In de Middeleeuwen was de Schelde voor Gent van vitaal belang: het was een vaarweg en een levensader. Langs de westelijke oever ontwikkelde zich op de verhevenheid van de Zandberg de middeleeuwse portus, met een brede aanmeerplaats langs de Schelde. De Wijdenaard vormde er de eerste haven.

Eind dertiende eeuw besloten de bewoners om vlakbij de Braempoort een stadswatermolen te bouwen en de waterstand te regelen met een stuw. De stuw bevond zich ter hoogte van de brug, die met de Braempoort één geheel vormde. Ze bestond uit schotbalken en zorgde voor een kunstmatig hoogteverschil. Dat werd gebruikt om de in 1298 gebouwde houten watermolen aan te drijven.

Op stadsplannen uit de 16de eeuw kun je de molen duidelijk zien: hij bestond uit onderslagraderen met schepborden, onder een houten gebouw dat volledig op palen steunde. Nadat de molen rond 1550 was aangepast, konden de molenaars er zowel bij laag als bij hoog water malen. Op een prent uit 1585 zijn de drie brede onderslagwaterwielen te zien. Toen was de molen al in steen gebouwd. Later werd hij nog enkele keren grondig verbouwd, voor het laatst in 1801.

Tot op het einde bleef de watermolen in handen van de stad Gent en werd de molen verhuurd aan molenaars die knechten in dienst hadden. Zo was er bijvoorbeeld Pieter Hooghstoel, geboren te Schorisse op 31 juli 1697 als zoon van Hermes Hooghstoel en Barbara de Bois. Hij werd in het Gentse poortersboek ingeschreven op 5 januari 1728 als molenaarsknecht in de grote watermolen. Het poortersboek vermeldt ook dat hij gewoond heeft bij Christoffel De Somere, vrije molenaar. In 1735 werd Pieter Hooghstoel, inmiddels meester-molenaar, voor twee derden eigenaar van de Vestmolen te Gent (zie aldaar).

In de "Gazette van Gend" van 13 en 17 mei 1802 verscheen een advertentie waarin de molenaar van de (stedelijke) Watermolen te Gent meedeelt dat hij halve en hele zakken tarwemeel en tarwebloem van beste kwaliteit verkoopt aan een zeer redelijke prijs. “Men dunkt in de tegenwoordige omstandigheden van het grootste nut te zyn, het publicq daer van te onderrichten.”

Door de “maire” der stad Gent werd, o.m. via de "Gazette van Gend" nr. 1279 van 19 juni 1806, aan het publiek meegedeeld dat op dinsdag 24 juni 1806 op de Hoogpoort aan het stadhuis door notaris Apers worden verkocht: een koppel molenstenen, “zeventienders”; een koppel molenstenen, “vijftienders, met de reyne”; twee kam-wielen; verscheidene grote en kleine “lanteirnen”; grote en kleine graanbakken en steenkisten, benevens nog meer andere objecten voortkomend van de stedelijke watergraanmolens.

De molen werd in 1834 ondergebracht in klasse 1. De eeuwenoude stadswatermolen werd in 1881 gesloopt.

Waar de watermolen zich bevond, werd een huis opgericht, in de jaren 1950 bekend als muziekuitgever Struyf. Een inschrift "Hier was de stadsmolen" hoog in de straatgevel van het huis herinnerde aan de watermolen.
Dat huis werd gesloopt zodat de Schelde vanaf de Brabantdam weer goed zichtbaar is.

Lieven DENEWET

De Volksstem, 18.06.1932.
Duivelsstreken. Zekere Adriana Schepens, huisvrouw van Pieter Claus, molenaar in den watermolen te Gent, 16e eeuw, werd als toverheks beschuldigd en gepijnigd omdat eenige kinderen uit het gebuurte, waaraan zij een stukjen koetong gegeven had, twee dagen ziek geweest waren.

Archieven
-Stadsarchief Gent, Stedelijke Commissie voor Monumenten en Stadsgezichten, inv.nr. SCMS_613; SCMS_626; SCMS_627; SCMS_628; SCMS_630; SCMS_4840; PBK / SCMS / 1711 (foto's periode 1876-1883).

Gedrukte bronnen
- "Gazette van Gend", nrs. 851 en 852 van 13 en 17 mei 1802, of 23 en 27 floréal jaar X
- "Gazette van Gend", nr. 1279 van 19 juni 1806.
- De Volksstem, 18.06.1932.

Werken
- "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. De arrondissementen Eeklo en Gent", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962).
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten G-H-I", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2000, p. 16-17.
- Luc Devriese, "Het eeuwenoude tweewaterpeilenregime te Gent", Gandavum, XI, 2006, 2, p. 4-26.
- "De Braemgaten en het bisschoppelijk paleis te Gent" - aquarel van Lieven Van der Schelden, (kunstschilder), 1585. bron Kikirpa.
- L. De Wilde, "Onze Windmolens" (waarin: "2. De windmolens te Gent"), De Belgische Molenaar, 48ste jg., nr. 13/14, 5 juni 1953, s.p.
- Guido Deseyn, "Gentse getijdemolens", Gent, Vereniging voor Industiële Archeologie en Textiel, 1988, 40 p.