De Broekkantmolen op de Warmbeek wordt in de volksmond "het moleke" of "mulke" geheten, alsook "Peels", naar Johannes Peels die de molen in 1935 aankocht. Hij is aan het einde van een aarden weg gelegen en ten oosten door drie linden beschaduwd.
De molen werd in 1844 als graan- en olieslagmolen gebouwd door Louis Houben (1810-1889), koopman uit het Duitse Velzen, telg uit een teutenfamilie en zoon van Wouter (Walter) Houben, molenaar van de nabije stenen windmolen (zie aldaar). De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 8 december 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 1,2 meter goed.
Eigenaars na 1840: - voor 1844, eigenaar: Houben Christiaan, koopman te Velzen (D) - 1856, verkoop: Houben-Ramaekers Louis (1810-1889), molenaar te Sint-Huibrechts-Lille - 1889, erfenis: a) Houben-Ramaekers Georges, de weduwe, zonder beroep te Achel, b) Croymans-Houben Joannes Jacob, onderwijzer te Achel - 1899, erfenis: Croymans-Houben Joannes Jacob, onderwijzer te Achel - 1919, verkoop: Vosch-Aerts Peter, molenaar te Sint-Huibrechts-Lille - 1934, verkoop: Peels-Cuppens Joannes, molenaar te Sint-Huibrechts-Lille - 1965, deling: Peels Jan, werkman te Sint-Huibrechts-Lille - 2005, erfenis: Peels Jan, de weduwe - 2008, verkoop
De oliemolen werd in 1906 opgeheven; vanaf dan werd enkel nog graan gemalen.
Op 12 oktober 1933 geraakten het dak en de muren van het molenhuis fel beschadigd door een dijkbreuk van het kanaal. De langgestrekte hoeve, verbonden aan het molenhuis, werd niet meer hersteld, maar er werd een nieuw apart woonhuis opgetrokken. In 1935-55 bracht Johannes Peels kleine aanpassingen aan, waardoor de molen tevens gebruikt kon worden om boomstammen tot planken te verzagen. Na 1955 werd de molen hersteld.
Op 9 september 1964 ging de familie Peels akkoord om het recht van opstuwing van het water af te staan aan de gemeente. Er is geen stuw- en sluiswerk meer, waardoor niet meer met waterkracht gemalen kon worden. De inrichting is echter nog intact en kan nog elektrisch aangedreven worden.
Het molengebouw wordt zeer goed onderhouden. Eigenaar Jan Peels overleed in 2006; zijn weduwe verkocht de molen en bijgebouwen in 2008.
Grotendeels verankerd bakstenen complex met losstaande bestanddelen onder zadeldaken (mechanische pannen en golfplaten), bestaande uit een nieuw woonhuis ten zuidwesten, een molenhuis ten zuidoosten, een aan het molenhuis evenwijdig dienstgebouw ten noroden met ordonnantie stallingen-voormalige dwarsschuur en een dwars dienstgebouwtje ten westen. Daar in de Atlas van de Buurtwegen (1845) enkel het molenhuis met aansluitend het in 1933 vernielde woonhuis als een langgestrekt pand is aangeduid, dagtekenen beide dienstgebouwen uit de tweede helft van de 19de - begin 20ste eeuw. Molenhuis van 1844 en niet van 1842, zoals verkeerdelijk door nieuwe jaartalankers is aangegeven in de noordelijke gevel; verder ook X-vormige en krulankers. Rechthoekige muuropeningen op afgeschuinde lekdrempels; vernieuwd houtwerk. Oostelijke zijpuntgevel met gecementeerde onderbouw, beschieting, metalen molenrad en betonnen sluiswerk. Westelijke zijpuntgevel met houten kozijn in geveltop. Interieur van molenhuis: bewaard binnenwerk. Parallel dienstgebouw. Aan erfzijde, deels gecementeerde plint, aflijnende overhoekse muizentand, getoogde en deels aangepaste en gedichte rechth. muuropeningen, o.m. links recente garagepoort en rechts verlaagde voormalige schuurpoort, cf. duimen. Blinde oostelijke zijpuntgevel. Westelijke zijpuntgevel met twee rechthoekige venstertjes in geveltop. Achtergevel met aflijnende rechte muizentand en rechth. muuropeningen onder houten lateien, o.m. twee bewaarde staldeuren. Dwars dienstgebouwtje met rechthoekige, deels gedichte muuropeningen onder houten lateien; grotendeels bewaard houtwerk, o.m. deur in houten kozijn; rechts ervan, later aanbouwsel, grotendeels van betonblokken, onder lessenaarsdak (golfplaten).
Literatuur
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2 Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985; Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996; F. Dirks, "De watermolen 'De Geuskens' te Sint-Huibrechts-Lille (Limburg)", in: Natuur- en Stedenschoon, LXV, 1997, nr. 2, p. 31; F. Joosten, "De watermolen", in: "Het Liller Heem", Sint-Huibrechts-Lille, jg. 9, 1999, blz. 132-138, ill. KVH, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 18.12.2007. Het Liller Heem, 2, 1, 1984, p. 18-20, foto van het in 1933 beschadigde molenhuis op p. 20; 9, 1991, p. 17-18, 20-21, 50 (tekening), 132-138, afb. op p. 133; 10, 1992, p. 30-35, afb. op p. 35; 16, 1998, p. 57-58, afb. Het "moleke" op de Warmbeek te Sint-Huibrechts-Lille, (Een verhaal over water en wind, 9, 31, 1997, p. 4). Idem, a.w., p. 118, afb. L. Stalmans, a.w., prentkaart nr. 19. Fr. Ringoot, "De Broekkantmolen te Sint-Huibrechts-Lille", in: Ons Molenheem, jg. 34, 2009, nr. 3, juli - september, foto op kaft + p. 68.
Sint-Huibrechts-Lille (Pelt), Limburg
