De Terlanemolen of Molen Vandamme was een houten korenwindmolen op Klerken-Smis (westzijde Klerkenstraat nr. 113), op het erf dat thans bewoond wordt door mevr. Clara Vanrobaeys-Theuninck. Heel dichtbij werd in 1810 een houten oliewindmolen gebouwd (molen van Vanoverberghe of van "Pierre Ko", zie aldaar).

De molen werd gebouwd rond 1555 door Antonius Janssone, mits octrooi afgeleverd door de Rekenkamer van Rijsel.

Na de vernieling tijdens de troebelen rond 1580, werd de molen rond 1611 herbouwd door Pieter Ghyselen. Hij had daartoe de toestemming gekregen van de Rekenkamer van Rijsel.

We zien Vandammes molen getekend op een heuveltje op de Fricxkaart van 1712 en met het bruin symbool van een staakmolen op de Ferrariskaart van ca. 1775.

Ons bekende eigenaars:
- voor 1791, eigenaar: Vanbiervliet Judocus "Josse" (Werken 1750 - Klerken 1836), molenaar te Klerken, gehuwd te Werken in 1777 met Terry Rosa Francisca (Woumen 1758 - Klerken 1834).
- 28.12.1836, erfenis: de kinderen (overlijden van Judocus "Josse" Vanbiervliet)
- 1847, eigenaar: Maddelein Henricus, landbouwer te Klerken; molenaar was Bauden Jacobus
- later, eigenaar: Dewulf Clemens (+Klerken 1872), werkman te Klerken, gehuwd te Klerken in 1852 met Verslype Lucia (°Klerken 1832)
- 11.11.1858, verkoop: Vandamme Franciscus Louis (Klerken, 1804-1885), landbouwer te Klerken, gehuwd te Klerken in 1840 met Abeele Maria Theresia (Klerken, 1814-1858) (onderhandse akte)
- 23.11.1885, erfenis: de kinderen (overlijden van Franciscus Vandamme)
- 20.12.1887, verkoop: zoon Vandamme Medard (Klerken, 1842-1922), molenaar te Klerken, gehuwd in 1863 met  Soete Emiliana Sophie (Klerken, 1840-1914) (notaris Verté).
- 12.02.1910, verkoop: zoon Vandamme-Steen Justin (°Klerken 1871), herbergier te East Moline (USA) (notaris Proot)

Molenaar Judocus "Josse" Vanbiervliet tekende in 1791 verzet aan tegen het voornemen van Jacques Ferdinand de Necker, om zijn oliewindmolen in de Molenweg (de huidige Vredesmolen) ook in te richten als graanmolen. De reden is uiteraard niet ver te zoeken: vrees voor concurrentie!

Eigenaar Henricus Maddelein en molenaar Jacobus Bauden tekenden in 1847 verzet aan tegen het voornemen van "buurmolenaar" Philippe Vandevelde, om zijn molen 75 meter meer oostwaarts te verplaatsen. Ze voerden aan dat de nieuwe standplaats gevaren zou opleveren voor de voorbijgangers en de huurwaarde zou doen dalen van een eigendom van het Bureel van Weldadigheid. Het verzet werd echter ongegrond verklaard. Philippe Vandevelde kreeg op 8 april 1847 de toelating van de Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen voor de verplaatsing. Hij kreeg als voorwaarde opgelegd om tussen de molen en de weg een afsluiting te plaatsen: een haag of met palen. We stellen vast dat de "buurmolenaar" ook verzet aantekende. Sinds dat in de oliemolen ook graan werd gemalen, zijn de relaties tussen beide molenaars duidelijk verzuurd geraakt. In de stukken vinden we de benaming "molen ter Laene"

Ter gelegenheid van de gouden bruiloft van Medard Vandamme en Emilie Soete op 10 juni 1913, werd bij de molen een groot feest gehouden. Het was een heel groot familiefeest, aangezien het koppel niet minder dan 14 kinderen gekregen had. Drie van hen (Justin, Livin en Benedict "Ben"), die vanaf 1892 naar Moline (USA) waren geëmigreerd, kwamen speciaal terug naar hun geboortedorp Klerken. Het was ook een echt dorpsfeest. Op de bewaarde foto van het gebeuren tellen we minstens 70 personen: mannen, vrouwen en kinderen.

De overkruis geplaatste wieken werden versierd door de zeilen opgerold en in zigzag op het hekwerk aan te brengen. De wiektoppen werden met één of meer vlaggen getooid. Tussen de twee bovenste wieken kwam het opschrift in reuzegrote letters: M. VANDAMME - E. SOETE / 1863 -1913". Ook de buurmolen van "Pierre Ko" werd op analoge wijze mooigemaakt: een indicatie dat de onderlinge verhouding tussen de molenaars beter was dan bij hun voorgangers.

