De Brielmolen was een houten korenwindmolen aan de zuidwestzijde van de Brielmolenstraat (nr. 33), op de hoek met de Meuleweg, 2,1 kilometer ten zuidwesten van de kerk van Eksaarde. De molenschuur staat er nog steeds, thans naast Gedi-Trofee.

De staakmolen werd gebouwd voor 1574. Hij staat aangeduid in het penningkohier van Eksaarde van dat jaar als de "Oostmolen", toen hij door molenaar Antonius Saman gepacht werd van de heer van Eksaarde. In het penningkohier van Eksaarde van 1577 staat aangeduid: "200 roeden lants ... de warande by den Oostmolen".

We zien de staakmolen aangeduid op:
- Fricxkaart (1712) met de benaming "Bril Mou(in")
- Ferrariskaart (ca. 1775) op de "H(am)au Den Briel", met het bruin symbool van een staakmolen
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met een rond grondvlak
- Topografische kaart Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "Bril Molen"
- Kadastrale kaart P.C. Popp (ca. 1855) met een tekeningetje van een staakmolen en met de benaming "Bril M(oul)in".

Naast de windmolen werd in 1837 een rosmolen opgericht om ook in windstille periodes te kunnen malen. Deze rosmolen werd in 1877 vervangen door een stoommaalderij.

Op donderdag 13 frimaire jaar XIII of 6 december 1804, ten huize en herberge van ex-notaris J.A. van Grembergen in Eksaarde: publieke verkoping van een korenwindmolen, met woonhuis, stallingen, boomgaard, lochting en verdere edificiën, groene en droge kateilen, van ouds genaamd de Brielmolen en voordien een vrije maalderij of banmolen geweest, staande op 17a 94ca of 120 roeden oude landmaat, gestaan en gelegen in het midden van de gemeente Eksaarde, in de Meulestraat, tegenwoordig bewoond en gebruikt door Livinus van den Hende fs. Pieter, voor een pachtsom van 598frs 64ct of 330 guldens Vlaams courant vrij zuiver geld ’s jaars. Het pachtcontract verloopt op mei 1805. Toewijs op 3 januari 1805 (2). Zich wenden tot het kantoor van ex-notaris J.A. van Grembergen in Eksaarde.

De Brielmolen geraakte blijkbaar niet verkocht, want in de Gazette van Gend van 14 en 21 februari 1805 werd hij opnieuw te koop of te huur aangeboden.

De molen werd op 8 april 1811 openbaar verkocht. In de "Gazette de Gand" verscheen de volgende verkoopsadvertentie: "Men laet een ieder weten dat men ... op maendag 8 april 1811, t'elkens ten twee uren n aer middag precies, in d'herberge de dry Koningen, bewoond by sieur van Doorslaer, op het dorp tot Zeveneeken, publiquelyk verkoopen zal eenenn schoonen en wel-getimmerden Graen-wind-molen, genoemd den Briel-molen, met de motte en het huys van den mulder daer ontrent staende, gelegen binnen de commune van Exaerde, om aenstonds met het tellen van de koop-penningen in gebruyk te komen. Conditien van verkoopinge, berustende in de voorseyde herberge tot Exaerde en ten comptoire van den notaris Hacquart in Gend, recht over den trubunal civil."

Nadat de molen op 8 april 1811 verkocht werd, vescheen in het "Journal du département de l'Escaut et annonces" nr. 9 van 1 mei 1811 het volgende: "Op zeer voordelige conditien eenen wel-getimmerden Koorn-wind-molen te pachten, gelegen ter prochie van Exaerde, genaamd Briel-molen, om van stonden aen in het gebruyck te komen. Daer toe zig te adresseeren aan d'heer van Gremberghen, ontfanger tot het gezeyd Exaerde."

Opeenvolgende eigenaars vanaf 1817:
- 1817, eigenaar: Piers de Raveschoot
- voor 1833, eigenaar: Piers Philippe, burgemeester te Gent
- 23.01.1833, verkoop: De Landtsheer-De Vos Ferdinand, moelnaar te Eksaarde (notaris Devylder)
- 26.01.1848, erfenis: de weduwe en de minderjarige kinderen (kinderen: De Landtsheer Mathilde, b) De Landtsheer Marie Philomène, c) De Landtsheer Adolphe en d) De Landtsheer Marie Prudence (overlijden van Ferdinand De Landtsheer)
- later, huwelijk: de weduwe hertrouwde met De Clercq Ferdinand
- 13.01.1850, erfenis: a) De Clercq-De Vos Ferdinand, landbouwer te Eksaarde, b) De Landtsheer Mathilde, c) De Landtsheer Adolphe en d) De Landtsheer Marie Prudence (overlijden van Marie Philomène De Landtsheer)
- na 1877, erfenis: de weduwe en consoorten (overlijden van Ferdinand De Clercq)
- 07.11.1899, deling: De Clercq-Van Rysselberghe Frederic, molenaar te Eksaarde (notaris Back)
- 25.08.1909, verkoop: Van de Sypt Jean-Baptiste, molenaar te Oostakker en later te Eksaarde (notaris Van Goey - graanmolen door wind en stoom)

Op maandagmorgend 20 mei 1901 gebeurde er een dodelijk ongeval. Het kind van Leopold Lombaert werd door de molen van Frederic De Clercqdoor een draaiende molenwiek doodgeslagen. Het lijk werd tot in de hof van de molenaar geslingerd, zo melden ons kranten uit die tijd.

