De tweede houten korenwindmolen van Beveren was de Kruisboommolen.  Deze staakmolen stond aan de noordzijde van de Kruisboommolenstraat nr. 31, aan de bocht van negentig graden, nabij de R32, niet zo ver van de grens met de gemeente Ardooie. Thans (2023) zijn de vroegere boerderijgebouwen (van H. Stragier) ingenomen door de firme IMMO-DEAL.

We zien de molen aangeduid op:
- de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen
- de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen
- de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)  met de benaming "Kruysboom Molen"

De benaming Kruisboommolen was afgeleid van de kruisboom (boom met een kruisbeeld) in de omgeving: deze werd al in 1548 vermeld. De tweede benaming Rooseboommolen - al in 1782 - had niets met deze boom te maken, maar met de uitbaters in de 18de eeuw: de familie Rooseboom.

De molen en het "stenen huys" werd kort na 1650 opgericht door Coolaert Darluyn, gezworen landmeter van het Brugse Vrije en schepen van Roeselare-Ambacht van vóór 1656 tot na 1664. Volgens het tiendenregister van de Sint-Maartensabdij van Doornik bezat hij het perceel al in 1645, maar bestond de molen nog niet. Die stond binnen de heerlijkheid Paussche en Vijversche, wel in de parochie maar niet in de heerlijkheid Beveren. De heer van Beveren kon dus geen veto stellen tegen deze oprichting...

In 1684 was Pieter Verlinde er molenaar. Hij was één van de vele inwoners die zowel in 1684 als in 1706 schade hadden geleden door de garnizoenen die in Beveren hun tenten hadden opgeslagen.

In 1723 waren Frans Devos, Antoon Rooseboom en de wezen van Pieter Verlinde onverdeeld eigenaar.

Deze Antoon Rooseboom (ca. 1675 - 1742), gehuwd met Martina Vandenberghe (ca. 1686-1776), werd naderhand bijgestaan door zijn zonen Joannes Albertus (°1714), Antonius (°1716) en Jacobus (1719-1802). Deze laatste, gehuwd met Monica Cornelia Sarre (1729-1799), was molenaar bij de telling van 1786. Dochter Isabelle Clara Rooseboom (1759-1831) huwde in 1782 met de nieuwe molenaar Sessarius Delaey (1752-1817).

Rond 1810 werd de molen verkocht aan Emmanuel Joye, afkomstig van de Grijspeerdmolen te Gits. Petrus Casimir Verhelst en zijn zus Catherine uit Heule verwierven de molen in 1840, maar de Joyes bleven er molenaar tot in de jaren 1880. Zo ontstond de volkse benaming "Joyes molen".

De laatste eigenaars waren Victor Soenen-Vandamme, smid te Beveren (1844-1913) en Henri Alfons Tanghe-Soenen, handelaar te Beveren (1871-1940). De molen werd sinds 1885 begaan door Bruno De Snyder-Cornette, "Bruuntje Snyders" (°1852, een dorpsfiguur), opgevolgd door zijn zoon Octaaf, "Taafke Snyders". Rond 1900 werd naast de molen een stoommaalderij opgericht, zodat ook in windstille periodes kon gemalen worden. Dat gebouw bestaat nog steeds, maar werd ingrijpend gerenoveerd en de maalinrichting is verdwenen.

Na het vroegtijdig overlijden van Octaaf De Snyder, maalden de twee oudste zonen, amper 13 en 15 jaar, verder.
Hun nog onvoldoende molenaarservaring werd  "Snyders molen" fataal. Nadat de molen in een storm ronduit gezeild was blijven staan, waaide hij kort nadien - op 26 december 1916 - om. De staak was net boven de zetel afgebroken en de molenkast lag met de voorweeg op de grond. Buiten de gekraakte staak (die stond te roken van vermolmdheid), gebroken buitentrap en staart, zag de omgewaaide kast er opvallend onbeschadigd uit. Het wiekenkruis dat nog uit eiken pestels en einden bestond, was vrijwel intact gebleven. De molen werd niet meer heropgericht, maar er werd een tijdlang nog verder gemalen met de mechanische maalderij.

Lieven DENEWET, Hooglede

Geert Hoornaert, Gabriël Verbeke & Lieven Denewet, "Een historische kijk op Beveren-Roeselare tot 1796", Roeselare, 2011, 311 p.

Personen
Filip Devoldere, Bredene
Wilfried Devoldere (VVF), Roeselare
Paul en Frans Muylle, Beveren-Roeselare
Norbert Raes,  Heule

Verzamelingen
Documentatiecentrum VVF-Roeselare, Tiendenregister van (de Sint-Maartensabdij van Doornik) Beveren (ca. 1645): "meullen" in de "Meullen Coutter" (= Plaatsmolen); op de kaarten in dat register staat de Kruisboommolen nog niet afgebeeld; gezworen landmeter Coolaert Daerluyn (Darluyn) van het Brugse Vrije woonde op de Kruisboommolen, in een "stenen huis", in de heerlijkheid 't Paussche en 't Vijversche.
Norbert Raes, Heule

