De Molen van 't Kruisken was een houten korenwindmolen op de oostzijde van Spanjaardshoek, in het Kruisken, op 1,3 kilometer ten zuidoosten van de kerk van Adegem.

Oorspronkelijk (voor 1562) stond de molen op de hoek van de Molenstraat en de Oude Weg (zie aldaar). Op een balk las men het jaartal 17...

Tussen 1775 en 1818 werd hij naar het Kruisken overgebracht op initiatief van de weduwe Peers, eigenares en laatste molenaar van de Oude Molen. Volgens taaie mondelinge overlevering werd de molen toen verscheidene honderden meter ver gedragen van op "den ouden molen" tot op het "Kruisken".

De Peersmolen was in 1818 de beste van de drie Adegemse molens: "Il y a dans la commune d'Adeghem trois moulins à vent servant à moudre de la farine. L'expert les a classés en deux classes; il estime que la meilleure des trois, appartenent à la veuve de Jq Peers, doit être évaluée à 400 francs en revenu brut. Les deux autres appartenant à Fois. Pots et Philippe Matthijs forment la deuxième classe. L'expert estime qu'ils doivent être évalués en revenu brut à 300 francs..."

De windmolen behoorde in 1834 tot de 1ste klas met een kadastraal inkomen van 286 frank.

Eigenaars na 1810:
- voor 1818, eigenaar: Peers Jacques, de weduwe (die later hertrouwde met Savat Franciscus)
- 1836, gift: Peers Bernard, molenaar te Adegem
- 1844, erfenis: a) Peers Benoit, de kinderen en b) Savat François, molenaar te Adegem
- 29.12.1862, verkoop: Standaert Leon, handelaar te Maldegem, later molenaar te Adegem (notaris Wallyn); huurder in 1863 was mulder Felix Pots voor 400 frank per jaar.
- 1871, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Leon Standaert)
- 25.09.1871, verkoop: Standaert-Crauwels Leonard, de weduwe, handelaarster te Adegem (notaris Bovijn)
- 23.01.1900, verkoop: Standaert-Matthijs Louis Napoleon, moelnaar te Adegem (notaris Engels - inclusief "machienkot en stoommachien")
- 07.06.1911, erfenis: en de kinderen, waaronder Alfons en Leon Standaert (overlijden van vrouw Matthijs) 

De weduwe Peers huwde met haar knecht Francis Savat. Deze mulder verkocht de molen in 1862 aan Leonard Standaert, bakker op Kruipuit, voor 6000 frank. Standaert plaatste op de molen zijn oudste zoon August, die te Maldegem de muldersstiel had geleerd.

Op 10 maart 1866 verongelukte de de 20-jarige molenaarszoon August Standaert op de molen. Hij was op een wiek geklommen om een logekomen touw van het zeil weer vast te hangen, toen vader Leo Standaert naar de molen kwam. Hij had graan geleverd bij P. De Vliegher in de nabijgelegen herberg "De Roos" en maakte zich boos toen hij zag dat de molen stilstond, terwijl er nog zoveel te malen was. Hij nam het vangtouw en liet de molen weer draaien. Hierop viel de zoon naar beneden, eerst op de askop en daarop op de grond. Hij was op slag dood. De vader had de molentrap beklommen, zonder dat hij kon zien dat zijn zoon op de wiek zat (zie in bijlage de volledige reportage).

Diep onder de indruk hiervan, verpachtte vader Standaert de molen aan zijn knecht Felix Pots, zoon van Karel, mulder op de Statiemolen te Adegem. Deze maalde er gedurende 13 jaar.

Leon Standaert overleed in 1871. Zjin weduwe kwam zich in 1880 weer op de molen vestigen, samen met haar jongste kinderen, waaronder Louis Standaert, die (geboren op 1 december 1863) dan 17 jaar oud was. Deze jonge mulder dreef van dan af de zaak, eerst met de hulp van een knecht, later met die van zijn broer Désiré, geboren in 1869 en als jonggezel bij hem overleden in 1940.

Op 21 juni 1888 gebeurde er een blikseminslag. De schade was zeer groot: de nieuw ingestoken pestel was verbrijzeld, het binnenwerk versplinterd, de zeilen, het draaiend werk, het dak enz. in stukken geslagen. De schade bedroeg ongeveer 2000 frank en was door verzekering gedekt. Er waren ook blikseminslagen in 1890, 1893 en 1903, wat wederom grote schade met zich meebracht.

