Molenzorg

Zichem (Scherpenheuvel-Zichem), Vlaams-Brabant


Prentkaart, afgestempeld in 1955
Algemeen
Collectie
Verdwenen Belgische Molens
Naam

Heilige Geestmolen
Molen van de Heilige Geest
Kleine Molen
Oude Molen
Dijkermolen

Ligging
Ernest Claesstraat
3271 Zichem (Scherpenheuvel-Zichem)

op de Demer
400 m NO v.d. kerk
kadasterperceel A105


toon op kaart
Type
Onderslag watermolen
Functie
Koren- en oliemolen
Gebouwd
voor 1526 / na 1583 / 1758
Verdwenen
1583 - 8 mei, oorlog / ca. 1980, sloop gebouw
Beschrijving / geschiedenis

De Heilige Geestmolen, Kleine Molen, Oude Molen of Dijkermolen was een graanwatermolen op de Demer in de Ernest Claesstraat, op 450 meter ten noordoosten van de kerk van Zichem.

Hij werd voor 1521 gebouwd. Volgens de haardtelling van Zichem in 1526 behoorde de molen toe aan de Heilige-Geest van Sint-Sulpitus te Diest en aan de Armentafel of Heilige-Geest van Zichem, ieder voor de helft, en werd hij door een molenaar bewoond. De opbrengst van deze molen diende om de armen te helpen.

Vooral in de jaren 1520-1530 werden er vele herstellingen uitgevoerd. Zo was het in 1521 nodig om de zware molenstenen te vervangen:

"gecocht tantwerpen twee molensteenen totter moelen te Zichenen om LXXV Rynsgulden es voer ons deel LXXV grippen.
Gegeven vanden selven stenen opt hort int schip te doene XIII stuivers es voer ons part VI stuivers II placken.
gegeven van den voerseide steenen van Antwerpen te schepe te Zichenen te brengen III en een halve rynsgulden es voer ons part XXXV stuivers.
gegeven voer den godspenninck van der comerschap van den selven steenen II placken es voer ons part I plack.
gegeven vanden selven steenen uyten schepe te zichenen te doene XIII stuivers es van ons part CI en een halve stuiver.
Item want de moelen voerseide int grondtwerk heeft moeten gerepareert zijn, soe es voer ons deel dair anne verliet ende uuytgegeven soe dat by specificatie int lange boexken van stucke te stucke gespecificeert staet int capittel van desen de somme van CLIX grippen CVII stuivers grooten."

Door de herstellingswerken was het noodzakelijk de molen stil te leggen. Molenaar Henricus Smeets betaalde ieder jaar zijn pacht in graan aan beide instellingen, eigenaars van de molen.
In 1522 werd hij vergoed voor de geleden schade: "Gegeven Henrycken Smeets de molder tot Zichene bij cortsele van den tyde van sess weken oft dair omtrent dat die moelen by ons gerepareert synde stille gestaen heeft voer ons part VII mudden roggen."
De versleten molenstenen werden daarna verkocht en ook hiervan bestaat er een notitie uit 1524: "Ontfaen van Henrick Smeets molder tot ZIchene van den afgemalen steenen voer des heyligen geests part ende vanden vercochten spanienen XIII grippen III stuivers."

Nadat de Spanjaarden de stad Zichem in 1583 belegerden, staken de vluchtende Geuzen de Heilige Geestmolen op 8 mei 1583 in brand. De molen werd herbouwd en nogmaals in 1758.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Het Armenbestuur, te Zichem
- 22.07.1875, verkoop: Thielen-Roskam Pieter, molenaar te Rijkhoven-Bilzen (notaris Verreydt)
- 17.10.1882, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Pieter Thielen)
- 10.10.1894, erfenis: a) Van Uytven Franciscus (voor 3/4 naakte eigendom + 1/4 vruchtgebruik) en b) Van Uytven Franciscus, de kinderen (voor 1/4 naakte eigendom) (overlijden van vrouw Verstraeten)
- 01.03.1916, einde vruchtgebruik: Van Uytven Franciscus, de kinderen (overlijden van Franciscus Van Uytven)
- 19.04.1916, verkoop: Vos-Cuypers Jan Joseph, molenaar te Zichem (notaris Alenus)

De watermolen werd in 1935 stilgelegd en ingericht als magazijn.

In het begin van de jaren 1970 verwijderde men het vervallen molenrad en de verrotte sluis op de Demer. Het gebouw verdween in de jaren 1980.

Lieven DENEWET, Michel VAN DER EYCKEN & Herman HOLEMANS

Bijlagen

Inge Bosschaerts, "Toen en nu", Het Nieuwsblad, 23.10.2013.
In Rondom Diest van 18 september is een storende fout geslopen. In de rubriek ‘Toen en Nu’ verscheen bovenstaande foto met als verklarende tekst dat de molen wereldberoemd in Vlaanderen werd als decor in de verfilming van De Witte van Sichem. Verschillende lezers hebben ons laten weten dat de Kleine Molen op de foto ten tijde van die verfilming al lang afgebroken was. Onze verontschuldiging voor de vergissing.

Literatuur

Archieven
Stadsarchief Diest, nr. 1826, f° 39v°-40r° (1521-1522)
Stadsarchief Diest, nr. 1826, f° 70 c. (1522-1523)
Stadsarchief Diest, nr. 1826, f° 122 r° (1524-1525)

Werken
M. Van Der Eycken, "Iets over de oude Heilige-Geestmolen te Zichem", in: Meer Schoonheid, XIX, 1972, 3, p. 76-77.
J. Van Hemelrijck, "Zichem", in: Brabant, XXI, 1969, p. 5; M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 5: arrondissement Leuven (M-Z)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1994.
Gregorius Vos, "Mijn belevenissen als watermolenaar te Zichem", in: Molenecho's, XXIV, 1996, nr. 2, p. 83-85.
I. Van de Staey, "Het landschap van "de Witte". Een overzicht van de erfgoedelementen in de streek Testelt-Averbode-Zichem-Scherpenheuvel - bijlage 18", Antwerpen, 2008.
A. Buelens, "Het oude Zichem en Scherpenheuvel", s.l., 2000.

Overige foto's

<p>Heilige Geestmolen<br>Molen van de Heilige Geest<br>Kleine Molen<br>Oude Molen<br>Dijkermolen</p>

Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem

<p>Heilige Geestmolen<br>Molen van de Heilige Geest<br>Kleine Molen<br>Oude Molen<br>Dijkermolen</p>

Verzameling Ons Molenheem

<p>Heilige Geestmolen<br>Molen van de Heilige Geest<br>Kleine Molen<br>Oude Molen<br>Dijkermolen</p>

Prentkaart, afgestempeld in 1921.

<p>Heilige Geestmolen<br>Molen van de Heilige Geest<br>Kleine Molen<br>Oude Molen<br>Dijkermolen</p>

Verzameling Ons Molenheem

<p>Heilige Geestmolen<br>Molen van de Heilige Geest<br>Kleine Molen<br>Oude Molen<br>Dijkermolen</p>

Reproductie schilderij. Verzameling Ons Molenheem

Stuur uw teksten over deze molen  | 
Stuur uw foto's van deze molen
  
Laatst bijgewerkt: woensdag 17 augustus 2022

 

De inhoud van deze pagina's is niet printbaar.

zoek in database zoek op provincie Stuur een algemene e-mail over molens vorige pagina Home pagina Naar bestaande molens