molenromp werd in 2014-2015 hersteld. De openbare aanbesteding voor de bouwkundige werken ging door op 22 april 2014. De geraamde raming zonder btw bedraagt 218.758,91 euro, terwijl de totale raming op 760.000 euro werd geschat. Gelukkig kon de provincie nog net gebruik maken van het "oud systeem", de restauratiepremie van de Vlaamse overheid. Vanaf 2015 is dat voor provinciebesturen niet meer het geval.

Aannemer NDS uit Deinze werd door de provincie aangesteld voor de restauratie. Er werd 211.062 euro voor uitgetrokken. Het ging om werken aan de watermuren, het afnemen van het bestaand molendak en het plaatsen van een noodkap. Deze fase is afgewerkt.

Dit alles onder ontwerp van Architectenbureau Sabine Okkerse bvba uit Oudenaarde die het restauratiedossier heeft opgesteld. Van Reeuwijk bouwmeester uit Arum (NL) was hierbij verantwoordelijk voor de vijzelconstructie, het bijbehorende gaande werk en het gevlucht dat bestaat uit een half verdekkerde en een geheel verdekkerde roede. P. Nijs uit Deinze voert de restauratie van de waterlopen uit. Vaags Molenwerken uit Aalten (NL) kreeg in 2017 de werken toegewezen voor de restauratie van de kap, het gaande werk en de vijzel. Er werd een geheel nieuwe kap gemaakt, geheel naar het model van de vorige, dus met een Zuid-Hollands uitzicht. De eikenhouten leien als kapbedekking werd door leisteen vervangen. De kap werd op 24 juli 2018 geplaatst. Ze woog, samen met de twee spruiten, de houten molenas  en de gietijzeren askop, net geen 16 ton (gewicht in de teugels van de kraan).

De molen heeft op woensdag 28 november 2018 voor het eerst sinds lange tijd weer water uitgeslagen. Op 13 december is er in het bijzijn van de directie, adviseurs, molenmaker en molenaar met de molen proefgemalen, hetgeen zeer goed ging. Bij de restauratie is de oude gemetselde vijzelkom weer hersteld. Vanwege het lagere polderpeil moest de achterwaterloop worden verdiept en de vijzelkom langer gemaakt. Een latere verhoging van de voorwaterloop is ongedaan gemaakt waardoor de vijzelkom boven korter kon worden gemaakt. De oude overbrenging is onder weer aangebracht zodat de vijzel veel langzamer omloopt dan de vorige vijzel. Het gevlucht is zo trekkend mogelijk gemaakt en de vijzelspil is net zo dun genomen als van de oude houten vijzel, waardoor de vijzel wat minder water zal geven dan de stalen vijzel die daarna is aangebracht. Deze deed de molen erg zwaar lopen waarop men die vijzel later heeft voorzien van een lichtsysteem en een knijpschot. Deze systemen zijn nu eigenlijk niet meer nodig, maar zijn wel weer aangebracht.

Door deze restauratie kan de enige overgebleven complete vijzelpoldermolen in ons land weer wateropvoeren. Het is een prachtige molen in een heel bijzonder stuk Vlaams-Frans droogmakerijlandschap.

Eigenaars na 1830:

- voor 1834, eigenaar: du Maisniel Charles, eigenaar te Lille (F)
- 21.12.1841, gift: du Maisniel Gustave Charles Colette, te Wattignies (F)
- 20.10.1871, verkoop: a) Titeca Auguste Hubert, eigenaar te Brussel en b) Titeca Alfred, fabrikant te Temse (notaris Albert Van Bevere, Brussel)
- 03.05.1891, deling: Andries-Titeca Alfred en de kinderen, nijveraar te Temse (notaris Jeanmart)
- later, erfenis: de kinderen (overlijden van Alfried Andries)
- 13.11.1937, deling: Breuls de Tiecken-Andries Adhemar Marie, eigenaar te De Moeren (notaris Floor). Adhemar Breuls de Tiecken (°Lanaken 11.03.1896 - +Veurne 11.02.1969) was burgemeester van De Moeren van 1945 tot 1968.
- 22.03.1977, afstand: Polder De Moeren (notaris Deeren)
- 2006, erfpacht: van het Polderbestuur Westkustpolder aan Provincie West-Vlaanderen (voor 99 jaar)

