De Watermolen van Wichelen-Serskamp is een dubbelmolen, aan weerzijden van de Molenbeek. Op de westzijde van de Molenbeek, deelgemeente Serskamp, Watermolenstraat 102, staat nog het (thans sterk gerenoveerd) gebouw van de oliemolen (zie dbnr. 4874), terwijl op de oostzijde van de Molenbeek, deelgemeente Wichelen, Watermolenstraat 100, de korenwatermolen met een nog aanwezig metalen bovenslagrad staat.
De eerste watermolen, de korenmolen, werd voor 1539 gebouwd; de oliemolen voor 1570.
Uit de penningkohieren van Serskamp (1577), f° 6 r°: "Lieven de Nul houdt in pachte van het clooster van Tusschenbeken eene watermuelen wesende eene coorenmuelen ende eene slachmuelen, deselve cooren muelen hanghende tsrs voor de somme van 12 zacken coorens elken zacke gheestemeert 16 schell, 8 gr. comt .tsamen tcooren de somme van 10 p. gr., dertien stoopen olije gheestemeert 21 scheil. 6 gr., ses ponde gr. in ghelde, 200 eyeren gheestemeert 5 schell. gr., bedraechende al tsamen de somme van 17 p. 6 schelL 6 gr."
De korenmolen werd in 1747 herbouwd. Dat jaartal zou afkomstig zijn van een gedateerde moerbalk in het molenaarshuis (nu niet meer zichtbaar).
We zien de dubbelmolen aangeduid op: - Villaretkaart (1745-1748) - Ferrariskaart (ca. 1775) - Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) - Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) - Kadastrale Poppkaart (ca. 1855).
In 1789 werd de molen, samen met de heerlijkheid, openbaar verkocht. In de Gazette van Gend van 9 maart, 16 en 23 apirl 1789 verscheen hierover de volgende advertentie: Livinus le Begue, notaris en procureur van Gedele van Gent, is gemachtigd om publiek of uit de hand te verkopen, hetgeen “eerstdags” zal gebeuren: “de notabele prochiën ende heerlykheden van Wichelen en Cherscamp, wezende dezelve prochie eene der ’s Graeven propre (= eigen) dorpen, hebbende eene der schoonste jagten van geheel het Land van Aelst, visscherye in de Schelde, het notabel kasteel “te Sype”, de wind- en watermolen, considerabele plantage van boomen”, etc. De verkoping had plaats op 25 april, 9 en 23 mei 1789 te Aalst in de herberg “den Koning van Spagnien” . Inlichtingen ook bij baljuw Gilquin te Wichelen.
Notaris Jacques Leirens te Wetteren, uit naam van zijn principaal, Mr. De Meulenaere, propriëtaris in Gent, presenteerde in mei-juni 1804 publiekelijk twee molens te pachten: a. Een schone, wel gesitueerde en sedert vele jaren wel gekalante korenwindmolen, met woonhuis, stallingen, lochting, boomgaard enz., gestaan en gelegen in Wichelen, in de Wijk Bohemen, die door de bewoning, huizen en hoven die eromheen staan, gesitueerd is “in het midden van een groot gemeynte”. Met de molen worden mee verpacht 187 a65 ca of 6 dagwanden 10 roeden van de “beste winnende landen”, allemaal daar in de buurt gelegen. b. Een welgekalante en goed gesitueerde korenwatermolen en stampkot, met woonhuis, schuur, stallingen, blekerij en andere gerieflijkheden, ook in Wichelen, tegen de parochie Serskamp, omringd door vele woonhuizen, boerenhoven en andere woningen, mitsgaders in het midden van ±7 ha20 aof 24 dagwanden 6 bunderen van de beste winnende landen, die mede verpacht worden. De verpachting geldt voor zes jaren, ingaande op 6 aug. 1804. De verpachting heeft plaats in de herberg van burger Andries d’Hooge, koopman te Wichelen, Wijk Bohemen.