In 1890 werd bij de windmolen een maalderij gebouwd, aanvankelijk met een stoommachine, vanaf 1926 op elektriciteit, en stopgezet in 1966.

Twee zonen van Louis Standaert , Alfons (°1901) en Leon Standaert (°1906) waren de laatste molenaars. Ze lieten de molen tot in de jaren 1930 draaien, maar gebruiktenn steeds meer de motomaalderij.

De molen geraakte in verval en werd onderschoord door stutten onder twee hoekstijlen. Eind november 1936 werd hij door storm geteisterd. Het wiekenkruis was al eerder verwijderd.

Toen de molen dreigde om te vallen, lieten ze hem omvertrekken op 3 mei 1937  om half vijf in de namiddag, door molenmaker Clement Pisonnier uit Sleidinge, onder het oog van een massa belangstellenden 

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS 

Standaerd van Vlaenderen, 22.03.1866 (jg. 53, nr. 35), p. 2, kol. 1-2.
Als nog verkeert deze gemeente onder den indruk van de treurige gebeurtenis waervan zy zaterdag laetst het tooneel is geweest: de onvrywillige dood door eenen vader veroorzaekt aen zynen oudsten, twintigjarigen zoon.
Den dag, rond den noen, had August Standaert den molen van zyn vader verlaten, dien hy bestuerde en welke staet te Adegem op het Kruisken. Hy moest bemerkt hebben dat eene koorde van het zeil was losgegaen. Om de herstelling welke hy noodig achtte aen de molenwiek toe te brengen, had hy den molen oogenblikkelyk stil gelegd, was beneden gekomen en langs het hekken op de wiek geklauterd.
Op dezen oogenblik was zyn vader, de mulder Leo Standaert, bezig met eene levering van graen te doen by P. De Vliegher, in de herberg de “Roos”, in de nabyheid. Op eenmael zag vader Standaert dat zyn molen stil stond. Misnoegd daerover, wyl hy zegde overladen te zyn aen werk, liep hy met drift naer de molen en zette hem weer in beweging.
Een ontzettend noodgeschreeuw deed zich hooren. August Standaert, die op de molenwiek zat, ging er mede in de hoogte; op het keerpu[n]t viel hy neder; zyn lichaem botste tegen de as en met verbryzelde ledematen plofte hy op den grond. Hy was dood op den slag. De eerw. heer De Zutter, onderpastoor van Adeghem, en doktor Herrebout, dier gemeente, kwamen onmiddellijk aengesneld: geestelyke en lichaemelyke hulp waren even overbodig.
De wanhoop beschryven van de ontzetting der huisgenoten en geburen van het slagtoffer, is onmogelyk; want August Standaert was zoowel een voorbeeldig jongeling als een brave zoon.
De noodlottige omstandigheid die de oorzaek is van het ongeluk wordt als volgt uitgelegd: de opgang van den molen is noordoost; dewyl nu de wind zuid west zat, was het aen vader Standaert onmogelyk zynen zoon te bemerken: in die tegenover elkaer gestelde rigtingen was deze door den molen teenemael aen zyn zigt onttrokken.

Gazette van Brugge en der provincie West-Vlaanderen, 25.06.1888 (95ste jg., nr. 77), p. 2.
Te Adeghem, Kruisken,  is de molen der wed. Standaert omtrent geheel verpletterd. De nieuwingesteken pestel is verbrijzeld en geheel het binnenwerk gesplinterd; de zeilen, het draaiwerk en het dak, alles is aan stukken geslegen. De schade bedraagt omtrent twee duizend franken is is door verzekering gedekt.

