De Strate(n)molen, ook Molen ter Straten, Straathofmolen of Molen Callewaert, was een staakmolen aan de zuidzijde van de Stratenmolenstraat, tegenover nr. 1, op 1,9 km ten noordwesten van de kerk van Ardooie, op de grens met Koolskamp.

De staakmolen werd opgericht vóór 1571: hij staat afgebeemd op de Pourbuskaart van het Brugse Vrije. Volgens De Flou vermeldt een document uit hetzelfde jaar als: "straetmuelene".

De molen maakte tijdens het ancien regime deel uit van het leenhof "ter Straete", een achterleen van Mortaigne dat zich over Koolskamp, Beveren en Ardooie uitspreidde, met als foncier/centrale hoeve "'t Stratehof", gelegen ten noorden van de molensite, op grondgebied Koolskamp (huidige Burgerleenstraat).

In 1735 deed een zware storm de Stratemolen omwaaien.

Op de Ferrariskaart (1770-1778) wordt de molen weergegeven ten zuiden van de weg. De molen wordt in het landboek uit 1778 (Deel I, 32ste Begin) vermeld als "eenen molenwal waer den straete molen op staet, noord de straete, oost de burgleenen van den heer baron van Hardoije, …".

Naast de molenaarshoeve (aan de noordzijde van de Stratenmolenstraat, nr. 1) leidde een (thans verdwenen) dreef naar de noordelijker gelegen historische hoeve "'t Stratehof", op de Ferrariskaart (1770-1778) weergegeven als "Cense Straeten Hove", op de Atlas der Buurtwegen (1846) als "Straete Hof" (zie Koolskamp, Burgerleenstraat nr. 30). Deze hoeve is gekend als foncier en centrale hoeve van het leen ter Strate, dat zich tijdens het ancien regime uitspreidt ten noorden van de Stratenmolenstraat, op grondgebied van Ardooie, Koolskamp en Beveren, als achterleen van de heerlijkheid van Mortaigne. Al in 1245 wordt een Lambertus de Strates vermeld (zie De Flou), in 1383 worden de goederen te Ardooie van Wouter vander Strate aangeslagen, gesneuveld in de Slag bij Westrozebeke (1382). In de 15de eeuw is dit achterleen van Mortaigne in Ardooie eigendom van ridder Omaer de Craene; rond 1600 wordt het eigendom van de Gentse adellijke familie Werbrouck die het leen bezitten tot 1795.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Poelman-Depape Bernard, eigenaar te Gent
- later, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Bernard Poelman)
- 29.09.1860, verkoop: Callewaert-Desmedt Joannes, molenaar te Ardooie (notaris Van Ackere)
20.05.1881, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Joannes Callewaert)
- 16.09.1899, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Desmedt van Joannes Callewaerrt)
- 23.02.1900, verzaking aan de nalatenschap van hun ouders, behalve Henri Callewaert die niet verzaakt (burgerlijke rechtbank van Brugge)
- 23.02.1900, erfenis: Callewaert-Dewitte Henri, molenaar te Ardooie
- 28.11.1911, verkoop: Callewaert Emeric-Pollet Sabina, landbouwer te Torhout (notaris Dupont)

Rond 1835 was de molen met hoeve eigendom van Bernard Poelman uit Gent. In 1862 gebeurde de verkoop aan molenaar Jan Callewaert-Desmedt uit Ardooie. In de jaren 1860 werd het boerenhuis vergroot en aan straatzijde een klein magazijn opgericht.

We zien hem aangeduid in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1845) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen, op de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1855) met de benaming "Straet Hof Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met de benaming "Strate Molen".

Jan Callewaert-Desmedt liet de molen in 1880 op een torenkot plaatsen door de molenbouwers Coussée uit Meulebeke. De houten bovenbouw bleef bestemd als korenmolen terwijl in de stenen onderbouw olie werd geslagen. Aan de straatzijde verscheen een bijgebouw. Tot in 1888 deed Hendrik Callewaert (zoon van Joannes) een beroep op deze molenbouwers voor herstellingen.