De erfgenamen van sieur Adriaen de Graeve te Serskamp verkochten eind 1805-begin 1806 een “van ouds geoctroyeerden en gekalanten korenwatermolen met stampkot”, benevens huis, schuur, stal, lochting, boomgaard, land en meers, samen 87 a 38 ca groot, of 2 dagwanden 84 roeden, dit alles gestaan en gelegen in Serskamp op het gehucht Boigem; vrij op 1 mei e.k. De verkoping heeft plaats op 12 en 26 december en op 9 januari in de herberg “den Leeuw” bij de kerk aldaar. Inlichtingen bij de Wetterse notarissen Jacques Leirens en Charles Baeyens. (Gazette van Gend, nr. 1231 van 2 januari 1806.)
Eigenaar in 1834 was Leo Meulenaert uit Gent. In 1880 kocht Charles de Kerchove de Denterghem - Delimon, burgemeester te Gent, de molen aan. Zijn weduwe en kinderen erfden de molen op 21 februari 1882. Al in 1892 werd de watermolen opgeheven: hij werd verder gebruikt als landgebouw.
In de 19de eeuw werd de molen bemalen door de familie Dulcé, afkomstig uit Wetteren. Manuel Dulcé huwde in 1840 met Marie Joanna Veeckman. Uit die tijd bleef ook nog een prijzij bewaard (zie in bijlage). Hun zoon Ivo Dulcé huwde met Rosalie Van Hauwermeiren.
In 1921-22 en in 1938 werden verbouwingswerken uitgevoerd. Tot in 1971 bleef de molen regelmatig in werking, daarna nog af en toe. Het binnenwerk is nog volledig en is nog archaïsch opgesteld, met een vierkante asput. Het metalen bovenslagrad, met een diameter van 1,60 meter, is verroest. Langsheen de molen is er een verval van 2 meter. In de jaren 1990 werd de watergevel met verticaal beschot beslagen. Naast de molen is een horecazaak gevestigd: "The Boondocks. American Bar and Steakhouse".
Deze watermolen werd op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed en verdient een wettelijke bescherming als monument.
Aan de straat ingeplant molenaarshuis van vijf traveeën en anderhalve bouwlaag onder één overstekend zadeldak met aanleunend molengebouw van twee traveeën, aan de Molenbeek. Oude kern opklimmend tot de 18de eeuw, volgens het kadasterarchief uitgebreid in 1921-1922 en aangepast in 1938. Verankerde gecementeerde en met een crépi bezette voorgevel op een granito plint. Rechthoekige vensters op hardstenen dorpels; nieuw schrijnwerk. Vierkante venstertjes en een laadluik op de halve verdieping. Gewitte achtergevel met ankers en vier getraliede rechthoekige vensters.
Binnenin. Tweekamer-diep molenaarshuis, met behouden indeling en dragende structuur. Oude samengestelde balklaag nog aanwezig, maar met ander materiaal bekleed. Interieuraankleding jonger. De watergevel van het molengebouw werd in 1990 bezet met een roodgeschilderde beplanking waarin twee bovenvensters uitgespaard zijn. De onderbouw van de watergevel in massieve natuursteenblokken is evenwel nog duidelijk zichtbaar.
Het buitenwerk van de watermolen zelf is in vervallen toestand. Het bovenslagwiel is verdwenen. De wateras, betonnen goot over het sluiswerk en de langsgerichte dammen en oeverversteviging in natuursteen bleven gedeeltelijk bewaard.
Molenhuis met één open ruimte waarin het ganse maalprincipe merkbaar is met een vrij archaïsche opstelling. De molen is uitgerust met twee koppels maalstenen, waarvan één koppel uit La Ferté-sous-Jouarre, boven een vierkante asput. Bakstenen en houten maalstoel via twee houten trapladders in verbinding met halfopen meelzolder. Voorts o.m. houten maalvloer, behouden haverpletter – maïsbreker van het merk Excelsior, weegschaal, galg en luitouw.
