De Spitaalmolen of Sint-Jansmolen (en in de volksmond: "Pistaalmolen")  was een houten korenwindmolen aan de zuidzijde van de Spitaalstraat (nr. 117). Deze straatnaam is een verkorting van het woord "hospitaal" en verwijst naar de 'hospitaalridders' of Orde van Malta, de ridderorde die van oudsher ook de Sint-Janshoeve (nr. 84)  en de bijhorende, uitgestrekte landerijen bezat.genoemde ridderorde. Al sinds de 14de eeuw was deze hoeve de locatie van de foncier van de heerlijkheid van Sint-Jan, die één van de oudste bezittingen was van de ridders van de Orde van Malta. De molen werd reeds in 1370 vermeld als bezitting van deze ridderorde.

De Spitaalmolen komt op een aantal landkaarten voor:
Eerste weergave van de straat en de toenmalige bebouwing op een kaart uit het landboek van Waregem, opgetekend door Anthone Van Outrive in 1753-1757: langs het bochtige straattracé situeren zich de molen en verschillende hoevesites, kleinere en omwalde. Op de Villaretkaart (1745-1748) wordt de molen aangeduid met de benmaing "Despital Meule". Op de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris (ca. 1775), zelfde weergave, ongeveer halverwege de straat aanduiding van de "Spital Meulen". Op de kaart Vander Maelen (ca. 1850) zien we de benaming Spitaels Molen.

Ten tijde van de Franse Revolutie worden zowel de Sint-Janshoeve als de molen als openbaar bezit verkocht. Openbare verkoping, op 12 en 17 januari 1795  in het Hotel Sint-Joris te Gent, van de aangeslagen bezittingen van het Order van Malthey (= Malta), ter betaling van hun quote in de algemene contributie, opgelegd aan Stad en Oudburg van Gent. Onder de verkochte goederen staat als koop I vermeld : een korenwindmolen te Waregem, genaamd de Spetaelmolen; tot dezelfde koop behoort ook een behuisde, beschuurde en beplante hofstede met medegaande landen, in het totaal 1364 kleine roeden groot; actueel gebruikt door Jan Baptist de Waele (jaarpacht : 51 £ gr.).

Vermelding als "Spetael-Molen" in een verkoopsadvertentie van een nabijgelegen hofstede, verschenen in de "Gazette van Gend" van 15, 22 en 29 januari 1798.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Timmerman Petrus, de kinderen en consoorten. De huurder is Dutois Michel
- 18.05.1839, erfenis: a) Bracq Isabelle, begijn te Gent, b) Bracq Pierre André, eigenaar te Gent, c) Bracq François, eigenaar te Gent, d) Bracq Joseph, rentenier te Kortrijk, e) Bracq Jan-Baptist, pastoor te Gent, f) Bracq Marie, eigenares te Gent, g) Bracq Jeanne, begijn te Gent, h) Bracq Sophie, begijn te Gent, i) Bracq Françoise, religieuse te Gent en j) Bracq Colette, eigenares te Gent
- 30.08.1839, deling: a) Bracq Pierre André, eigenaar te Gent, n) Bracq François, eigenaar te Gent, c) Bracq Joseph, rentenier te Kortrijk, d) Bracq Jan-Baptist, pastoor te Gent, e) Bracq Marie, eigenares te Gent, f) Bracq Jeanne, begijn te Gent, g) Bracq Sophie, begijn te Gent, h) Bracq Françoise, religieuse te Gent en i) Bracq Colette, eigenares te Gent (notaris Vanbavegem - deel van Isabelle)
- 06.02.1843, deling: a) Bracq Pierre André, eigenaar te Gent, n) Bracq François, eigenaar te Gent, c) Bracq Joseph, rentenier te Kortrijk, d) Bracq Jan-Baptist, pastoor te Gent, e) Bracq Marie, eigenares te Gent, f) Bracq Jeanne, begijn te Gent, g) Bracq Françoise, religieuse te Gent en h) Bracq Colette, eigenares te Gent (notaris Vanbavegem, na het overlijden van Sophie Bracq)
- 14.07.1866, deling: Bracq Joannes Baptista, kanunnik te Gent (notaris Huisekens)
- 10.05.1867, erfenis: Bracq Joanna en consoorten, begijn te Gent (overlijden van Jan-Baptist Bracq)
- 11.05.1869, verkoop: Vandamme-Vanderplas Ivo, landbouwer te Waregem (notaris Lammens)
- 29.10.1892, erfenis: de weduwe Vanderplas en de kinderen (overlijden van Ivo Vandamme)