In 1882 werd een stoommachine geplaatst, maar de Callewaerts bleven ook met de wind graan malen en olie slaan. Deze stoommachine werd in 1911 weer verwijderd.

In april 1914, dus kort voor de eerste wereldoorlog, werd de molen gesloopt, het kadaster vermeldt nochtans "puinen" in 1917 - hetgeen (ten onrechte) refereert naar een vernieling tijdens de oorlog. De vroegere molenplek is thans nog steeds onbebouwd.

In 1928 werd ook het bijgebouw afgebroken. In de jaren 1930 werd op de plaats van het voormalige magazijn een ast opgetrokken, in 1940 vergroot en opgehoogd tot twee vloeren. In 1940 werd in opdracht van Emericus Callewaert-Pollet een nieuwe woning opgetrokken, het oude boerenhuis werd omgevormd tot landgebouw.

Aan de overkant van de weg ten noordoosten van de molen, bevindt zich nog de molenaarshoeve. Deze werd op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

Bouwkundige beschrijving van de molenaarshoeve (Agentschap Onroerend Erfgoed)
De hoeve bestaat uit een boerenhuis uit het interbellum, met 19de-eeuwse landgebouwen en cichorei-ast uit het interbellum, op site minstens opklimmend tot de tweede helft van de 18de eeuw. Twee volumes in L-vormige constellatie. Losstaande bakstenen hoevegebouwen rondom een erf in gras en losse verharding, toegankelijk vanaf de straat via witgeschilderd ijzeren hek tussen betonpijlers. Centraal op het erf een woonhuis van twee bouwlagen en drie traveeën in geelbruine baksteenbouw onder zadeldak in zwartgeglazuurde mechanische pannen (nok parallel met straat). Verdiepte muurvelden met muizentand. Rechthoekige muuropeningen onder arduinen lateien, dito plint. Deuropening met getrapt afgeschuinde hoeken, waarin een beglaasde ijzeren deur met geometrisch hekwerk en waarboven een keramische tegelfries. Ten noorden daarvan het voormalig boerenhuis met gecementeerde erfgevel, enkele resterende getoogde muuropeningen, verbouwd door inbreng van twee poorten; oostelijke zijgevel met restant van kloosterkozijn.
Ten westen van het erf een cichorei-ast in donker- en lichtrode baksteen onder zadeldaken in platen en mechanische pannen, gedeelte onder lagere nok in Vlaamse pannen. Lange gevelankers, kleine industriële ankers van twee vloeren. Kleine muuropeningen, aan de erfzijde onder meer laaddeur onder betonlatei en lage poortopening onder houten latei. Verbouwde stallen onder diverse nokhoogte aan de noordzijde. Overgroeid bakhuis aan straatzijde.

P. Santy & B. Boone

Archieven en landkaarten
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Landboek uit 1778 (Deel 1, 32ste Begin)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1845)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)
- Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Ardooie, 1879/3, 1880/1, 1928/2, 1940/1.

Werken
- Gabriël Houthoofd, "De windmolens van Ardooie", in: Jaarboek van de Heemkundige Kring Ardooie-Koolskamp, VI, 2010, p. 25-44.
- Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1993, p. 28-29.
- K. De Flou, Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Deel XV, Brugge, 1934, kol. 500, 505.
- P. Santy & B. Boone, m.m.v. G. Callaert, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Ardooie met deelgemeente Koolskamp, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL44, 2010.
- Lieven Denewet & Luc Goeminne, Molenmakers in Vlaanderen. Het werkboek van Coussée uit Meulebeke (1881-1911), Molenecho's, XXII, 1994, 3-4, p. 107-331 (Speciaal themanummer, 7)
- P. Allossery, Ardooie, meest onder kerkelijk oogpunt, in Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, jg. 82, 1939, p. 84-124.
- K. De Flou, Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Deel XV, Brugge, 1934, kolommen 500, 505.
- Lorthiois Jacques, "Flandre Occidentale. Meuniers et moulins de West-Flandre", L'Intermédiaire des Généalogistes, n° 170, XXIX, 1974, 2, p. 116-126 (117).