Van dit gebeuren bestaan nog twee documenten: een foto, waarop we de grote groep feestvierders zien voor de beide versierde molens en een Vlaamstalig gelegenheidsgedicht op muziek. Ziehier de tekst:

            AAN
    MEDARD VANDAMME
             EN
      EMILIE SOETE
          OP HUN
GOUDEN BRUILOFTSFEEST
      10 JUNI 1913.

MUZIEK VAN X. / WOORDEN VAN O.D.

Meer dan vijftig jaar geleden
Vrijden er twee menschen hard;
Maar het was niet om te lachen
Want 't was Emilie en Medard!
         Hoera! Vivat!
Lange wilden ze niet vrijen
En ze trokken naar de kerk,
Waar de paster, zeer tevreden,
Rap gedaan had met zijn werk! (Refrein)

                 ---

En nu gauw aan 't bruiloftvieren,
Dansen, zingen om ter meest;
Maar aan eene tref'lijke ure
Zocht men rust voor hert en geest!            
          Hoera! Vivat!
Man en vrouwe trokken samen
Op den Smisberg naar hun' woôn;
Bij het huis stond er een molen,
Waar hij nog staat toch zoo schoon! (Refr.)

                ---

Zij begonnen graan te malen,
Wonnen goed hun daaglijks brood
Slechts één jaar daarna had Emilie
Reeds een kindje op haren schoot.          
          Hoera! Vivat!
Maar na 't eerste kwam een tweede,
Ook een derde, een vierde bij,
En er kwamen er zoovele,
't Was welhaast een heele rij! (Refr.)

Vele van die kleine kindjes
Groeiden en ze wierden groot,
En ze kweekten zelve kleintjes,
Korte, dikke, zwaar als lood!
         Hoera! Vivat!
Men mag allen wel bekijken,
Allen ja, van groot tot klein;
Zij zijn allen kloek van lijve
Lijk dat hunne ouders zijn! (Refr.)

                ---

Rond van hoofde, rood van kaken,
En een sterke ribbenkas,
Korte beenen, dikke armen,
Ja, zij zijn waar Dammeras!
           Hoera! Vivat!
Van karakter zijn zij stille,
Zij zijn altijd wel gezind;
Nee, een Damme maakt geen leven,
Ook zijn zij van elk bemind! (Refr.)

'k Wensch nu, Medard en vrouw,
Vaart veel jaren zonder druk,
'k Vraag aan Dezen van hierboven
U te schenken veel geluk!
           Hoera! Vivat!
Kinders, eert ook voor uw ouders
Lijk gij nu doet, om ter meest;
Viert te gader, tien jaar later,
't Diamanten bruilofsfeest! (Refr.)

              REFREIN

Leev' Medard! Leve Emilie Soete!
Leev' Medard! Leve Emilie Soete!
Laat ons  zingen, om ter meest,
Op hun gouden bruiloftsfeest!

Enkele aspecten vallen op. Wie dacht dat men honderd jaar geleden enkel met Victoriaanse preutsheid durfde te schrijven, is er naast. Neen: Emilie en Medard "vrijden heel hard". "Ze begonnen graan te malen" (ook in overdrachtelijke betekenis!) en zie, daar kwamen de kindjes: eerst één, dan twee en... zoveel meer!  Hun fysieke eigenschappen worden geroemd: "sterke ribbenkas, korte beenen, dikke armen". Anderzijds werden niet alle kinderen groot: een verwijzing naar de nog grote kindersterfte in het begin van de 20ste eeuw. We lezen niets over de emigratie van drie zonen naar Amerika. Mogelijk was dit een gevoelig thema binnen de familie.

Beide documenten worden bewaard bij Tony Rutskowski uit... Virgina (USA), een achterkleinzoon van de naar Moline (USA) uitgeweken zoon van Medard Vandamme en Emilie Soete, met name Livin Vandamme (°1868). Net voor zijn vertrek was hij te Klerken op 25 februari 1892 gehuwd met Hermania Dewaele. Ook twee andere zonen emigreerden naar Moline: Justin (°1871) en Benedict (°1879). Precies omdat deze familiestukken mee verhuisden, bestaan ze nog. Waren ze bij ons gebleven, zouden ze heel waarschijnlijk door de oorlog verloren zijn gegaan. Aangezien Tony mij een digitale versie doorstuurde, kunnen we er ruim honderd jaar later weer van genieten...

