De (Oude) Brugmolen, Zuidledemolen of molen Bombeke (naar de laatste molenaar) was een houten korenwindmolen aan de zuidzijde van de Polenstraat (nr. 5), ten noordoosten van he kanaal de Zuidlede, op 800 meter ten zuid-zuidwesten van de kerk van Eksaarde.

De eerste vermelding van een korenwindmolen te Eksaarde dateert van 1214. De molen werd voor 1439 herbouwd.

Jan van Gaver en zijn zoon Raas melden via een oorkonde op Sint-Maartensdag (11 november) 1267 aan hun onderdanen dat het verboden was om binnen hun heerlijheid molens op te richten en dat iederaan verplicht was om het graan te laten malen op hun eigen molen: "Ic Jan van Gavere, riddre, die men heet Mulart, Heere van Exarde, en ic Rase, sijn sone, als outs oer (erfgenaam), doen te verstane ende te wetene al deghenen, die nu zijn ende hier na wesen selen, ..
Aen alle die ghene die desen saertre selen hoeren ofte zien, niemen nie zal zetten molenen in ons Herscap, hen ware bij ons, ende onze lieden selen malen tot onze molenen. Deze tsaertere is ghegheven anno Domini M.C.C.LXVII, in Sente Martins daghe die leghet in de winter."

Het banrecht werd bevestigd in een geschil tussen enkele inwoners van Eksaarde en hun heer Charles de Gruutere, filius Jonchere Jans. De zaak werd voor de schepenen van de Keure van Gent gebracht, die het recht van de heer als volgt bevestigden: "Alle de ghone die woinen binnen de Heerscepe, hun coeren ende graen te doen ter zinre meulenen, staende te Exaerde als vrije maelrie." Vrije maalderij is hier op te vatten dat niemand van de ingezetenen zijn graan elders dan op de Herenmolen van Eksaarde mag laten malen.

Een nieuwe bevestiging van het banrecht komt voor in het Leenboek der Heren van Eksaarde: "Ende tot dezen voornoemden leene behoort de Vrije Maelderije, te weten dat alle deghene, die in de voornomde prochie van Exaerde wonende zijn, sculdich zijn te malene haerlieder graen ter molen van Exaerde."

In een balk stond het jaartal 1752 gegrift. Vermoedelijk verwijst dit naar een heroprichting.

We zien de molen aangeduid op:
- Fricxkaart (1712)
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen en met de benaming "Brugmolen"
- Topografische kaart Vandermaelen (ca. 1850) met de benmaing "Brug Molen"
- Kadastrale kaart P.C. Popp (ca. 1855) met een tekeningetje van een staakmolen en met de benaming "Brug Molen"

Bij akte verleden voor notaris Bruno Averbeke te Eksaarde op 13 juni 1863, verkocht burggraaf Désiré Constant de Nieulant, burgemeester, grondeigenaar, wonende te Opdorp, het molenerf aan Bonaventure de Landsheer, molenaar uit Kalken:
" Voor ons, Bruno AVERBEKE, Notaris te Eksaarde zijn verschenen: Burggraaf Désiré Constant de Nieulant, burgemeester, grondeigenaar, wonende te Opdorp, voor verkoop van eigendom zijnde een Graan en Windmolen, genaamd "Brugmolen", met woonhuis, schuur, stallingen en boomgaard, gestaan en gelegen te Eksaarde Sektie B. nr. 257a, nr. 261a, nr. 259a en nr. 260a, groot 34 aren 30 ca., aan Mijnheer Bonaventure de LANDSHEER, maalder te Kalken.
Gedaan en verleden te Eksaarde ACHTTIENHONDERD DRIE EN ZESTIG, 13 JUNI.
Na gedane voorlezing hebben de partijen met de Notaris de akte genaamtekend:
Burggr. D.C. de Nieulant
Jr. Emiel Désiré van Pottelberghe de la Potterie
Hr. Bonaventure de Landheer
Averbeke Bruno, Notaris."
Bij de verkopers vinden we de laatste afstammelingen terug van de heren van Eksaarde, met hun handtekeningen.