Ten westen van de beek op de linkeroever, voormalige dwarsschuur op het grondgebied van Serskamp. Volgens kadasterarchief aanvankelijk gebouwd als een kleine "moulin à eau à tourteaux", een lijnkoekwatermolen, vergroot circa 1890 en gewijzigd van bestemming tot landgebouw. Volledig gerenoveerd, bepleisterd en geschilderd gebouw onder zadeldak parallel aan de straat, nu ingericht als café-restaurant. Behouden watergevel van de vroegere watermolen met onderbouw en sokkel in natuursteen.
Daartegenover ook ten westen van de beek, vervallen gewitte bakstenen stal met ijzeren aalpomp aan straatgevel. Opgetrokken circa 1890 ter vervanging van twee kleinere gebouwtjes
Aanvullende informatie
Wichelen, Serskamp - Verkoop van de parochieheerlijkheden van Wichelen en Serskamp, met kasteel, watermolen en windmolen (Gazette van Gend, 9 maart, 16 en 23 april 1789)
Livinus le Begue, notaris en procureur van Gedele van Gent, is gemachtigd om publiek of uit de hand te verkopen, hetgeen “eerstdags” zal gebeuren: “de notabele prochiën ende heerlykheden van Wichelen en Cherscamp, wezende dezelve prochie eene der ’s Graeven propre (= eigen) dorpen, hebbende eene der schoonste jagten van geheel het Land van Aelst, visscherye in de Schelde, het notabel kasteel “te Sype”, de wind- en watermolen, considerabele plantage van boomen”, etc. De verkoping had plaats op 25 april, 9 en 23 mei 1789 te Aalst in de herberg “den Koning van Spagnien” . Inlichtingen ook bij baljuw Gilquin te Wichelen.
--------------------------------
Verpachting: Korenwindmolen en korenwatermolen in Wichelen (Gazette van Gend, nrs. 1058, 1062 en 1068 van 7 en 21 mei en 11 juni 1804)
Notaris Jacques Leirens te Wetteren, uit naam van zijn principaal, Mr. De Meulenaere, propriëtaris in Gent, presenteert publiekelijk twee molens te pachten: a. Een schone, wel gesitueerde en sedert vele jaren wel gekalante korenwindmolen, met woonhuis, stallingen, lochting, boomgaard enz., gestaan en gelegen in Wichelen, in de Wijk Bohemen, die door de bewoning, huizen en hoven die eromheen staan, gesitueerd is “in het midden van een groot gemeynte”. Met de molen worden mee verpacht 187 a65 ca of 6 dagwanden 10 roeden van de “beste winnende landen”, allemaal daar in de buurt gelegen. b. Een welgekalante en goed gesitueerde korenwatermolen en stampkot, met woonhuis, schuur, stallingen, blekerij en andere gerieflijkheden, ook in Wichelen, tegen de parochie Serskamp, omringd door vele woonhuizen, boerenhoven en andere woningen, mitsgaders in het midden van ±7 ha20 aof 24 dagwanden 6 bunderen van de beste winnende landen, die mede verpacht worden. De verpachting geldt voor zes jaren, ingaande op 6 aug. 1804. De verpachting heeft plaats in de herberg van burger Andries d’Hooge, koopman te Wichelen, Wijk Bohemen.
--------------------
Prijzij van de Watermolen, ca. 1840 (door Dirk Praet)
Van de familie Dulcé, afkomstig uit Wetteren blijven nog een aantal documenten over op de Hulst bij Suzanne Lammens-Deprez, 86 jaar in 2008, geboren op de Watermolen te Wichelen. Dulcé is de familie van moeders kant van Suzanne De Prez. Onder andere het "Huwelijksverdrag uit 1840, aengegaen tusschen sieur Manuel Dulcé ter eendere zijden en Marie Joanna Veeckman ter andere zijde en beide landbouwers te Wetteren." Zij zijn de ouders van Ivo Dulcé, echtgenoot van Rosalie Van Hauwermeiren. Een ander niet gedateerd document bepaalt de prijzij (1) van de watermolen van Wichelen.