De stoommachine werd in 1921 vervangen door een gasmotor, die op zijn beurt in 1929 werd vervangen door een elektrische motor.

De staakmolen, die steeds minder werd gebruikt, werd in 1932 gesloopt.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Eksaarde - De Brilmolen (Gazette van Gend, 27.08.1789)
Bij een publieke verkoping te Lokeren wordt als koop XXIX verkocht: een partij land in Eksaarde, gelegen “by den Bril-Molen”.

---------------------

Verkoping: de Brielmolen in Eksaarde (Gazette van Gend, nrs. 1118, 1122 en 1124 van 3, 17 en 24 december 1804)
Op donderdag 13 frimaire jaar XIII of 6 december 1804, ten huize en herberge van ex-notaris J.A. van Grembergen in Eksaarde: publieke verkoping van een korenwindmolen, met woonhuis, stallingen, boomgaard, lochting en verdere edificiën, groene en droge kateilen, van ouds genaamd de Brielmolen en voordien een vrije maalderij of banmolen geweest, staande op 17a 94ca of 120 roeden oude landmaat, gestaan en gelegen in het midden van de gemeente Eksaarde, in de Meulestraat, tegenwoordig bewoond en gebruikt door Livinus van den Hende fs. Pieter, voor een pachtsom van 598frs 64ct of 330 guldens Vlaams courant vrij zuiver geld ’s jaars. Het pachtcontract verloopt op mei 1805. Toewijs op 3 januari 1805 (2). Zich wenden tot het kantoor van ex-notaris J.A. van Grembergen in Eksaarde.
De Brielmolen geraakte blijkbaar niet verkocht, want in de Gazette van Gend van 14 en 21 februari 1805 werd hij opnieuw te koop of te huur aangeboden.

---------------------

Gazette de Gand, n° 1774, 25.03.1811; n° 1775, 28.03.1811.
"Men laet een ieder weten dat men ... op maendag 8 april 1811? t'elkens ten twee uren n aer middag precies, in d'herberge de dry Koningen, bewoond by sieur van Doorslaer, op het dorp tot Zeveneeken, publiquelyk verkoopen zal eenenn schoonen en wel-getimmerden Graen-wind-molen, genoemd den Briel-molen, met de motte en het huys van den mulder daer ontrent staende, gelegen binnen de commune van Exaerde, om aenstonds met het tellen van de koop-penningen in gebruyk te komen. Conditien van verkoopinge, berustende in de voorseyde herberge tot Exaerde en ten comptoire van den notaris Hacquart in Gend, recht over den trubunal civil."

------------------

Journal du Département de l'Escaut et annonces, n° 9, 01.05.1811.
"Op zeer voordeelige conditien eenen wel-getimmerden Koorn-wind-molen te pachten, geleghen ter prochie van Exaerde, genaamd den Briel-molen, om van stonden aen in het gebruyk te komen. Daer toe zig te adresseeren aen d'heer van Gremberghen, ontfanger tot het gezeyd Exaerde.

------------

Het Weekblad van Maldeghem en Zeeuwsch-Vlaanderen, zondag 26 mei 1901, jg. 11, nr. 21
Maandag morgend [= 20 mei 1901] is het kind van Leop. Lombaert, door den molen van Fred. De Clercq, op den Briel, Exaarde, te Lokeren, doodgeslagen; het lijk was tot in den hof van den molenaar geslingerd.

Archiefbronnen en landkaarten
- Stadsarchief Gent, Penningkohier Eksaarde (1574, 1577)
- Fricxkaart (1712)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen:
- Gazette van Gend, 27.08.1789
- Gazette de Gand, n° 1774, 25.03.1811; n° 1775, 28.03.1811.
- Gazette van Gend, nrs. 1118, 1122 en 1124 van 3, 17 en 24 december 1804 (verkoopsadvertenties)
- Gazette van Gend van 14 en 21 februari 1805 (verkoopadvertenties)
- Journal du département de l'Escaut et annonces" nr. 9 van 1 mei 1811
- Het Weekblad van Maldeghem en Zeeuwsch-Vlaanderen, zondag 26 mei 1901, jg. 11, nr. 21.

Werken

- Evelyne Baeten, "Bijdrage tot de microtoponymie an Eksaarde", Gent, UGent, 2008 (scriptie tot het behalen van het diploma van Master in de Taal- en Letterkunde: twee talen. Vakgroep Nederlandse Taalkunde. Academiejaar 2007-2008. Promotor Prof. Dr. Magda Devos).
- F. De Potter & J. Broeckaert, "Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen", reeks III, dl. 2, Gent, 1878.
- Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 1998.
- Roland Meyfroot e.a., "Lokerse Molens", Ekeren, 2002, 82 p.
- W. Smet, "Kijk op het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1976.
- W. Smet, "De Windmolens in het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1974.