Wie had toen kunnen denken dat amper een goed jaar later, de alles vernietigende "groote oorlog" zou uitbreken? Vandammes molen werd op 14 november 1914 door de Duitsers in brand gestoken. Zij hadden bemerkt dat de molenaar de wieken keerde en vonden daarin een teken naar de vijand. Bidden en smeken hielp niet, de molen moest het bekopen. De Duitsers die razend waren om de tegenstand in Klerken schoten David Vandamme (°Klerken 1853), een ongehuwd gebleven broer van Medard, dood in zijn eigen huis, herberg "De Brieke". Een dag later, op zondag 15 november, stond de nabijgelegen "Pierre Ko's molen" eveneens te branden onder een geweldig bombardement.

Bij de heropbouw in de jaren 1920 liet Medards zoon Emile Vandamme (Klerken, 1877 - 1942), gehuwd met Sylvia Mortier (Zarren 1874 - Klerken 1932) een mechanische maalderij bouwen. Zijn zoon Gaston Vandamme (Klerken, 1906-1982), gehuwd met Angela Vanthuyne, volgde hem op. We zien hem optreden (op een foto van Georges Rommelaere uit Klerken) als molensteenscherper in de Perelaarstoet te Klerken op kermiszondag 9 augustus 1981. De laatste molenaar was Michel Vanrobaeys. Het maalderijgebouw met zijn interieur (o.a. een armgasmotor, twee steenkoppels) bestaat nog (Klerkenstraat 113). We hopen dat het waardevolle binnenwerk een passende bestemming zal krijgen en legden hiertoe al de nodige contacten.

Lieven DENEWET & Tony RUTKOWSKI & Herman HOLEMANS

Klerken: laatste molenaar tijdens de Perelaarstoet, westhoekverbeeldt.be
informatiebron: Krantenartikel
trefwoord: Stoeten, Kermis, Dorps- en stadsbewoners
object: foto
formaat: 10 cm x 14 cm
kleur: zwart-wit
bewaarplaats: Archief persfotograaf Georges Rommelaere
fotonummer: HEU017500721
beschrijving: Op kermiszondag 9 augustus 1981 was er naar jaarlijkse traditie de Perelaarstoet in Klerken. De stoet beeldt telkens het landelijke leven en de folklore van de gemeente uit. Tijdens de stoet kwamen tal van geboetseerde peren aan bod, gecreëerd door kunstenaar Henri Covemaeker. Deze traditie ontstond in 1964 ter gelegenheid van de jumelagefeesten tussen Klerken en het Franse Clerques.
Hier zien we de laatste molenaar van Klerken, Gaston Vandamme (°6 december 1906, Klerken † 11 december 1982, Klerken), als molensteenscherper in de stoet.
gemeente: Houthulst
deelgemeente: Klerken
periode: 1980-1999
datering: 9 augustus 1981
auteur: Rommelaere Georges, Klerken