Prijzij van de watermolen te Wichelen Voor ons Donatus Duck molemaker te Wetteren en Celestien Cornelis woonachtig te Haeltert
Art 1 Witte steenen den looper is wijd eenen meter 60 centimeters dik tien duim aen 25 fr per duim 250.00 2 den liger van de zelfde wijden en dik 9 duim 225.00 3 de kuipgroopten en klienen bak kemelbauten meelbak en goot 29.50 4 het rinkhout met zijne blokken 6.00 5 de pasbruge mert ligboom en toebehoorten 32.50 6 Onderijzer spoortrotreins peleman lantaern 35. ________ Grauwe molen 7 den looper dik tien duim en negen tienden wijd eenen meter veertig centimeters 158.88 8 den ligger met den hoop geprezen en de zelfde wijde 40.00 9 den grooten bak en kleinen kuip kemelbauten meelbak en goot 50. 10 het rinkhout met zijnen blokken 17.50 11 onderijzer (s?)ein spoorpot soeleman lantaern 88.00 12 de pasbruge scheerplanke ligtboom pangelijzer 85.00 13 slaendas sterewiel wieg pasbruge en ocheer planke en toebehoorten 150.00 14 het kamwiel 75. 15 Waterwiel 155. 16 Wateras met landentappen en toebhoorten 60. 17 het sas met goot 35. 18 dry trappen in den molen 20. 19 de trommel met as en winde en toebehoorten 60. 20 steenreep met strop en trommelreep 30. 21 de luias klauwiel klauwreep zakreepen en toebehoorten 15. _______ 1607.38 (2)
(1) Teneinde grond (of gebouwen) voor gebruik vrij te krijgen dient er een akkoord gesloten met de pachter, het betreft de uittredingsvergoeding. (2) De optelling der getallen geeft een fout van 10.00 !
De Werkman, 19 mei 1916. Wichelen. De stoutmoedigheid der dieven. Deze wordt alle dagen langsaem groter. Donderdag nacht drongen dieven binnen bij Philemon de Prez, in den watermolen, en slachtten in den stal een vet varken. Al wat eetbaer was, werd meegenomen. Misdadigers onbekend.
Literatuur
Archieven Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Serskamp, 1577, f° 6 r°. Rijksarchief Gent, Fonds Desmanet de Biesme, nr. 1473. Agentschap Onroerend Erfgoed, Oost-Vlaanderen, archief
Gedrukte bronnen - Gazette van Gend, 9 maart, 16 en 23 april 1789 - Gazette van Gend, nrs. 1058, 1062 en 1068 van 7 en 21 mei en 11 juni 1804 (verpachting) - Gazette van Gend, nr. 1231 van 2 januari 1806.) - De Werkman, 19 mei 1916.
Werken
- P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11), p. 180-182.- - P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25). - G. De Maesschalck, "Wichelen doorheen de eeuwen", Oostakker, 1973. - "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962), p. 155-156, 173-174. - Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 133. - H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-T", Opwijk, 2007. - H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten U-Z", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", Opwijk, 2008, p. 55-56. - Dirk Praet, "D'Hulst, mijn broekzak", Wichelen, 2008. - De Potter F. & Broeckaert J., "Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen. Vierde reeks. Arrondissement Dendermonde. Derde deel. Wichelen, Wieze, Zele", Gent, 1893. - Bogaert C. , Duchêne H. , Lanclus K. & Verbeeck M., "Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Dendermonde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N, - R. Ruys, "Leven van de wind. Het molenpatrimonium van Wichelen", in: Tijdschrift van de Heem- en Oudheidkundige Kring Wichelen, XXV, 1999, nr. 1, p. 29-34.
Wichelen, Oost-Vlaanderen