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Jan HOFSTRA

Agenda provincieraad West-Vlaanderen, 28.09.2006.
- Machtiging tot het in erfpacht nemen van de Sint-Karelsmolen, met toegangsweg en grond voor aanleg parking te Veurne, met een totale oppervlakte van 1685 m², voor de duur van 99 jaar, mits een jaarlijkse erfpachtvergoeding van 1 symbolische euro.
- Goedkeuring van het ontwerp en de gunningswijze (openbare aanbesteding) voor het inrichten van de site Sint-Karelsmolen te Veurne. Fase 1. Bouwen nieuw pompgemaal ter vervanging van de bestaande vijzelpomp en aanleggen parking, met raming ten bedrage van 431.701,38 euro (inclusief BTW). 

Provincieraad van de provincie West-Vlaanderen, d.d. 23 oktober 2014. Agenda.
Goedkeuren van het bestek en de gunningswijze voor de opdracht van werken : molentechnische restauratie van de Sint- Karelsmolen te Veurne : Perceel I : bestek voor de bouwkundige werken aan de watermuren, via een beperkte aanbesteding, met een raming van 117.124,50 EUR (excl. BTW) - Perceel II a : bestek voor het afnemen van het bestaand molendak en plaatsen noodkap, via een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking, met een raming van 33.150,00 EUR (excl. BTW) - Perceel II b : bestek voor de molentechnische restauratie (machinaal binnenwerk), via een beperkte aanbesteding, met een raming van 390.427,96 EUR (excl. BTW), hetzij een totale raming van 540.702,46 EUR (excl. BTW)

"Sint-Karelsmolen", Bouwkroniek, 29.01.2016
Minister Bourgeois kende eind vorig jaar  een premie van 430.000 ' toe aan de provincie West-Vlaanderen voor de restauratie van de Sint-Karelsmolen in Veurne. Dat is een stenen polderwindmolen uit de periode 1814-1820 die sinds 1943 beschermd is als monument.
De restauratie, die uit twee fasen bestaat, zal deze molen opnieuw maalvaardig maken. De eerste fase is reeds volop aan de gang en zal begin dit jaar voltooid zijn. Vlaanderen steunde die eerste fase met 167.000 '. Dankzij de bijkomende premie van 430.000 ' kan straks ook de tweede fase starten, de restauratie van het machinale binnenwerk.

Deputatie van de provincie West-Vlaanderen. Zitting van 23.02.2017.
Lijst besluiten
44. Cultuur 58346 - 2017/Cult-017-Erfgoed- Aanstelling vrijwillige hulpverlener Sint-Karelsmolen Veurne Beslissing: Goedgekeurd

Intekendatum: 13.10.2006, 11 u. 30
Molen: De Moeren (Veurne, W.-Vl.), Sint-Karelsmolen - stenen grondzeiler met flesvormige romp, poldermolen met vijzel
Bouwheer & ontwerper: Provincie West-Vlaanderen, Dienst Contracten, Overheidsopdrachten en Patrimonium (COOP)
Opdracht: Inrichten site Sint-Karelsmolen, fase 1: bouw nieuw pompgemaal ter vervanging van bestaande vijzelpomp en aanleggen parking
Bouw aanvoerkanaal in gewapend beton voor de plaatsing van de vijzels.
Bouw nieuw pompgemaal, bestaande uit 2 vijzel
met een diameter van 1,50 m (debiet 2 x 0,5 m3/s). Het betreft één vijzelpomp en één reservevijzelpomp om de bedrijfszekerheid te garanderen.
Bouw aluminium bedieningshuis ter afscherming van de aandrijfgroepen en de laagspanningskast voor de sturing van de vijzels. Het bedieningshuis in aluminium is in samenspraak met Monumenten en Landschappen tot het minimum beperkt en wordt van een grasgroene poedercoating voorzien. Het volledige pompgemaal met uitzondering van het bedieningshuisje is visueel ontworpen binnen het bestaande dwarsprofiel van de Molenvaart.
Aanleg parking in steenslagazon (26 x 13 meter) voor 1 bus en 9 auto's. De op- en afrit is voorzien van een beperkte KWS-verharding en de parking wordt ingekleed in de omgeving van streekeigen beplantingen.
Aanleg toegangsweg tot aan het nieuwe pompgemaal in grijze betonstraatstenen en het verlengen ervan (breedte = 1,50 m) tot aan de in de toekomst te restaureren Sint-Karelsmolen.
De site wordt verder ingericht met de noodzakelijke leuningen en afsluitingen om de veiligheid van de pompbediende en bezoekers te waarborgen.
Openbare aanbesteding; cat. B of  L, kl. 3; 120 dagen; raming €356.778 (excl. btw) of  €431.701,38 (incl. btw).

