De Hondschotemolen of Holvoetsmolen was een houten korenwindmolen aan de noordzijde van de Hondschotestraat (nr. 56).

De staakmolen behoorde tot de heerlijkheid Hondschote, waarvan het zg. Neerhof van het kasteel nog bestaat (Hondschotestraat 29). Het kasteel werd afgebroken op het eind van de 18de eeuw. De heerlijkheid was een leen van het grafelijk kasteel van Kortrijk. Van Hondschote zelf hingen 23 achterlenen af. De oudste vermelding van de dorpsheerlijkheid gaat terug tot 1365.

De oudste vermelding van de molen en van de hoeve ("schoon behuusde stede met eender mote rondomme bewatert") dateren van 1502.

Over de molen bleef vrij veel archief bewaard. Zo zijn ons een aantal pachtbrieven bekend. Jan Vanroneke, zoon van Pieter, pachtte de molen vanaf 15 juli (hooimaand) 1524 van de heer van Hondschote, Joris Vandencorenhuuse. De pacht zou 9 jaar duren. De pachtprijs bedroeg jaarlijks 5 ponden groten en moest halfjaarlijks betaald worden, de eerste keer op 15 januari (louwmaand) 1524. Het onderhoud van de draaiende werken was ten laste van de pachter, met name: "den asse de viere roeden van pestels van henden van scheeden ende zomen de vanghe vanden meulne de cammen de spillen de steenen ende al et ysserin werk daer an clevende". De pachter was gehouden om de inwoners van "Ghuelgem" goed te bedienen.

Rond 1682 werd ten zuiden van de hoeve een kasteel gebouwd op initiatief van Frans Joris de Cerf, heer van Gullegem en Hondschote. Het kasteel verdween bij de afschaffing van de feodale structuur op het einde van de 18de eeuw, maar de sterk verbouwde hoeve wordt behouden. De laatste feodale eigenaar was Louis de Haveskerke die de heerlijkheid in handen had van 1788 tot 1792.

Het gaat over Marinus Vandommele, ooit molenaar op de Hondschotemolen. Ook zijn voorouders waren molenaars op de Kasteelmolen (St Eloois Winkel).

Marinus Vandommele, molenaar, was geboren in Izegem  op 30 november 1661 en overleed in Gullegem op 28 oktober 1721. Hij was op 11 februari 1687 in Gullegem gehuwd met Judoca Degryse (geboren in 1661 in Gullegem). Ze waren poorters van Menen. Marinus Vandommele was burgemeester van Gullegem van 1704 tot rond 1717. 

In 1705 werd er een landboek van Gullegem opgesteld, waarin alle eigenaars (en gebruikers) staan van de Gullegemse gronden met hun oppervlakte en aanslag. Deze lijst werd trouwens mede op verzoek van Marijn opgesteld en ondertekend. Hij was trouwens de enige Vandommele in deze gemeente met eigendommen.

Zijn 17 eigendommen werden vooral verpacht (onder andere aan Jan D’Haene die een omwalde hofstee bewoonde ten noorden van herberg ‘De Gouden Bank’). Twee stukken zaailand hield hij voor eigen gebruik. De totale oppervlakte van zijn eigendommen was 10672 roeden (ongeveer 9,5 ha).

Daarnaast pachtte hij ongeveer 21 ha grond van de heerlijkheid Hondschote (in eigendom van de erfgenamen van Francois de Cerf, heer van Gullegem, overleden op 22 december 1703). De eigenaars gaven in 1705 “de bewalde mote daer het casteel opstaet met het nederhof tot het huys van het pachtgoet met den synghel host van zuytwesten aen de motte met de wallen” opnieuw in pacht aan Marijn Vandommele. Het pachtgoed ‘Hondschote’ omvatte onder andere weiden, akkers, bos, korenwindmolen met wal en boomgaarden.

De hoeve hoorde vroeger tot het type van een meervoudig omwalde boerderij met losstaande bebouwing; van de grachten rondom hoeve en kasteel is echter niets meer te zien. De hoeve en de bijgebouwen werden in de loop der eeuwen aangepast en bestaan nog (‘Puttens’ hof in de volksmond), maar het kasteel van Gullegem en de wal zijn verdwenen. Van de verdwenen omwalling is de cirkelvormige kasteelmote soms nog aan de begroeiing herkenbaar. Deze mote werd op haar beurt omgeven door een watergracht met vijfzijdige plattegrond, zelf gelegen binnen een aftakking van de Heulebeek, die hoeve en kasteel sloot.

