De Eenhoorn (I), de Witte Molen (I) of de Kruiswegmolen was een stenen korenwindmolen, type stellingmolen, in Lillo-Kruisweg. Deze site is thans opgenomen in het Havengebied Antwerpen. De molen is te situeren aan de westzijde van het Kanaaldok B2, aan de zuidzijde van het Insteekdok Monsanto en aan de noordzijde van de Frans Tijsmanstunnel.

Johan Van de Sande-Verheyen liet in 1735 deze stenen stellingmolen oprichten te Lillo-Kruisweg ("Kleinen Vogelenzang"). Een inschrift herinnert nog aan deze gebeurtenis: JOANNES / VAN DEN SANDE / ANNA MARIA VERHEYEN / ANNO 17 MEI / 1735. Ook een chronogram brengt ons op het jaartal 1735 terug: PAROCHUS / COCLET / HIC PRIOR STRUXIT / JOANNES VAN DEN SANDE / CONCLUSIT. De Eenhoorn verkreeg zijn naam omdat hij (voor 1830) het eigendom was van David Gijsen, drogist op de Korenmarkt te Antwerpen, bij wie het bord "Den Eenhoorn" uithing. In de volksmond werd hij ook "Witte Molen" geheten, omwille van het feit dat hij wit gekalkt was.

We zien de molen aangeduid op de Ferrariskaart (1775) met het rood symbool van een stenen windmolen, in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "Kruysweg M(ole)n" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).

Kadasterbeschrijving van ca. 1830:
"windgraan- en pelmolen. Deze molen is in steen gebouwd en in goede staat van onderhoud. Hij heeft boven den gelijkvloer, drie verdiepingen en eene gaanderij. Hij bevat twee paar steenen geschikt tot het graenmalen, alsook twee paar steenen tot het pellen. Desnoods kunnen er twee paar stenen van elk slach 't samen gebezigd worden, doch het is niet gebruikelijk. Na aftrek van 1/3 voor kosten van onderhoud en herstel wordt zijn zuiver inkomen gebragt op fl. 330".

Bij felle overstromingen van 14 en 15 mei 1831 was hij de enige overlevende. Op 8 mei 1832 werd de molen geplunderd door het Hollands leger. Molenaar Roevens meldde dat volgende zaken werden ontvreemd: "22 veertel koren, 13 veertel tarwe, 4000 pond gepelde gerst, 6 veertel paardebonen, 14 eiken ribben van 14 voet lang, 300 voet olmen vellingen van 4 duim dik en 200 van 3 duim, 2000 voet greinen planken voor de gaanderij, 4000 voet beukenplanken, 372 eschen kammen, 2000 pond ijzer en 180 pond lood".

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Gijsen David Joannes, drogist te Antwerpen
- 09.12.1875, erfenis: Roevens-Gijsens Jean Baptist, molenaar te Lillo (overlijden van David Gijsen)
- 05.02.1885, verkoop: Spruyt-Vandenbosch Loius Victor Alphonse, molenaar te Lillo (notaris Van Hissenhoven)
- 27.09.1915, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Vandenbosch)
- 14.10.1920, eigenaar: De Jongh-Spruyt Josephus Joannes Aloysius, landbouwer te Lillo (notaris Vermoelen)
- 23.12.1965, verkoop: Stad Antwerpen (beslissing burgemeester)

Beschermd als monument op 13 oktober 1943 werd de molen in 1944 beschadigd door Engels geschut en daarna door V-bommen. De molen werd in 1957 hersteld door mlenmakers Caers uit Retie en Jansen uit Geel en op 7 maart 1957 werd de hernieuwde molen plechtig ingehuldigd.

In 1966 kocht de stad Antwerpen de molen aan voor een bedrag van 6.847.000 frank. Deze instantie liet de stenen molen afbreken en verplaatsen naar de huidige standplaats aan de ScheldelaanHij ter hoogte van het chemisch bedrijf « Degussa », dit vanwege de uitbreiding van de Antwerpse haven. Op 18 augustus 1967 verscheen het koninklijk besluit tot verplaatsing, maar reeds op 20 februari 1967 was men met de afbraak begonnen. Op 10 juni 1967 draaide hij voor het eerst op zijn nieuwe standplaats. De werkzaamheden werden uitgevoerd door de firma De Vos uit Lommel. De bakstenen romp werd in grote fragmenten afgebroken, nadat men he eerst gans in een plaasteren keurslijf had gegoten. Aldus kon men al de beplaasterde fragmenten nummeren. Dit procédé werd gekozen om de onregelmatige vorm van de molen te behouden. De verplaatsing kostte 3.629.000 frank.

Verder: zie Lillo, Eenhoorn - II (Scheldelaan)

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

R. Havermans, "De windmolen van Lillo-Kruisweg", in: Calmpthoutania, XIX, 1967, p. 13-16;
F. Bresseleers, "Waarom de Witte Molen ook de Eenhoorn heet", in: Ons Heem, XXII, 1968, p. 31-32;
G. Snacken, "Bijdragen tot de geschiedenis der gemeente Lillo", Antwerpen, 1931;
J. Van Tichelen, "Geschiedenis an Lillo", Antwerpen, 1936;
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens van de Voorkempen en van Groot-Antwerpen", Nieuwkerken, Ten Bos, 1983, p. 69-70;
H. Holemans, "Beschrijving van de wind-, water- en rosmolens in de provincie Antwerpen rond 1830. Lier-Merksplas", Ons Molenheem 1994, nr. 1, p. 13-16.
Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011.
Jos Spruyt, "Antwerpen, cultuurstad 1993? Vergeet het maar... Geknoei aan "De Eenhoorn" van Lillo tart alle verbeelding", Levende Molens, XV, 1990, 2, p. 9-11;
G. Kockelberg, "Historische molenvermeldingen in en om Antwerpen. Een blik op de 1000-jarige geschiedenis der Antwerpse molens", Antwerpen, 1986, p. 91-93;
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997);
M. Bollen, "Molenverhaal", in: Polderheem, VIII, 1973, nr. 2 (juni), p. 13-14;
Molenzorg Vlaanderen, "Stad Antwerpen zoekt vrijwillige molenaars", Molenecho's, XXXV, 2007, 3-4, p. 325;
M. Bollen, "Malende molen te Lillo!?", in: Polderheem, XXIV, 1989, nr. 2, p. 32-37, ill.;
T.S., "Douanier redt windmolen", in: Levende Molens, jg. 9 (1987), nr. 11, p. 82-83, ill.;
"In de bres voor levende molens. Lillo: Molen 'De Eenhoorn' ", in: Levende Molens, jg. 7 (1985), nr. 9, p. 65-66, ill.;
Fr. Bresseleers, "Terugblik op de windmolens in de Antwerpse polders", in: Ons Heem, jg. XX, 1966, nr. 6 (slachtmaand), p. 257-260;
R. Havermans, "Het notitieboek van de molenaarsfamilie Roevens van Lillo-Kruisweg", in: Polderheem, XXIV, 1989, nr. 2 (2de kwartaal), p. 29-31.