Bonaventure De Landsheer deed deze aankoop voor zijn zoon Adolph De Landsheer-Van Hoecke. Adolph liet naast de molen in 1879 een stoommaalderij bouwen. Zijn echtgenote overleed op 25 september 1896.

Adolph had geen zoon als opvolger-molenaar, maar de oudste van zijn drie dochters, Maria Francisca, huwde met molenaar Domien Bombeke. Zij kregen zeven zonen. Vader Adophe heeft nog tijdens zijn leven zijn bezittingen verdeeld onder zijn drie dochters. De twee jongere kregen in speciën en ander onroerend goed aangewezen. Van Maria Francisca, de oudste, volgt hierna de schenkingsakte:
"Gedaan voor ons, Meester Jozef Van Goey, Notaris te Eksaarde, op VIJF APRIL NEGENTIENHONDERD EN NEGEN, een schenking onder levenden, ten voordele van mijn dochter: Maria Franciska De Landsheer, echtgenote van Domien Bombeke, Molenaar, een eigendom gelegen sektie B. nr. 257a, 261a, 259a en 260a, groot 34 aren 30 ca., vrij en onbelast, met Graan en Windmolen, woonhuis, schuur, stallingen en boomgaard...
Gedaan en verleden te Eksaarde ter studie van voornoemde Notaris, op datum als hierboven vermeld.
Door de schenker getekend: Adolf de Landsheer
                          de Notaris: Jozef Van Goey."

Adolph De Landsheer en zijn schoonzoon Domien Bombeke werden geconfronteerd met de concurrentie van nog vier andere staakmolens in Eksaarde. Ze wisten evenwel een goede band met hun klanten op te bouwen. Domein Bombeke genoot als maalder een grote sympathie bij zijn volk. Na enkele jaren was de oude benaming van de "Brugmolen" uit de volksmond verdwenen: "Bombekes molen", "Bombekes meel" spreekt daarover boekdelen.

Het veel te vroeg overlijden van molenaar Domien Bombeke, op 2 januari 1916, midden in de eerste wereldoorlog, amper 39 jaar oud, kwam zwaar neer op de molenaarsfamilie. De zevende zoon was amper één jaar oud. Met de twee oudsten heeft weduwe Maria Francisca De Landsheer, vaak geholpen door Albert, de derde zoon die studeerde, het molenaarsbedrijf in stand gehouden onder de benaming "We. BOMBEKE en Zonen".

Na de eerste wereldoorlog kwam de alles overweldige mechanisatie zijn stempel drukken op het windmolenbedrijf. Aanvragen om dringend herstel, langs gemeente en verschillende ministeries ten spijt, kwam de windmolen volledig tot stilstand in 1930.

Op 15 augustus 1934, een windstille dag, is de eens zo fiere, statige reus, die al jarenlang door balken en stutten was ondersteund, ineengezakt. Trieste ondergang, het sieraad van het landschap langs de Zuidlede en één van de oudste Vlaamse windmolens, was verdwenen...

Het gebouw van de stoommaalderij uit 1879 werd in 1953 afgebroken.

De weduwe van Domien Bombeke, Maria Francisca De Landsheer, bereikte een hoge leeftijd. Hun twee oudste zonen, Adolf en Omer, overleden rond hun zestigste levensjaar. De derde zoon, Albert, die in de nijverheid zijn loopbaan vond (en die een jeugdvriend was van mede-auteur, wijlen Joseph Bena), kreeg de familiedocumenten in zijn bezit.