Plaats aanbesteding: Provinciehuis Abdijbeke, Abdijbekestraat 9, 8200 Brugge 

Publicaties Bouwkroniek: web 11-2014 

Uitslag
Algemene bouwwerken
West-Vlaanderen
22/04/14 11:00:00
Veurne
Provinciehuis Abdijbeke
Abdijbekestraat 9
8200 Sint-Andries-Brugge
restauratie Sint-Karelsmolen Veurne
cat. D24, kl. 2 

Offertes
NDS NV: 211.062,37 euro
Quintelier NV: 211.731,03 euro
Goetinck NV: 220.695,31 euro
Aquastra BVBA: 236.235,20 euro 

Literatuur

Literatuur

Chr. Devyt, "Westvlaamse windmolens. Inventaris volgens de toestand op 1 januari 1965", Brugge, 1966, p. 30-32 en 71.
Luc Devliegher, "De molens in West-Vlaanderen", Tielt/Weesp, 1984, p. 80-85 en 384-389 (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 9).
Jeroen Cornilly, "Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen. Deel III. Arrondissementen Brugge, Diksmuide, Oostende en Veurne, Brugge, 2005, p. 256.
Lieven Denewet, "Geschiedenis, techniek en terminologie van de poldermolens in België", in: Molenecho's, XII, 1984, p. 8-20.
Jo De Schepper, "De Frans-Belgische Moeren: enkele gegevens aangaande de windgemalen", in: Monumenten en Landschappen, I, 1982, nr. 3, p. 45-48.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-G", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1994.
Dirk Bruneel, "De Moeren: een historisch-geografische schets (1616-1827), in: De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français, VIII, 1983, p. 94-115.
Lieven Denewet, "Integratie van molens in Vlaamse landinrichtingsprojecten" (Bocholt, De Moeren, Drongen, Eggewaartskapelle, Zingem, Opitter), in: Molenecho's, XXX, 2002, nr. 2, p. 64-79.
(L. Smet), "De Sint-Karelsmolen van Houtem-De Moeren", in: Molenecho's, III, 1975, nr. 2, p. 10.
(L. Smet), "De Moeren. Sint-Karelsmolen", in: Molenecho's, VI, 1978, p. 42, 51 en 61.
Jozef Ameeuw, "Molens van Veurne-Ambacht", Koksijde, De Klaproos, 2004, p. 58-62.
E. D(e) K(inderen), "De Sint-Karelsmolen in De Moeren", in: De Belgische Molenaar, LXXII, 1977, p. 276.
F.V.R., "De laatste poldermolen in België", in: Heemschut, XIV, 1937, p. 82-84.
J. Van Buggenhout, "De Moeren en de overstromingen in Veurne-Ambacht", in: Bachten de Kupe, XXI, 1979, nrs. 4-5, p. 85-144.
R. Van den Haute, "Les Mpëres. Marais plusieurs fois asséchés et remis sous eau", in: Le Patriote Illustré, 17 april 1949.
"De Sint-Karel Molen in De Moeren", in: Bachten de Kupe, II, 1960, p. 121-123.
Els De kinderen, "West-Vlaanderen. Een bezoek aan de Westhoek [ Koksijde, Zuid-Abdijmolen - Merkem, Beukelaremolen - Oost-Vleteren, Meestermolen - de Moeren, Sint-Gustaafmolen]", in: Levende Molens, jg. 8 (1986), nr. 9, p. 66-68.
John Verpaalen, "De Moeren - Sint-Karelsmolen", in: Levende Molens, jg. 7 (1985), nr. 5, p. 40.
G.K. Kockelberg, "Het droogmalen van de Moeren", in: Ons Molenheem, Opwijk, jg. 34, 2009, nr. 2, april-juni, p.27-30.
Lieven Denewet, "Wanneer pompt het windgemaal van De Moeren opnieuw?", in: Mededelingenblad Werkgroep West-Vlaamse Molens, XIX, 2003, 1, p. 11-16.
L. Denewet, "Werken gestart op de provinciale site Sint-Karelsmolen in De Moeren", in: West-Vlaams Molenblad, XXII, 2006, 3, p. 113-116.
Bortier, Pierre Louis Antoine, "Dessèchement des moëres par Cobergher en 1622", in: Journal de la Société centrale d'agriculture de Belgique, Bruxelles, Stapleaux, octobre, 1857.
Jacques Lorthiois, "Flandre Occidentale. Meuniers et moulins de West-Flandre", L'Intermédiaire des Généalogistes, n° 170, XXIX, 1974, 2, p. 116-126 (118).
Lucien Van Acker, "Overstroming van De Moeren in 1793", Biekorf, jg. 92, 1992.

