Deze houten achtkante molen werd in 1693 opgericht door Jean Berckmans en Pierre Servaes op een stuk grond dat aan de kroon toebehoorde. Daarvoor dienden zij jaarlijks 12 zakken rogge te betalen, 8 voor de grond en 4 voor de wind. Deze molen heeft er niet lang gestaan. Hij werd door de Fransen in brand gestoken tijdens het beleg  van Brussel in 1746 (oorlog tijdens Lodewijk XV) en werd niet meer heropgebouwd.[6] Op een kaart uit een landboek van de 18de eeuw staat hij ook afgebeeld op deze plaats.[7].

De molen stond aan de huidige Dikketorenstraat (rue de la Grosse Tour), gelegen tussen het Stephaniaplein (place Stéphanie) en de Concordestraat (rue de la Concorde) en loopt parallel met de Louisalaan (avenue Louise).

We vinden hem afgebeeld op een gravure die een belangrijke dag uit de glorierijke avonturen van de Hertog van Marlborough voorstelt[1]. Het gaat om de symbolische overhandiging van de sleutels van de stad Brussel (27 mei 1706) door de stadsmagistratuur aan de hertog. Deze legeraanvoerder had tijdens de successieoorlog na de slag bij Ramilies (23 mei 1706) de Spaanse Nederlanden heroverd uit de handen van Frankrijk. De magistraten van de stad Brussel, die tot dan partij hadden gekozen voor de Fransen, wouden vermijden dat de stad zou overgegeven worden aan plundering door de troepen van de hertog en smeekte met deze overgave zijn bescherming af, terwijl de Staten van Brabant van hun kant ook beloofden Karel III van Spanje te herkennen als hun legitieme vorst ten nadele van de Franse koning (Lodewijk XIV).

De gravure is omlijst door kleine cartouches waarin afbeeldingen te zien zijn van veroveringen van de hertog van Marlborough: Deinze, Lier, Leuven, Antwerpen, Brugge, Gent, Mechelen, Oudenaarde en Damme.  Het midden stelt het belangrijke moment van de overhandiging van de sleutels voor; door een knielende en met ontbloot hoofd hoogstaand Brussels persoon; achter hem staan er nog vijf andere afgevaardigden[2]. De sleutels liggen op een groot kussen. De hertog van Marlborough kijkt meewarig van uit de hoogte toe; naast hem staat  zijn jongere broer Charles Churchill (1656-1714), die gouverneur van de stad zal worden[3]. In de verte ontwaart men de silhouet van de stad van uit het zuiden gezien[4]. Op een hoogte, rechts op de gravure, staat een achtkanter boven een berg gebouwd op een onderstel. Aan de voet van deze molen staan toeschouwers te kijken naar wat er op het voorplan gebeurt.

Gravures die dergelijke taferelen voorstellen zijn natuurlijk niet altijd zeer betrouwbaar om molens te identificeren of te lokaliseren. Maar toch hebben wij een sterk vermoeden – rekening houdende met de plaats van waaruit de ets werd gemaakt - dat de molen stond ter hoogte van Hoog-Elsene (Haut-Ixelles), op een stuk veld buiten de muren genaamd  De Grote Toren [5] of het Graenveld. En inderdaad daar heeft ooit een molen gestaan.

Pierre Mattelaer

[1] John Churchill, later hertog van Marlborough (1650-1722), Engels veldheer en staatsman. Was opperbevelhebber in de Nederlanden tijdens de Spaanse Succesieoorlog.
[2]  Deze zes persoenen waren: twee burgemeesters, twee schepenen en twee staatspensionarissen.
[3] De Cantillon. Vermakelijkheden van Brabant en deszelfs onderhoorige Landen…Amsterdam, 1770, 2de deel, p. 15.
[4]  Het is dezelfde silhouet die men veelal ziet op gravures van Brussel van deze periode, namelijk van uit het zuidoosten van de stad huidige grens Sint-Gilles – Elsene maar dan ook vaak met op de voorgrond de galgen van het Galgenveld. In werkelijkheid stond het Galgenveld binnen de muren.
[5]  Lieu-dit de la Grosse Tour. Of van de Dikke Toren: dit was een der torens (met 30 m diameter) van de tweede Brusselse vestingmuur, ter hoogte het Louisaplein (place Louise) en gesloopt in 1807.
[6] Gonthier, André. Histoire d’Ixelles (2ème partie). Le Folklore brabançon, nr 143 (1959, Sept.), p. 337.
[7] Algemeen Rijksarchief Brussel. Plan Manuscrit 157.

A. Drentwett & J. Corvinus, De hertog van Marlborough ontvangt de sleutels van Brussel op 27 mei 1706 na Ramilies". Prent in bezit van Stedelijke Musea Brussel (Illustratie verschenen in Marcel Verhamme, Bruxelles jadis - la ville et les évènements historiques tels que les artistes les ont vu. Bel-Mercurius, 1975, p. 143.
Abraham Drentwett (1647-1729). Van Augsburg afkomstig. Edelsmid, etser en uitgever.
Corvinus, Johan August (°Leipzig 1683-+Augsburg 1738). Schilder en etser. Vooral monumenten en stadsplannen.

ACI/TP Historique des rues, 1925.
Duquenne X., L'avenue Louise à Bruxelles, , Bruxelles, éd. Xavier Duquenne, 2007.
De Cantillon. Vermakelijkheden van Brabant en deszelfs onderhoorige Landen… Amsterdam, 1770, 2de deel, p. 15.
Gonthier André. Histoire d’Ixelles (2ème partie). Le Folklore brabançon,nr 143 (1959, Sept.), p. 337.
Algemeen Rijksarchief Brussel, Plan manuscrit, nr. 157.
Marcel Verhamme, Bruxelles jadis - la ville et les évènements historiques tels que les artistes les ont vu. Bel-Mercurius, 1975, p. 143.
Mattelaer Pierre, "Vier afbeeldingen van Vlaamse achtkante bovenkruiers", Molenecho's, XXX, 2002, 4, p. 228-233.
Denewet Lieven, "Houten achtkantige bovenkruiers in Vlaanderen". Molenecho's, XXI, 1983, 3 (mei-juni), p. 117-140.
Holemans Herman, Kadastergegevens: 1835-1980 Brabantse Wind- en Watermolens. Deel 1: arrondissement Brussel-Hoofdstad. Studiekring “Ons Molenheem”.
M.A. Duwaerts e.a., De molens in Brabant, Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
Jean Francis, La chanson des rues d’Ixelles, Louis Musin, éditeur, coll. « la chanson des rues », Bruxelles, 1975
Paul Bauters & Marc Villeirs, Les moulins à eau et à vent de Woluwe-Saint-Lambert et de la région bruxelloise. Histoire et technologie / Water- en windmolens van Sint-Lambrechts-Woluwe en van het Brussels gewest. Geschiedenis en techniek, Woluwe-Saint-Lambert/Sint-Lambrechts-Woluwe, 1996 (Musée communal de Woluwe-Saint-Lambert, cahier n° 2 / Gemeentelijk museum van Sint-Lambrechts-Woluwe, tijdingen n° 2) Ferrariskaart (1771-1778), blad Brussel en Vilvoorde.