Mailbericht Jos Demarée aan Lieven Denewet, 25.03.2003.
Foto in: Karel van Isacker, "Mijn land in de kering 1830-1980. Deel 2. De enge ruimte, 1914-1980", Antwerpen/Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1983. De foto is met 100% zekerheid in Klerken genomen : Je ziet duidelijk de beboomde weg van Klerken Smisse naar Houthulst. De splitsing links is de 'oude weg' van Klerken-Smisse over het Verbrande naar Houthulst (Hoogkwartier). Deze weg is nu een (gedeeltelijk verdwenen) veldweg tussen die splitsing en het Verbrande (waar ze de weg Zarren-Kruisstraat - Zwarte Gat kruist). Vanaf het Verbrande naar Houthulst bestaat deze (thans geasfalteerde) weg nog, onder de benaming Beukhoutstraat. Op de stafkaarten en luchtfoto's is het eerste gedeelte nog duidelijk te zien. Centraal zien we de tweelingmolens op Klerken-Smisse, rechts ervan op de achtergrond de vooroorlogse spitse kerktoren van Klerken en rechts ervan de Platsemolen. Uiterst rechts zien we de hoogte naar de Predikboom met hoge achtkanters. De foto is dus genomen vanop Vancoillies molen, de huidige Vredesmolen. Waarschijnlijk werd de foto in mei of juni genomen, zeker voor de eerste wereldoorlog.   Mailbericht Jos Demarée aan Lieven Denewet, 25.03.2003.
Foto in: "Mijn Land in de Kering, dl 2" De foto is met 100% zekerheid in Klerken genomen : Je ziet duidelijk de beboomde weg van Klerken Smisse naar Houthulst. De splisting links is de 'oude weg' van Klerken-Smisse over het Verbrande naar Houthulst (Hoogkwartier). Deze weg is nu een (gedeeltelijk verdwenen) veldweg tussen die splitsing en het Verbrande (waar ze de weg Zarren-Kruisstraat -> Zwarte Gat kruist). Vanaf het Verbrande naar Houthulst is deze weg nog bestaand en geasfalteerd (de Beukhoutstraat). Op de stafkaarten en luchtfoto's is het eerste gedeelte nog duidelijk te zien. Centraal de tweelingmolens, rechts ervan op de achtergrond de spitse kerktoren van Klerken en rechts ervan de Platsemolen. Uiterst rechts de hoogte naar de Predikboom met hoge achtkanters. De foto is dus genomen vanop Vancoillies molen. Waarschijnlijk in mei of juni genomen, zeker voor de eerste wereldoorlog.   Mailberichten van Tony Rutkowski, Virginia, 09.02.2014 & 10.02.2014 (achterachterkleinzoon van molenaar Medard Vandamme)
trutkowski at netmagic.com   I was looking at your site for Vandamme's Molen. Medard Van Damme was my great great grandfather. I live in Virginia near Washington in the USA. I have a photo of the windmill taken during their 30th wedding anniversary in 1913. I can provide it to you if you wish. Thanks for this wonderful site.   Thank you so much for your kind response and detailed information. My mother Sylvia, born Sylvia De Zutter, passed away last month at 92. She was Gabriella Vandamme's daughter, Livin Vandamme's grand-daughter, and Medard's great great grand-daughter.
Her death has prompted me to pull together her family history. The attached photo was one of a set of three that was given to me by my grandmother some years ago. Livin, Justin, and third brother Ben, returned to Klerken in 1913 for their parents' 50th wedding anniversary. It was quite the village festival. The photos were taken and sent afterwards to Livin's wife, Julia.
It also turned out yesterday that I discovered a Flemish ancestry site that provides far more extensive information about the Vandammes in Klerken going back to Pieter Jacob Vandamme born in 1700.
It seems that the ownership of that windmill threads through the family going back through that ancestry. So Judocus Vanbiervliet is our great-great-great-great-great grandfather. He married Rosa Terry. Their daughter Sophia married Joannes Abeele, who produced a daughter named Maria. She married Franciscus Ludovicus Vandamme-Abeele. They had 12 children, the second of which was Medard, who married Emiliana Soete. They had 14 children - the fourth of which was Livin, who married Julia Vermeersch, who had three children, the second of which our grandmother, Gabriella.
It was also Livin's younger brother Justin Vandamme-Steen who came to the States in 1892, and settled into East Moline, who Livin went to see when he arrived. Justin ended up buying the mill in 1910.
It is Medard who is in the 50th anniversary photos, and whose younger brother David was killed by the Germans. I'm curious if you have more about that incident.
This is all a wonderful present for our family as we both grieve our mother's passing and celebrate her life. I'm copying my sister, Karen. I live outside Washington DC, and she lived in Florida where she cared for our mother over the past decade. I've ended up being the family historian, and have visited Klerken three times beginning in 1979.   The picture was taken on 10 Jun 1913. It took me a while to find it, but attached is the poem that was written for the occasion. ----------------------------------------------------   Mailbericht van Tony Rutkowski, Virginia, achterachterkleinzoon van molenaar Medard Vandamme, aan Lieven Denewet, 10.02.2014 (vertaald uit het Engels)   Beste Mr. Denewet. Ik wil u van harte bedanken voor de zeer nuttige gegevens die u mij bezorgde. Ik bezocht uw prachtige website www. molenechos. org om gegevens te vinden over Vandammes Molen te Klerken. Medard Van Damme was mijn betovergrootvader. Ik woon in Virginia in de buurt van Washington DC in de Verenigde Staten.
Ik bezit een foto van de Vandammes molen (met ook een buurmolen), die genomen werd tijdens het gouden bruiloftsfeest op 10 juni 1913 van Medard Van Damme en Emilie Soete. Het kostte me een tijdje om het terug te vinden! We bezitten tevens een Vlaamstalig huldegedicht op muziek, dat bij deze gelegenheid werd opgesteld. Mijn moeder Sylvia De Zutter overleed vorige maand (januari 2014) op 92-jarige leeftijd. Ze was de dochter van Gabriella Vandamme, kleindochter van Livin Vandamme en achterkleindochter van Medard Vandamme. Mijn moeders overlijden heeft mij haar familiegeschiedenis doen samenstellen. De bijgevoegde foto komt uit een reeks van drie die mijn oma mij enkele jaren geleden schonk. De gebroeders Livin, Justin en Benedict ("Ben" in de USA) Vandamme keerden in 1913 naar Klerken terug voor de viering van het gouden jubileum van hun ouders. Het werd een waar dorpsfeest. De genomen foto's kwamen in handen van Livins vrouw, Julia Vermeersch. Ook vond ik gisteren (2 september 2014) een Vlaamse genealogische website (www. geneanet. org) die uitgebreide informatie geeft over de Vandammes in Klerken. Stamvader is Pieter Jacob Vandamme, geboren in 1700 en overleden te Esen in 1768. Aldus is Medard Vandamme onze betovergrootvader. Hij was verwant met de vroegere eigenaar en molenaar Judocus Vanbiervliet, gehuwd met Rosa Terry. Hun dochter Sophia trouwde met Joannes Abeele. Dochter Maria huwde met Franciscus Ludovicus Vandamme. Ze hadden 12 kinderen, waarvan de tweede - Medard Vandamme - trouwde met Emiliana Soete. Dat koppel had 14 kinderen. Het vierde kind Livin Vandamme (°Klerken 1868) huwde met Julia Vermeersch. Ze kregen drie kinderen, waarvan de tweede onze grootmoeder Gabriella was. Het was ook Livins jongere broer, Justin Vandamme-Steen, die in 1892 naar de Verenigde Staten trok en zich in East Moline vestigde. Broer Livin kwam hem kort na zijn aankomst bezoeken. Alhoewel Justin kocht hij in 1910 de ouderlijke molen van Klerken aan. Zoals al gemeld, vierden vader Medard en moeder Emilie Soete in 1913 hun 50ste huwelijksverjaardag. Medards jongere broer, David Vandamme, werd gedood door de Duitsers in 1914. Ik ben benieuwd of u daar gegevens over heeft. We koesteren met grote zorg de bewaarde Vlaamse documenten, als aandenken aan onze moeder. Ik woon buiten Washington DC en mijn zus Karen woonde in Flordia, waar ze het afgelopen decennium onze moeder verzorgde. Ik ben uiteindelijk de familiehistoricus geworden en we hebben sinds 1979 Klerken al drie keer bezocht.