Eigenaars na 1800:
- 1817: burggraaf de Nieulant
- voor 1834, eigenaar: de Nieulant-de Kerchove Désiré Jean Népomucène Ghislain, eigenaar te Gent
- later, erfenis: de weduwe (overlijden van Désiré de Nieulant)
- 18.06.1845, deling: de Nieulant Désiré Constant, burggraaf,  grondeigenaar, burgemeester van Eksaarde en later te Opdorp (notaris Lomme)
- 13.06.1863, verkoop: De Landsheer-Bonaventure, molenaar in Kalken en later in Eksaarde (notaris Bruno Averbeke, notaris te Eksaarde - registratie op 03.07.1863)
- 1863: De Landsheer-Van Hoecke Adolph (zoon van Bonaventure De Landsheer)
- 25.09.1896, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Van Hoecke)
- 05.04.1909, deling: Bombeke Dominique "Domien", gehuwd met Maria Francisca De Landsheer (dochter van Adolph De Landsheer), molenaar te Eksaarde (notaris Jozef Van Goey, notaris te Eksaarde)
- 02.01.1916, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Dominique "Domien" Bombeke)

Lieven DENEWET & Joseph BENA

Toelichting bij foto 3 (coll. Georges Tallir). Foto uit 1919 met de "Brugmolen" of "Bombekes molen" op de achtergrond aan de Zuidlede. Vooraan op de foto een aantal mensen die zitten of staan op een "quai", eigendom sinds midden van de 19° eeuw van J.B. Van Goethem. Langs voetweg nr. 30 kon je naar ' 't koolhuis' waar ook de beerputten lagen of kon je verder wandelen langs de Zuidlede. Voornamelijk werd deze aangevoerd uit Gent, vanuit Eksaarde vertrokken de boten met turf als brandstof voor de stedelingen. Het eigenaardig gebouwtje links was een prieeltje in de tuin van Alfons De Vos.

Toelichting bij foto 4 (coll. Georges Tallir). De Brugmolen langs een dichtgevrozen Zuidlede in 1920. De aandachtige kijkers naar ijsschaatsers op de ijsstoel zijn Theophiel Verté en zijn echtgenote Hortense Van Damme.

Mailbericht van mevr. Fien Bombeke aan Lieven Denewet, 31.03.2021.
Ik ben Fien Bombeke (f.bombeke @gmail.com) en ben op zoek naar meer info over het werk van mijn familie in de regio en in de molens. Heel specifiek zoek ik naar het artikel "Beknopte historiek van een verdwenen staakmolen, genoemd Bombeke's molen"- Bena Joseph B. uit Molenecho's, IV, 1976, bladzijde 77-79.

Archiefbronnen en landkaarten
- Persoonlijk archief van wijlen Albert Bombeke (ingezien door zijn jeugdvriend en mede-auteur Joseph B. Bena, Eksaarde, 1976): met o.m. notarïele akten van 13 juni 1863 en 5 april 1909.
- Fricxkaart (1712)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
- J.V.G., "Charterboek der Abdij van Baudeloo", A2, p. 253 v°, Rijksarchief Gent (oorkonde van Jan en Raas van Gaver, 11 november 1267).
- J.V.G., "Jaarregister Gent 1438-1440", p. 188 (Beslissing van de schepenen van de Keure van Gent, 1439).
- Chevalier de Schoutheete de Tervarent, "Livre des feudataires des Comtes de Flandre au pays de Waes", p. 225 (Leenboek der Heren van Eksaarde, 1528).

Werken
- Joseph B. Bena, "Beknopte historiek van een verdwenen staakmolen genaamd Bombeke's molen naar de laatste eigenaars te Eksaarde", in: Molenecho's, jg. 4, 1976, 10, p. 77-79; overgenomen in: De Souvereinen - Tijdschrift van de Heemkring van Lokeren, jg. 8, 1977, 1, p. 3-7.
- Frans De Potter & Jan Broeckaert, "Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen", reeks III, dl. 2, Gent, 1878.
- "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 1998.
- Roland Meyfroot e.a., "Lokerse Molens", Ekeren, 2002, 82 p.
- Werner Smet, "Kijk op het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1976.
- Werner Smet, "De Windmolens in het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1974.

Zegspersonen en mailberichten
- Albert Bombeke (+) aan Joseph Bena, Eksaarde (+), 1976
- Fien Bombeke aan Lieven Denewet, 30.03.2021.