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1882 [octrooi Kroontjesmolen, 1769]
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1907 [aanvraag Van Troyen, 1778]
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1909 [aanvraag Van Troyen, 1779]
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1929 [vermeldingen Kruisboom- en Rooseboommolen, 1782]
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 5313 [oprichting Noordmolen, 1773]
Rijksarchief Brugge, Archief van de Franse Hoofdbesturen, nr. 1237 [volkstelling 1796]
Rijksarchief Brugge, Brugse Vrije, nr. 7271. Rekening Beveren en Onlede, 1785 [over de Plaatsmolen]
Rijksarchief Brugge, Brugse Vrije - Schifting Sanders, nr. 790 [schaderapport Beveren-Roeselare, 1706]
Rijksarchief Brugge, Notariaat Charles Louis Dehaese Beveren-Roeselare, nrs. 11 (1872-1873), 12 (1874-1875), 13 (1876) [verkopingen, hypotheken, leningen i.v.m. de Kruisboommolen, deKroontjesmolen en de Plaatsmolen)
Rijksarchief Gent, Vorstelijke Domeinen Oost-Vlaanderen, nr. 97 [aanvraag Van Troyen, 1779]
Rijksarchief Kortrijk, Bruine Pakken, nr. 6310 [oprichting Noordmolen, 1773]
Rijksarchief Kortrijk, Kerkarchief Beveren-Roeselare, nr. 21 [volkstelling 1786]
Sint-Andriesabdij Loppem. Bibliotheek - Pretiosa 6 / Handschriften, Tiendenregisters Sint-Maartensabdij Doornik. Boek 7. Beveren-Roeselare, Emelgem, Zarren, 1645.
Stadsarchief Roeselare, Rekeningen Roeselare-Ambacht, nr. 1062 (1656-1657), 1063 (1663-1663), 1064 (1663-1664) [schepen Coolaert Darluyn, oprichter van de Kruisboommolen]
Stadsarchief Roeselare, Stadsrekening 1529-1530 [vermelding Plaatsmolen te Beveren]

Gedrukte bronnen en kaarten
Atlas des Communications vicinales de la Commune de Beveren. Arrondissement administratif de Roulers. Province de Flandre Occidentale [Atlas der Buurtwegen - Beveren-Roeselare], 1846
Gemeente Beveren. Oorspronkelijke Kadastrale Legger of Alphabetische-Lyst der Grond-Eigenaren, met omschryving van derzelver ongebouwde en gebouwde vaste eigendommen,... Brugge, P.C. Popp, [1846].
Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris, ca. 1775.
Kadastrale kaart van Beveren-Roeselare door P.C. Popp, ca. 1840.
Standaerd van Vlaenderen, 23 maart, 8 april, 27 april 1841 [verkoop Kroontjesmolen]; 3 februari 1844 [Noordmolen omgewaaid] (exemplaren in: Stedelijke Bibliotheek, Brugge)

Bibliografie
J. AMEEUW, Daar bij die molen... Windmolens uit het Roeselaarse. De Kroontjesmolen te Beveren-Roeselare, in: De Gidsenkring, XVI, 1978, 5, p. 12.
D. AMEYE, Beveren, Emelgem en Zarren rond 1645, in: 't Stamboompje, XII, 1984, 2, [p. 2-7], 6, p. 9-13.
S. ANECA, Van Aardappelhoek- tot Zwingelaarsstraat. Meer dan 650 straatnamen in Roeselare verklaard, Roeselare, 2006.
F. CALLEWAERT, Roeselare-Beveren. Zuidhoeksroute, Roeselare, 1978, 1988².
A. CATTRY & C. VANDENAWEELE, Dopen Beveren-Roeselare 1814-1899, Roeselare, 2004.
K. DE FLOU, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen (...), 18 dln., Gent-Brugge, 1914-1938.
F. DEVOLDERE, De molens van Beveren (bij Roeselare), Mededelingenblad Werkgroep West-Vlaamse Molens, II, 1986, 5, p. 5-8.
W. DEVOLDERE, Burgemeesters, schepenen, pointers en andere magistraten van de heerlijkheid Roeselare Ambacht, in: 't Stamboompje, XXXIII, 2005, 4 en XXXIV, 2006, 1-4.
W. DEVOLDERE, De bevolking van Beveren-Roeselare in 1786, Roeselare, 1996.
W. DEVOLDERE, De Franse telling van Beveren-Roeselare 1796, Roeselare, 1997.
W. DEVOLDERE, Oorlogsschade te Beveren-Roeselare anno 1706, in: 't Stamboompje, XXVI, 1998, 2, p. 27-29.
W. DEVOLDERE, Schaderapport Beveren-Roeselare anno 1684, in: 't Stamboompje, XXVI, 1998, 4, p. 62-63.
R. DEWULF, Volkstelling 1814. Deel XIX. Beveren-Roeselare, Brugge, 1983.
R. DEWULF, Volkstelling 1748 - de prochie Beveren (Roeselare), Brugge, 1989.
N. FAVOREL, Zantingen, dl. XIX, Roeselare, 1988, p. 152.
H. HOLEMANS, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990,  dl. 1, Gemeenten A-B, Kinrooi, 1993, p. 53-55.
K. LIEVENS & M. DECEUNINCK-VANMIDDELEM, Van toponymie tot een stukje lokale geschiedenis van Beveren. Voordracht gegeven voor het Davidsfonds op maandag 25 november 1991, Roeselare-Beveren, 1991.
J. MAES, Vlaamse windmolens. 102. - Gewezen Beverense Molens, in: De Belgische Molenaar, LXIX, 1974, 23, p. 338-339.
P. PRUIM & F. CALLEWAERT, Roeselare in oude prentkaarten, waarin enkele afbeeldingen van Beveren, 2 dln., Zaltbommel, 1972-1978.
A.T. VAN BIERVLIET, Herbergen onder het Brugse Vrije te Gits en omgeving in 1780, in: Rollariensia, IV, 1972, p. 83-95.
G. VERBEKE, Beveren-Roeselare in de Grote Oorlog, Brugge, 2006.

Elektronische bronnen
http://www.delaey.net/Cruyseboom_molen.html