Op een pachtovereenkomst van 14 mei 1704 blijkt dat Marijn burgemeester van Gullegem was. In die akte geeft jonker Jan Delatorre (heer van Schardouw, Westbriaerde, Gullegem) enkele van zijn eigendommen in pacht aan Marijn. Het ging om het ‘Goed Hondschote’ met zijn hofstede, korenwindmolen, molenwal, gebouwen en bijgebouwen, samen 24 bunders groot (ongeveer 34 ha). Dit contract zou pas ingaan op 1 mei 1708 (bij het verlopen van vorig contract) en dit voor een periode van negen jaar. Marijn bleef met zekerheid burgemeester van Gullegem tot in 1711. Rond 1717 viel hij in onmin bij de heer van Gullegem en werd de pachtovereenkomst beëindigd. Marijn diende tevens zijn eigendommen van de hand te doen. Hij had het geld waarschijnlijk nodig om de benadeelde heer te vergoeden. 

Zijn grootvader Marijn Vandommele was molenaar op de "Winckelmeulen" in Sint-Eloois-Winkel (toen bij Gullegem). Deze Marijn (vader van molenaar Marinus) is terug te vinden in het doopregister van 1634. Zijn ouders Marijn Vandommele en Janne Van Doorne huwden voor 1631 en woonden in Sint-Eloois-Winkel. Zij waren eigenaars van een stuk grond, 715 roeden of ongeveer 634 m² groot, rechtover de huidige drukkerij Herman (uit Tiendenboek van Gullegem, periode 1640-1650).

De grootouders van Marijn waren Aernout/Arnoldus Van Dommele (gestorven tussen 16 mei 1622 en 27 februari 1624) en Joanna Crop, molenaars van de korenwindmolen ‘de winckelmeulen’. Deze molen staat op een kaart uit voormeld tiendenboek, in de buurt van de ‘Wynckel Cappelle’ (Sint-Eloois-Winkel). Zijn overgrootvader was Hendrickx De Dommele. Hij werd vermoedelijk in de tweede helft van de zestiende eeuw geboren. Op nummer 8 woonde de weduwe van Marijn Vandommele, Janne Van Doorne. De molen op de kaart is ‘de winckelmeulen’. De weg naar het noorden is de Izegemsestraat.

Die Hondschotemolen staat aangeduid op de Ferrariskaart uit ca. 1775 met het bruin symbool van een staakmolen, in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1846), op de topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).

In de "Gazette van Gend" van 5 september 1793 verscheen de volgende advertentie: "Te pachten een korenwindmolen met huys en peirdemolen, genaemd den Hondschotemolen, dicht bij het kasteel, weynig west van de Plaets". Notaris was Ovyn uit Kortrijk.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Holvoet-Dewaele Joseph, molenaar te Gullegem
- 1861, erfenis: de weduwe en kinderen (kinderen: a) Holvoet Louis Constantin, b) Holvoet Sophie Judith, c) Holvoet August, d) Holvoet Carolus Henri, e) Holvoet Julius en f) Holvoet Marie Charlotte) (overlijden van Joseph Holvoet - volgens verklaring van 07.09.1860)
- 01.05.1962, verkoop: a) Holvoet August, b) Holvoet Carolus Henri, c) Holvoet Julius en d) Holvoet Maria Clarlotte (notaris Buysens - "moulin en bois")
- 23.09.1884, erfenis: a) Holvoet Charlotte, b) Holvoet Sophie, c) Holvoet Charles, d) Holvoet Louis en e) Holvoet Jules (overlijden van August Holvoet)
- 1890, erfenis: a) Holvoet Charlotte, b) Holvoet Sophie , c) Holvoet Charles en Holvoet Louis Joseph (overlijden van Holvoet Jules)
- 26.06.1890, erfenis: a) Holvoet Charlotte, b) Holvoet Sophie en c) Holvoet Charles (overlijden van Holvoet Louis Joseph)
- 28.03.1900, erfenis: a) Holvoet Jules, molenaar te Gullegem (+1909) en b) Holvoet Louis, de erfgenamen (overlijden van Holvoet Charles)

De laatste molenaar was Jules Holvoet, overleden in 1909. De staakmolen werd in 1901 gesloopt.

Hendrik GHESQUIERE, Koenraad VANDOMMELE & Herman HOLEMANS

Rijksachief Kortrijk, “Akten en contracten”, film 1078003 arch 32 filmperiode 1523-1524, datum 2 sporcle 1523, f° 109 r° (scan 110)(transcriptie Marc Luyckx).