-----

Molenaars Pots
Ignatius Franciscus Pots, zoon van Gerardus Pots en Livina Verstrynghe,  is geboren op 4 april 1771 in Adegem en overleed er op 20 februari 1824. Hij huwde Maria Matthysop 21 mei 1793 in Maldegem.
Beroep : Molenaar.
Maria Matthys, dochter van Petrus Matthys en Joanna Petronella Peers,  is geboren op 2 april 1769 in Maldegem en overleed op een onbekende datum.
Beroep : zonder
Ignatius Franciscus Pots en Maria Matthys hadden een dochter en drie zonen :
1. Bernadina Pots (° Adegem 17-08-1796  + Gent 07-10-1877). Zij huwde Joannes Baptista Musschoot.
2. Carolus Ludovicus Pots (° Adegem 06-02-1798  + Brugge 07-01-1837). Hij huwde Ludovica Bourgonion.
3. Valentinus Pots (°Adegem 13-02-1804  + Oostende 29-03-1858). Hij  huwde Isabella Rosalia Jans. (zie hierna).
4. Ludovicus Pots (° Eeklo 14-04-1806  + ?). Hij huwde Maria JustinaVirginia Jobert.
Valentinus Pots, zoon van Ignatius Franciscus Pots en Maria Matthys,  is geboren op 13 februari 1804 in Adeghem en overleed op 29 maart 1858 in Oostende. Hij huwde Isabella Rosalia Jans op 22 juni 1842 in Oostende.
Beroep : Molenaar.
Isabella Rosalia Jans,dochter van Binse Jans en  Hinke Teekles,  is geboren op 8 februari 1810 in Oostende en overleed er op 12 oktober 1876.
Beroep : Werkvrouw.
Valentinus Pots en Isabella Rosalia Jans  hadden een dochter en drie zonen :
1. Maria Theresia Pots (° Oostende 21-10-1843  + Oostende 21-12-1846).
2. Leopoldus Xaverius Pots (° Oostende 07-12-1844  + Oostende 06-04-1867).
3. Ferdinand Augustus Pots (° Oostende 13-02-1850  + op zee 29-12-1865).
4. Franciscus Xaverius Pots (Oostende 01-01-1852  + Oostende 20-05-1905). Hij huwde Florentina Jospeha Hallemeesch. (zie 22). 

Mondelinge bronnen
- Edmond de Baets (Adegem) aan Jozef van Overstraeten, 1944
- Jozef Goethals (gemeentesecretaris te Adegem) aan Jozef Van Overstraeten, 1944
- Louis (vader), Alfons, Leo en Aimé (zonen) Standaert aan Jozef van Overstraeten, 1944

Gedrukte bronnen
Standaerd van Vlaenderen, 22.03.1866 (jg. 53, nr. 35), p. 2, kol. 1-2.
Gazette van Brugge en der provincie West-Vlaanderen, 25.06.1888 (jg. 95, nr. 77), p. 2.

Foto's
- van de volledige molen (oorspr. bij Aimé Standaert, zoon van Louis)
- van de gehavende molen, kort voor de sloop, in Zondagsvriend, jg. 7, nr. 49, 3 dec. 1936 en in "Ons Land", 1937.
- foto van het neerhalen in 't Getrouwe Maldegem, 09.05.1937.

Werken
J. Van Overstraeten, "De molens te Aartselaar, Achel en Adegem", in: Toerisme, XXIII, 1944, p. 114-115.
"Vijf windmolens te Adegem. Van 1562 tot 1937. Oorlogsgeweld, natuurkrachten en mechanisatie verdrong ze allen", Het Volk, 2 juni 1960, p. 13 (grotendeels gebaseerd op de studie van J. Van Overstraeten).
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Tweede aflevering. De arrondissementen Eeklo en Gent", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962).
Karel De Flou, "Toponymie van Westelijk Vlaanderen...", deel V, kol. 116.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1993.
Maria De Baets, "Geschiedenis van de Gemeente Adegem", Adegem, 1928 (handschrift)
Hugo Notteboom, Adegemse hoeven, Maldegem, 1981, p. 125-142.
Hugo Notteboom, Wandeling door Adegem heen … Van de Molenstraat naar Raverschoot, “Ons Meetjesland”, XIX, 1986, 1, p. 52-60.
A. Ryserhove, R. Tondat & P. Van Cleemput, "Oud Adegem", Appeltjes van het Meetjesland, Jaarboek van het Heemkundig Genootschap van het Meetjesland, nr. 19, 1968, p. 325-326.
Zondagsvriend, jg. 7, nr. 49, 3 december 1936, met als bijschrift: "De oude molen van Adegem die erg gehavend werd tijdens de jongste stormweders."
Paul Hesters, "Molenfotografie in het interbellum - VII", Molenecho's, jg. 30, 2002, 1, p. 54-56 (55).