Persberichten
- "De St.-Karelsmolen", in: Het Weklijks Nieuws, 29.04.1983.
- MMA, "Sint-Karel moet de Moeren vrijwaren van overstromingen", in: Het Nieuwsblad, 29.05.2008.
- "Provincie restaureert Sint-Karelsmolen in Veurne", in: Het Laatste Nieuws, 02.10.2006.
- GUS, "Provincie investeert in Sint-Karelsmolen in De Moeren. Toeristische attractie rijker", in: Het Wekelijks Nieuws, ed. Kust, 06.06.2008.
- GUS, "Landschapswerken in De Moeren", in: Krant van West-Vlaanderen, ed. Kust, 26.12.2008.
- JRE, "Enorme uitdaging om landbouwgebied onder zeespiegel droog te houden. "Water stopt niet aan de grens"', in: Krant van West-Vlaanderen, ed. Kust, 05.12.2008.
- RL, "De Moeren", in: Krant van West-Vlaanderen, ed. Kust, 13.06.2008.DVL, "Landschapswerken in De Moeren", Het Nieuwsblad, 07.01.2009.
- MMA, "Sint-Karelsmolen legt De Moeren droog", 11.09.2010.
"Sint-Karelsmolen", in: Krant van West-Vlaanderen, ed. Kust, 03.09.2010.
- WVH, "De vier elementen op Open Monumentendag op zondag 12 september. Water, vuur, aarde en lucht", in: Krant van West-Vlaanderen, ed. Kust, 20.08.2010.
- MMA, "Sint-Karelsmolen legt Moeren droog", in: Het Nieuwsblad, 11.09.2010.
- VLN, "Oude molen wordt gerestaureerd", Het Nieuwsblad, 07.03.2014.
- RSO, "Sint-Karelsmolen gerestaureerd", 27.10.2014.
"430.000 euro voor restauratie Sint-Karelsmolen", Krant Van West-Vlaanderen editie Kust, 25.12.2015.
- GUS, "De Moeren. Subsidie voor restauratie Sint-Karelsmolen", Het Laatste Nieuws, 31.12.2015.
- VLN, "Oude molen wordt gerestaureerd", Het Nieuwsblad, 06.03.2014.
"430.000 euro voor restauratie Sint-Karelsmolen in Veurne", hetnieuwsvanvandaag.be (21.12.2015)
- "Sint-Karelsmolen", Bouwkroniek, 29.01.2016.
- "GUS, "Sint-Karelsmolen in de steigers", Het Laatste Nieuws, 29.09.2016.
- "Eerste restauratiefase Sint-Karelsmolen afgerond", veurschegazette.be, 01.10.2016.
- "Provincie investeert heel wat geld in Sint-Karelsmolen in de Moeren", hetnieuwsvanvandaag.be, 30.09.2016.
- GUS, "Sint-Karelsmolen in de steigers", Het Laatste Nieuws, 29.09.2016.
- "Provincie restaureert Sint-Karelsmolen", cdenv.be/afdeling/de-panne (16.01.2017).
- MVQ, "Knap gerestaureerde Sint-Karelsmolen in de Moeren is weer open", Krant van West-Vlaanderen, mei 2019.
- “Molendag Vlaanderen 2019”, Het Nieuwsblad, april 2018.
- MVO, "Sint-Karelsmolen weer in beweging", Krant van West-Vlaanderen, 10.05.2019.

Mailbericht
- Maarten Osstyn, Adegem, 22.01.2017.