De staakmolen werd in 1896 gesloopt.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Waregem - Verkoping van de korenwindmolen, genaamd de Spetaelmolen
Gazette van Gent, 15 januari 1795 of 26 nivôse jaar III
Openbare verkoping, op 12 en 17 januari 1795  in het Hotel Sint-Joris te Gent, van de aangeslagen bezittingen van het Order van Malthey (= Malta), ter betaling van hun quote in de algemene contributie, opgelegd aan Stad en Oudburg van Gent. Onder de verkochte goederen staat als koop I vermeld : een korenwindmolen te Waregem, genaamd de Spetaelmolen; tot dezelfde koop behoort ook een behuisde, beschuurde en beplante hofstede met medegaande landen, in het totaal 1364 kleine roeden groot; actueel gebruikt door Jan Baptist de Waele (jaarpacht : 51 £ gr.).

Torie Mulders (pseudoniem van Hector Vindevogel), "De windmolens tussen Schelde en Leie", in: Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, XXII, 1946-1948, p. 46-107 (73).
De Spitaalmolen, naast Desselghem, wierd afgebroken in 1888 (noot: lees 1896). In de volksmond noemde ze de Pistaalmolen.

Archiefbronnen en landkaarten
Kaart van de Kasselrij Oudenaarde (1669)
Rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten VI, nr. 1938: Landboeck der prochie van Waereghem,
Villaretkaart (1745-1748)
Ferrariskaart (ca. 1775)
Atlas der Buurtwegen (ca. 1845)
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
Kadastrale kaart van P.C. Popp (1855)<
Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Waregem, 1879/71, 1907/34.

Gedrukte bronnen
Gazette van Gend, 15, 22 en 29 januari 1798 (verkoopsadvertenties)

Werken
Anthone Van Outrive, Tweeden Canton, ... begint op d'hofstedeken van Mijnheer van Poteghem, bewoont by Joos Merlier, begrypende de landen tegen Desselghem, 't goedt van Mynheer Pyl tot den heerwegh leedende alsoo naer 't goet te Cazeele, houdende de straete tusschen d'huyscauters end den Peracker, 't goet te Cazeele ende Sint Jan, daerinne begrepen, Eyndende op t hofstedeken van Joannes en Frans de Rycke, in Landboeck der prochie van Waereghem, Anthone Van Outrive, 1753.

Gedrukte bronnen
"Gazette van Gend", 15 januari 1795 of 26 nivôse jaar III
"Gazette van Gend", 15, 22 en 29.01.1798 of 26 nivôse, 3 en 10 pluviôse jaar VI

Werken
Luc Goeminne, Maurits Van de Putte & Lieven Denewet, "Verzet tegen de bouw van een tweede windmolen te Zulte in 1557", Molenecho's, jg. 14, 1986, 1, p. 15-21.
P. Meuris, Straatnamen in Waregem, een bespreking van de Waregemse straatnamen anno 1992, Waregem, 1992, p. 36.
Benoit F., Overzicht van de feodale structuur in Waregem, in De Gaverstreke, jg. 26, 1998, p. 263-333.
Bogaert J., Santens F., Oorlog in de Gaverstreek, Analyse van de bevrijding van Waregem, Ingooigem, Anzegem en Tiegem, oktober-november 1918, in De Gaverstreke, jg. 28, 2000, p. 169-312.
Coorevits S., Waregem graag gezien. De oudste foto's en prentkaarten, Brugge, 2005.
Despriet P., De Sint-Janshoeve in waregem en de voormalige commanderij van Caestre, in De Gaverstreke, nr. 7, 1979, p. 204-206.
Ducatteeuw E., Vandermaelen L., Wante L., Historische kaart Waregem, in De Gaverstreke, jg. 20, 1992, p. 11-78.
Ghistelinck R. (red.), Waregems Milleniumboek. Van dorp tot stad, NCMV, Waregem, 2000.
Merlier R., De landelijke bebouwing in de Sint-Pietersheerlijkheid door de eeuwen heen in Desselgem, Beveren-Leie, Deerlijk en Waregem, deel I, licentiaalsverhandeling Universiteit Gent, 1976, p. 145-147.
Vanthuyne J., Waregem in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1972.
A. Vanwalleghem & S. Creyf, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Waregem met deelgemeenten Sint-Eloois-Vijve, Desselgem en Beveren-Leie, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL45, 2010.
Herman Holemans, "West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten V-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2005.
Torie Mulders (pseudoniem van Hector Vindevogel), "De windmolens tussen Schelde en Leie", in: Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, XXII, 1946-1948, p. 46-107 (73).