Archieven
- Archives départementales du Nord, Série B, n° 1620 (oprichting ca. 1555).
- Archives départementales du Nord, Série B, n_ 1642 (heropriching 1611)
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1875 (oprichting windoliemolen, huidige Vredesmolen te Klerken, 1766)
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1932 (inrichting van de Vredesmolen ook als korenmolen, 1791)
- Gemeentelijke Bibliotheek Houthulst, Archief persfotograaf Georges Rommelaere, (Klerken 1925 - Lo 1982) (foto van Gaston Vandamme, 1981)
- Rijksarchief Brugge, Franse Hoofdbesturen, 2918 (oprichting van de "buurmolen" in 1810)
- Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 954 (oprichting Plaatsmolen, 1841-1842)
- Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 1221 (verplaatsing van de "buurmolen" in 1847)

Mededelingen
- de heer Jules Waerenburgh (Klerken) aan Lieven Denewet, 03.05.2015

E-brieven
- Jos Demarée (Sint-Andries) aan Lieven Denewet, 25.03.2003.
- Jos Demarée (Sint-Andries) aan Lieven Denewet, 13.05.2013.
- Tony Rutkowski (Virginia, USA - achterachterkleinzoon van molenaar Medard Vandamme en Emiliana Soete) aan Lieven Denewet, 10.02.2014, met scan van foto en huldegedicht, 10 juni 1913).

Literatuur
- Declerk P., "'t Is oorlog, pastoor! Het oorlogsdagboek van pastoor Edmond Denys uit Klerken, 1914", Koksijde, 2001.
- Denewet Lieven, "Historiek van de molen", in: "Klerken. Zondag 13 september 1998. Open Monumentendag. 80 jaar na de bevrijding van Vancoillies molen te Klerken", Klerken, 1998, s.p.
- Desmyttere J., "Klerken, het dorp op de heuvel", s.l., 1954.
- Holemans H., West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980, Deel IV, Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997, p. 28-29.
- Janssen J., Klerken in de "gôen ouden tijd", Antwerpen, 1964.
- Lammerant Yolande, "Van Klerken naar Amerika & Canada", Knokke, 1997.
- Maes J., De gewezen molen(s) van Klerken, in: De Belgische Molenaar, LXI, 1966, p. 320-321.
- Van Isacker K., "Mijn land in de kering 1830-1980. Deel 2. De enge ruimte, 1914-1980", Antwerpen/Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1983.