dat comparerende voor scepenen Joos Fleurkin als procureur (fo 109v scan 111) ende ontfangher van edelen ende werden Jooris Vandencorenhuuse heere van Honscote verkende verheurt hebbende ende ghegheven te pachte inden name vanden voorscreven heere van Honscote Jan Vanronneke fs Pieters die de zelve kende ghenomen hebbende de wintmeulene staende inde prochie van Gheulghem den termyn van neghen jaeren lang gheduerende innegaende ende handtslaen ande zelve meulne de 15en dach van hoymaent 1524 omme de somme van vyf ponden grooten tsjaers te betalen ten twee paiement tsjaers wanof deerste paiement vallen ende verschinen zal den 15en dach van laumaent int voorseyde jaer 1524 ende alzo (voort van jaere te jaere), dies es besprec ende loiale voorwaerde dat den zelven pachter es ende wert ghehouden de zelve wintmeulene te houdene ende onderhoudene te zynen laste te wetene den asse de viere roeden van pestels van henden van scheeden ende zomen de vanghe vanden meulne de cammen de spillen de steenen ende al et ysserin werk daer an clevende de welcke partien zullen hem ghelevert wesen ten ancommene van desen zynen pachte by prysie van goede mannen hemlieden daer an verstaende de welcke hy werdt ghehouden alzo wederomme te leveren by  pryserie inde handen vanden voorseyden Jooris ofte zynen ghecommitteerden ten hende van zynen pachte, Item de zelve pachtere belooft de prochianen van Ghuelghem wel ende deuchdelicke te dienen inde voorseyde meulne emmer zo daertoe dient ende behoort, Item den voornomden pachtere heeft verleyt van ghelaghe eenen Phelips ghuldenen die hem payement doen moet inde betalinghe vanden lesten payemente van desen synen pachte, ende waert, hier of zo zyn borghen ende elc over al voor de leeninghe ofte prysie metghaders den pachte van eenen jaere Loy Debrune fs Jans in Wielsbeke ende Pieter Dejaghere fs Pieters in Moorsele faict idem present Roesselaere = Vanroesselaere en Willecomme scepenen.

Gazette van Gend, 5 en 9 september 1793.
Gullegem - Korenwindmolen, genaamd de Hondschotemolen, te pachten
Op 17 september 1793 wordt, in de herberg de Kroone bij Jan de Stoop in Gullegem, door de Kortrijkse notaris Ovyn openbaar verpacht voor een termijn van 3-6-9 jaar : de korenwindmolen genaamd den Hondschotemolen te Gullegem, met het huis, de schuur, de stallingen en de rosmolen, staande dichtbij het kasteel van Gullegem, een weinig ten westen van de Plaetse.

Archieven
Rijksachief Kortrijk, “Akten en contracten”, film 1078003 arch 32 filmperiode 1523-1524, datum 2 sporcle 1523, f° 109 r° (scan 110)(huurcontract)
Rijksarchief Kortrijk, Acten en contracten, 1523-1524, f°169v°.
Archief Sint-Maartensabdij Doornik, Tiendenboek van Gullegem (1640-1650)
Rijksarchief Kortirjk, Landboek Hondschote 1602-1747.
Rijksarchief Kortrijk, Denombrement van Hondschote van 1502.
Stadsarchief Menen, C 64, notaris Charles Onraedt, 14.05.1704.
Stadarchief Menen, C 75, notaris Bernard Angilis, 03.08.1712.
Stadsarchief Menen, C 102, notaris Jozef-Paul Galland, 17.04.1735, huurcontract voor de Hondschotemolen.
Landboek Gullegem, 1705-1771.
Stadsarchief Menen, notaris Charles François Ghesquière, 19 fructidor an IX (6 september 1801)
Archief Heemkundige Kring De Meibloem, Gullegem (over molenaar Marinus Vandommele, begin 18de eeuw).

Gedrukte bronnen
"Gazette van Gend", 5 en 9 september 1793.

Literatuur
Vandommele Koenraad, "De geschiedenis en stamboom van een Izegemse familie, Vandommele 1634-2004", Izegem, eigen beheer, 2004, 273 p.
Ghesquière Hendrik, Ambachten en bedrijven te Gullegem in de 18de eeuw, ’t Meiboompje, XVIII, 2001, 4, p. 137-140.
De redactie, De verdwenen windmolens van Gullegem, ’t Meiboompje, XX, 2003, 2, p. 60.
Ghesquière Hendrik, Watermolen op de Heulebeek te Gullegem (15de-16de eeuw), ’t Meiboompje, XXIX, 2012, 2, p. 18-27.
[Vanhoutte Herman e.a.], Wevelgemse molens. Een kroniek, Wevelgem, Culturele Raad Wevelgem, 2010, 56 p.
Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-G, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1994.
"Architectuur in eigen buurt. Gevels en gebouwen in Wevelgem, een kennismaking, Kortrijk, 2002, p. 24-25.
Despriet P., Twintig Zuidwestvlaamse hoeven, deel 2, Kortrijk, 1980, p. 33-39.
Witdouck R., Gullegem op het einde van de middeleuwen, Gullegem, 1989, p. 241.

Mailberichten
Marc Luyckx, 28.02.2015.
Koenraad Vandommele, Izegem, 15.02.2017.