De Schepsmolen (genoemd naar zijn ligging bij het gehucht Scheps) is een watermolen met (verdwenen) houten onderslagrad, gelegen aan de Grote Nete, honderd meter voor de samenvloeiing met de Hoofdgracht. Hij werd door de volksmond ‘Het Zwaddergat’ genoemd. De molen is thans in het Natuurgebied Scheps gelegen (500 ha. groot) dat beheerd wordt door het Agentschap Natuur en Bos van de Vlaamse Overheid.

De watermolen werd reeds vermeld in 1445 en was dan een banmolen.

Kadasterbeschrijvingen:
- 1816: 2 moulins à eau. (...) Le second n 'a qu'un tournant et sert à moudre le grain. Il est affermé et appartient à la Société des Moulins. Désigné à la section D n° 483 il est situé sur la grosse Nèthe et se trouve en bon état. Sa chute d'eau, qui est plus faible que celle du prmier moulin, cause certaines interruptions dans son service. Ce moulin est affermé au sieur Guillaume Willekens par acte passé sous seing privé à raison de 96 rasières de sigle ainsi que les contributions qui s'élèvent, d'après le rôle de 1813, à 217,05 fr."
- ca. 1829: "deze watermolen staet op de rivier de Nethe welke des zomers met de groote droogten gebrek aan water heeft, hij is geplaets in een houten gebouw met strooi gedekt en in geringen staet van onderhoud. H Ij heeft slechts een draaiwerk met twee paer steenen de welke niet gelijktijdig kunnen werken en wordt gebruikt door de eigenaar".

Eigenaars na 1815:
- 1815, eigenaar: Société des Moulins, huurder-molenaar is Willekens Guillaume
- tot 1829, eigenaar (van de grond) Weldadigheidsbureel van Balen
- 1829, vekoop: Dierckx-Van Hove Henri, molenaar te Balen
- 07.01.1848, verkoop: Kemps-Geuens Andreas, landbouwer te Mol (notaris Dewolf)
- 16.07.1849, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Geuens)
- later, erfenis: de kinderen (overlijden van Andreas Kemps)
- 05.09.1856, verkoop: Kemps Jan-Baptist, landbouwer te Mol (notaris Dewit)
- 16.02.1877, deling: Kemps Maria Dymphna, weduwe Weckx Petrus, zonder beroep te Heikruis (notaris Dierckx)
- 07.10.1881, verkoop: Peeters-Van Broeckhoven Pierre Jean, molenaar en herbergier te Balen (notaris Dierckx)
- 28.10.1906, verkoop: Provincie Antwerpen (notaris Dierckx - een nijverheidsgebouw te Scheps genaamd Schepsmolen of Zwaddergat zinde watergraanmolen)

Het Weldadigheidsbureel van Balen verkocht de Schepsmolen in 1829 aan Hendrik Dierckx-Van Hove.
Om een betere afvloeiing van de Grote Nete te bekomen werd de Schepsmolen in 1906 onteigend door de gemeente Balen. Hierna werd het molengebouw herbouwd in baksteen en het linkergedeelte opnieuw ingericht als woning. Dat deel werd in 2012 nog steeds bewoond (wed. G. Smeyers). Het houten onderslagrad is thans verdwenen. Van het mechanisme zijn nog sporen overgebleven.

Er is een akkoord dat de Provincie Antwerpen het eigendom koopt met levenslang recht tot wonen voor de huidige bewoonster. In de akte staat dat de molen nadien gesloopt wordt. De molen verhindert dat Natuurpunt van dit deel aan de Grote Nete één doorlopende groene strook nat natuurgebied kan maken.

De sloop vond plaats in 2012. Naar aanleiding van deze afbraak werd door Erfgoed Balen geïnformeerd of op die plaats niet een proefopgraving kon gebeuren. Op 6 december 2012 werd te Scheps een korte proefopgraving uitgevoerd door 2 archeologen in opdracht van het Provinciebestuur van Antwerpen. Veel werd er evenwel niet gevonden.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

J. Michiels & R. Vermeulen, "Van Baenle tot Balen", Balen, 1987.
V. Wouters, "Balen in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1973 / 1986².
Herman Holemans, "Wind- en watermolens in de provinice Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990, Deel 1. Gemeenten A-G", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2009.
André De Craen, Louis van Genechten & Luc Snijders, "Balense Geschiedenis - De molens van Balen", Balen, 1985;
Frans J.B. Dirks, "Watermolens van de provincie Antwerpen", Antwerpen, 1990, p. 27-31;
Paul Hendriks, "De watermolens. 1. Balen", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen wind- en watermolens", p. 26;
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, 1980, p. 18, 23;
Roger Knaepen, "Mol-Balen-Dessel" 1559-1795, Mol, Lions Mol-Geel, 1982;
Bert Raeymaeckers, "Molenbrochure Balen-Olmen", Balen, Heemkundige Kring Balen-Olmen, 1980;
Lucien Van Craenendonck, "Molens", p. 26-28;
F. Kemps, "De Balensche Molens", Balen, 1937, p. 26-32;
F. Kemps, "De Molens van Balen", in: De Zuiderkempen, IX, 1940, p. 19-51.
"Korte archeologische inspectie in de omgeving van Schepsmolen te Balen", Erfgoed Balen, V, 2012, 4, p. 2.

Persberichten
"Water- en windmolens in Balen-Neet", in: Het Nieuwsblad, 31 juli en 9 augustus 1950.
"De negen molens van Balen", in: De Standaard, 14 september 1950.
"De molens van Balen", in: Het Nieuwsblad, 25 maart 1963.

Mailberichten
Maarten Osstyn, Adegem, 04.12.2017.